Morgunblaðið - 10.03.1996, Blaðsíða 24
24 SUNNUDAGUR 10. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. MARZ 1996 25
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
STAÐA RIKIS-
BANKANNA
Björgvin Vilmundarson, for-
maður bankastjórnar Lands-
banka íslands, lýsti þeirri ákveðnu
skoðun á ársfundi Landsbankans
í fyrradag, að sameina ætti ríkis-
viðskiptabankana, Landsbanka og
Búnaðarbanka, í einn öflugan
banka. Bankastjórinn sagði í ræðu
sinni, að aðhalds- og hagræðingar-
aðgerðir hefðu skilað sýnilegum
árangri í bankanum á undanförn-
um árum með fækkun starfs-
manna og lækkun annars rekstrar-
kostnaðar. Hins vegar væri það
skoðun bankastjórnarinnar, að
ekki yrði mikið lengra gengið í
niðurskurði kostnaðar án þess að
það færi að bitna á þjónustu við
viðskiptamenn og samkeppnis-
stöðu bankanna.
Síðan sagði Björgvin Vilmund-
arson: „Ríkisviðskiptabankarnir
hafa í gegnum árin byggzt upp
sem þjónustufyrirtæki með það
fyrir augum að veita atvinnufyrir-
tækjum, opinberum stofnunum og
einstaklingum sem víðtækasta
bankaþjónustu og sem víðast um
landið. Það fyrirkomulag að reka
mörg útibú dreift um landið er
kostnaðarsamt og það sparifé, sem
þar er veitt viðtaka og ávaxtað,
verður því dýrt útlánafé. Vextir
af því þurfa, auk ávöxtunar til eig-
enda sinna, að skila bönkunum
vaxtamun til að mæta rekstrar-
kostnaði. Landsmenn og þá ekki
sízt fólk á landsbyggðinni hljóta
að spyrja sig, hvort það sé æskileg
þróun að það dragi verulega úr
bankaþjónustu á landsbyggðinni.
Ég tel, að gæta verði að þessu við
endurskipulagningu á bankakerf-
inu.“
í framhaldi af þessum ummæl-
um spurði formaður bankastjórnar
Landsbankans hvernig hægt væri
að ná jiessum markmiðum og
sagði: „Ég er þeirrar skoðunar, að
það sé unnt og þá með því að sam-
eina ríkisviðskiptabankana, Bún-
aðarbanka íslands og Landsbanka
íslands, í einn öflugan banka. Með
því næst fram sú hagræðing í
bankakerfinu, sem ítrekað hefur
verið rætt um og nauðsyníegt er
að verði að raunveruleika, samn-
hliða því að tii verði stór og öflug-
ur banki, sem getur sinnt þörfum
einstaklinga og íslenzks atvinnu-
lífs hvar sem er á landinu."
Þetta er í fyrsta sinn, sem svo
ákveðnum sjónarmiðum er lýst af
hálfu bankastjórnar Landsbank-
ans um þróun og framtíðarupp-
byggingu bankakerfisins hér. At-
hyglisvert er, að bankastjórinn tel-
ur, að með sameiningu þessara
tveggja banka megi ná fram einum
milljarði króna í sparnaði. Hins
vegar er ekki óeðlilegt að spurt
sé, hvort sameining þessara
tveggja banka í einn, þannig að
hér verði einungis starfandi tveir
viðskiptabankar auk sparisjóð-
anna, leiði til þess að samkeppni
1 OO ÉG Á
JL 4íjO*margar
góðar minningar um
þá sem ég hef átt
samtöl við í gegnum
tíðina en sum þessara
samtala hafa verið
birt í ritröðinni M-samtöl. Og þó
er margt óbirt. Ég minnist ekki sízt
sjómanna sem höfðu marga fjöruna
sopið og voru stolt stéttar sinnar;
einnig alþýðuskálda sem voru full-
trúar • ódrepandi menningar sem
nútíminn hefur reynt undir drep að
ganga af dauðri. Það má vel vera
að einhvem tíma gefist tækifæri til
að minna aftur á þetta alþýðufólk
sem var svo vel að sér í lífsbarátt-
unni, átti svo langa og giftudijúga
samleið með náttúruöflunum og var
svo nálægt þeirri guðdómlegu kviku
sem við köllum ævinlega til vitnis
um líf mannsins ájörðinni ogþroska
hans að það var á við margar guð-
fræðideildir að hlusta á reynslu
þess og sögu. Alþýðuskáldin voru
ekki síður uppspretta þess fagnaðar
sem minnir okkur á göngurnar
miklu um öræfi íslenzkra harm-
kvæla án þess nokkum tíma láta
deigan síga eða varpa fyrir róða
þeim verðmætum sem eru einkenni
okkar og áskomn. Ég minnist
Hjálmars frá Hofi og Andrésar
Valbergs og þá ekki síður Péturs
Jakobssonar sem var einhvers kon-
ar skáld og tók það hlutverk sitt
svo alvarlega að hann taldi sér skylt
að gagnrýna ástarkvæði Tómasar
Guðmundssonar og veita honum
það aðhald sem íslenzkur misskiln-
ingur hefur ævinlega veitt sínum
beztu skáldum. Ég hafði fordóma
gagnvart Pétri Jakobssyni þangað-
til ég kynntist honum persónulega
og átti við hann samtal sem birtist
í Morgunblaðinu á sínum tíma.
Hann var óborganlegt fyrirbrigði
ef svo mætti segja og ég hafði sér-
staka ánægju af að
kynnast honum og
koma honum til skila
á síðum Morgunblaðs-
ins.
Margir voru þessir
menn frábærlega vel
gerðir til sálarinnar og kunnu að
meta verðmæti þótt þeim gæti orð-
ið á í messunni einsog dæmið um
Pétur Jakobsson sýnir svo ótvírætt.
En þeir áttu arfleifð sem dugði
þeim vel og þeir kunnu að rækta
öðrum fremur, það var arfleifð ís-
lenzkrar braglistar; það var arfleifð
stökunnar sem reis af rímnahefð-
inni einsog fyrirheit þeirrar andlegu
ræktunar sem hefur dugað okkur
bezt. Við getum minnzt á þá síðar
við gott tækifæri, þessa menn sem
margir héldu að væru í hlutverki
geirfuglsins en voru þó miklu frem-
ur hlekkur í samhengi þess íslenzka
veruleika sem er ævintýri líkastur.
í tengslum við þessa fulltrúa
langgróinnar íslenzkrar menningar
og dálítið á skjön við þá voru svo
aðrir ræktaðri fagurkerar sem
kunnu tökin á viðfangsefni sínu
með þeim hætti að aðdáun hlýtur
að vekja. Ég átti á sínum tíma einn-
ig samtal við einn þeirra, Guðmund
Sigurðsson revíuhöfund, sem var
eftirminnilegur áhrifavaldur í ís-
lenzku skemmtanalífi og mikils
metinn á þeim vígstöðvum. Ég tal-
aði oft við hann og hann stappaði
í mig stálinu í baráttunni við heims-
kommúnismann! Samt héldu flestir
hann væri í aðra röndina eitthvað
á vegum þessa sama kommúnisma
en það var misskilningur. Það var
eiginlega einn þáttur þeirrar
skemmtunar sem Guðmundur Sig-
urðsson og félagar stóðu fyrir í
þjóðfélaginu á erfíðum tímum stal-
ínismans og kjarnorkukuldans. Ég
mundi eftir Guðmundi frá því ég
var drengur á Hávallagötu 49 en
HELGI
spjall
verði nánast engin á bankamark-
aðnum hér og að viðskiptavinir
eigi of fárra kosta völ. Slíkar
áhyggjur hafa komið fram á und-
anförnum árum m.a. vegna sam-
einingar fjögurra viðskiptabanka í
Islandsbanka, sem leiddi til þess
að eftir stóðu þrír viðskiptabankar
í stað sjö áður. Svar Björgvins
Vilmundarsonar er, að slíkur banki
væri ekki stór í fjölþjóðlegu um-
hverfi og menn verði að taka af-
stöðu til þess, hvort þeir vilji, að
hér sé til öflugur innlendur banki,
sem geti tekizt á við gjörbreyttar
aðstæður.
Að auki má benda áþrennt, sem
á að draga úr áhyggjum af því,
að sameining þessara tveggja
banka leiddi til of lítillar sam-
keppni. í fyrsta lagi er Ijóst, að
sparisjóðirnar eru að stórefiast og
má í því sambandi benda á nánast
ótrúlega innlánsaukningu í Spari-
sjóði Reykjavíkur og nágrennis á
síðasta ári. í öðru lagi fer ekki á
milli mála, að breiddin á fjár-
magnsmarkaðnum hefur aukizt
verulega á undanförnum árum.
Þeir sem þurfa á þjónustu banka
að halda geta nú bæði leitað út á
innlendan fjármagnsmarkað og
auk þess leitað eftir viðskiptum
við erlenda banka. í þriðja lagi er
ekki óhugsandi, að hér rísi nýr
einkabanki, sem rekinn yrði í öðru
formi en núverandi viðskiptabank-
ar. Á undanförnum mánuðum hafa
verið settar fram hugmyndir um
sto'fnun heildsölubanka, sem sinnti
einungis stærri viðskiptavinum og
gæti starfað með minni vaxtamun
en þeir bankar, sem nú eru starf-
ræktir. í fjórða lagi má nefna hug-
myndir um að breyta fjárfesting-
arlánasjóðum i einn fjárfestingar-
banka. Eitt leiðir af öðru og sam-
eining ríkisviðskiptabanka getur
auðveldlega hraðað slíkri þróun.
Þau sjónarmið, sem bankastjórn
Landsbankans hefur nú sett fram
um framtíð ríkisviðskiptabank-
anna hljóta að verða ríkur þáttur
í þeim umræðum, sem augljóslega
fara fram á næstu mánuðum um
breytingu bankanna í hlutafélög
og einkavæðingu þeirra í fram-
haldi af því.
hann bjó á Hávallagötu 44 en ég
tel það hús fyrstu kommúnuna á
íslandi og þekkti vel til þess í stríð-
inu þegar við sóttum þangað epla-
kökur til frú Miller að selja setulið-
inu í bröggunum. Guðmundur var
að sjálfsögðu eitthvað á vegum
Steins Steinars eins og allir þeir sem
áttu eitthvað undir sér á þeim árum.
En við kynntumst síðar og þá skrif-
aði ég samtal við Guðmund Sigurðs-
son sem birtist í Morgunblaðinu en
hefur ekki komizt á æðra plan í
bókmenntasögunni þótt ekki hafi
það verið honum að kenna heldur
því að mér tókst ekki betur upp en
raun ber vitni að koma honum til
skila. Það er ekki auðhlaupið að því
að lýsa mönnum eins og Guðmundi
Sigurðssyni með þeim hætti að telja
megi bókarhæft. Og það tókst mér
ekki. En ég hlýt að hafa fengið einn
fyrir viðleitni hvaðsem öðru líður.
Og nú minnist ég Guðmundar með
hlýju og sérstakri virðingu. Og þá
ekki síður þakklæti fyrir góð kynni
og eftirminnileg. Og sem ég hugsa
til hans á þessum síðustu og verstu
tímum er ekki úr vegi að benda á
hve eftirminnilegt skáld hann var,
eða öllu heldur hve snjall gaman-
vísnahöfundur hann var og sígildur
— og kalla ég til vitnis um það lít-
ið ljóð sem hann orti á sínum tíma,
en fjallar í raun og veru um okkar
tíma — og er svohljóðandi:
Hverflyndi
í Vesturbænum átti ég forðum fyrstu sporin
við fógru sólarlögin og rauðmagann á vorin,
en tryggð vor, hún er afstæð og verður flest
að falli.
Fagrar heyrði ég raddimar úr Langholts-
prestakalli.
M.
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 9. marz
ISTÓRUM DRÁTTUM MÁ
segja, að umræður um þjóðfé-
lagsmál á Vesturlöndum á þess-
um síðasta áratug aldarinnar
hafi snúizt um það, hvernig
hægt væri að vinda ofan af
velferðarkerfinu, sem byggt
hefur verið upp í flestum þess-
ara ríkja á seinni helmingi aldarinnar. Það
er dálítið mismunandi eftir ríkjum, hvenær
umræðurnar hafa byijað en stjórnmála-
átök í þessum ríkjum hafa að langmestu
leyti beinzt að velferðarkerfinu og sam-
drætti þess.
Á undanförnum mánuðum hafa átök
um velferðarkerfið verið mest áberandi í
Frakklandi, þar sem ný ríkisstjórn hægri
manna hefur ráðizt til atlögu við ofvöxt
þess, sem leiddi til víðtækra mótmæla og
verkfalla í landinu fyrir nokkrum mánuð-
um. Þýzka ríkisstjórnin stendur efnislega
frammi fyrir sama vanda, þótt burðir Þjóð-
verja séu meiri til að standa undir ótrúlega
umfangsmiklu velferðarkerfi, sem þeir
hafa byggt upp frá stríðslokum. Það hefur
verið meginverkefni í sænskum stjórnmál-
um undanfarin ár að draga saman seglin
á þessu sviði.
Hér á íslandi hafa þessar umræður fyrst
og fremst snúið að heilbrigðisgeiranum.
Stjórnvöld hafa staðið frammi fyrir og
standa frammi fyrir þeim veruleika, að
ekki eru lengur til peningar í almannasjóð-
um til að standa undir heilbrigðiskerfinu
eins og það hefur verið byggt upp og gífur-
legum kostnaðarauka í því frá ári til árs.
Þess vegna hafa aðgerðir ríkisstjórna und-
anfarin ár beinzt að því að láta þá, sem
þjónustunnar njóta, borga meira af þessum
kostnaði jafnframt því að veija þá, sem
minnst mega sín fyrir þessum útgjalda-
auka.
Þótt átökin hér hafí snúizt að mestu
um heilbrigðisgéirann hefur einnig verið
tekið til hendi á tryggingasviðinu og þá
fyrst og fremst á þann veg að tekjutengja
greiðslur almannatrygginga þannig að
greiðslur úr tryggingakerfinu hafa verið
skertar til þeirra, sem hafa hærri tekjur.
Það sem við hinum almenna borgara
blasir er eftirfarandi: hann þarf að borga
meira en áður fyrir heilbrigðisþjónustu og
hann fær minna út úr tryggingakerfinu.
Til viðbótar hefur svo komið nýr þáttur
sem er sá, að trygging fyrir áhyggjulausu
ævikvöldi, sem fólk hefur talið felast í líf-
eyrissjóðakerfinu, er ekki eins mikil og
menn áttu von á. Skýringin á síðastnefnda
atriðinu er ekki sú, að lífeyrissjóðir hafí
blekkt félagsmenn sína. Þá má hins vegar
gagnrýna fyrir að hafa ekki miklu fyrr
tekið upp virkari upplýsingamiðlun til
sjóðsfélaga um réttindi þeirra. Almennar
umræður í samfélaginu hafa hins vegar
verið með þeim hætti, að fólk hefur gert
sér meiri vonir um lífeyrisgreiðslur úr sjóð-
unum, en raun hefur á orðið.
Almennur niðurskurður velferðarkerfis-
ins og takmarkaðri greiðslur úr lífeyris-
sjóðum en væntingar voru um valda því,
að hinn almenni borgari þarf að hugsa
meira um að tryggja sjálfur eigin hag,
þegar komið er á eftirlaunaaldur. Þetta
eru ný viðhorf en það þarf ekki að líta svo
á, að þessi þróun sé neikvæð. Á hinn bóg-
inn er ljóst, að það kostar peninga að
tryggja eigin hag síðar á ævinni og að-
staða fólks til þess getur verið misjöfn.
Þeir sem búa við lægstar tekjur hafa ekki
mikið aflögu til að kaupa tryggingu fyrir
góðri afkomu í ellinni.
Markaðurinn hefur hins vegar í vaxandi
mæli svarað þeim nýju kröfum, sem kom-
ið hafa fram á sama tíma og velferðarkerf-
ið er að dragast saman. Við hlið hinna
almennu lífeyrissjóða hafa byggzt upp
svonefndir séreignasjóðir, sem eru lífeyris-
sjóðir í öðru formi, þ.e. iðgjaldagreiðslur
eru lagðar inn á sérreikninga hvers fé-
laga. Þessir sjóðir hafa þanizt út á undan-
förnum árum.
Og nú á síðustu mánuðum hafa erlend
tryggingafélög hazlað sér völl hér á landi
og bjóða upp á enn einn kost, sem eru
svonefndar söfnunartryggingar. Starfsemi
erlendu tryggingafélaganna er ávöxtur af
aðild okkar að EES, en með þeim samning-
um skuldbundum við okkur til þess að leyfa
slíka starfsemi hér á landi. íslenzku trygg-
ingafélögin standa því frammi fyrir nýrri
samkeppni en erlendu tryggingafélögin
fara bersýnilega varlega í að hefja sam-
keppni við þau á hefðbundnum trygginga-
sviðum en bjóða í þess stað nýja tegund
þjónustu, sem hefur verið lítt þekkt hér
fram til þessa.
Það skiptir verulegu máli að vekja fólk
til vitundar um þessar breytingar. Ákvarð-
anir, sem ungt fólk tekur nú ráða úrslitum
um afkomu þess eftir 30-40 ár en fólk á
miðjum aldri, sem byggir eftirlaun sín ein-
ungis á hefðbundnum lífeyrissjóðum, getur
einnig gert ráðstafanir til þess að styrkja
stöðu sína, þegar fram líða stundir.
FORSVARSMENN
almennu lífeyris-
sjóðanna eru við-
kvæmir fyrir um-
ræðum af þessu
tagi og telja að sér
og þeim stofnunum,
sem þeir veita for-
stöðu, vegið. Þeir hafa rétt fyrir sér að
nokkru leyti vegna þess, að kannski hefur
ekki öll sagan verið sögð.
Fyrir nokkru voru nefnd hér í Reykjavík-
urbréfi tvö dæmi um lífeyrisgreiðslur til
tveggja einstaklinga, sem höfðu verið fé-
lagsmenn annars vegar í Lífeyrissjóði
verzlunarmanna frá stofnun hans og hins
vegar í lífeyrissjóði opinberra starfsmanna.
Lífeyrisgreiðslur til þeirra voru á bilinu
60-80 þúsund krónur á mánuði.
Morgunblaðið hefur fengið þá ábend-
ingu frá Lífeyrissjóði verzlunarmanna, að
auðvitað skipti máli af hvaða launum ið-
gjöld eru greidd. Sem dæmi má nefna, að
ef iðgjöld eru greidd til Lífeyrissjóðs verzl-
unarmanna í 40 ár af 100 þúsund króna
Iaunum nema lífeyrisgreiðslur á mánuði,
ef taka lífeyris hefst við 67 ára aidur,
rétt tæpum 60 þúsund krónum en 72 þús-
und krónum, ef taka lífeyris hefst þegar
sjóðfélagi er sjötugur. Ef hins vegar greitt
er af 200 þúsund króna mánaðarlaunum
er mánaðarlegur lífeyrir 144 þúsund krón-
ur við sjötíu ára aldur og ef greitt er af
300 þusund krónum er mánaðarlegur líf-
eyrir við sjötíu ára aldur 216 þúsund krón-
ur. Þetta er auðvitað nauðsynlegt að komi
fram vegna þess, að líklegt má telja, að
framan af hafí fólk borgað iðgjöld af
grunnlaunum eða einhveijum lágmarks-
launum en það hefur áreiðanlega breytzt
hin seinni ár þannig að nú er meira um
það að greitt sé af öllum launum.
Þessar tölur sýna, að félagsmenn í al-
mennu lífeyrissjóðunum geta tryggt sér
góðan lífeyri á elliárum með því að borga
iðgjöld af heildarlaunum í sjóðina en þess
eru áreiðanlega ekki mörg dæmi um þá,
sem nú eru komnir á eftirlaun og fá líf-
eyri greiddan úr almennum lífeyrissjóði,
þótt dæmi séu um slíkt. Þeir sem eru hins
vegar að hefja sinn starfsferil eiga augljós-
lega þann kost að safna slíkum lífeyrisrétt-
indum í almennum lífeyrissjóði á fjögurra
áratuga tímabili og geta þá gert saman-
burð á þeim kosti og öðrum, sem fyrir
hendi eru.
Vafalaust kemur það hins vegar á
óvart, hvað makalífeyrir er takmarkaður.
í Lífeyrissjóði verzlunarmanna er makalíf-
eyrir greiddur til maka látins sjóðfélaga í
minnst 24 mánuði en lengur ef eitt af
þremur skilyrðum er uppfyllt. í fyrsta lagi
að maki sé fæddur fyrir 1945 en þó lækk-
ar lífeyrir, ef maki er fæddur eftir 1925.
í öðru lagi, ef yngsta barn sjóðfélaga er
22 ára eða yngra og í þriðja lagi, ef maki
er öryrki. Auðvitað er ljóst, að iðgjald er
greitt af launum eins sjóðfélaga en ekki
tveggja og þess vegna má segja, að það
sé rökrétt, að lífeyrisgreiðslur til maka
falli niður að ákveðnu tímabili liðnu. En
ekki er ósennilegt, að það hafi verið nokk-
uð almennur skilningur fólks a.m.k. fram
á síðustu ár eða þar til lífeyrissjóðirnir
Staða al-
mennu líf-
eyrissjóð-
anna
rhSBHHBSÍH
Morgunblaðið/RAX
VIÐ SUÐURSTRÖNDINA
urðu virkari í upplýsingamiðlun til félags-
manna sinna, að réttindi maka væru víð-
tækari.
Þetta þýðir hins vegar, að ef maki er
ekki útivinnandi og hefur af þeim sökum
ekki aflað sér sjálfstæðra lífeyrisréttinda,
þarf fólk að gera aðrar ráðstafanir til þess
að tryggja afkomu maka að sjóðfélaga
látnum. I tilviki yngstu kynslóðarinnar á
vinnumarkaðnum í dag er meginreglan
áreiðanlega sú, að báðir aðilar vinna úti
og afla sér báðir lífeyrisréttinda en það á
ekki endilega við um þá, sem eru á miðjum
aldri, og hjá því fólki, sem nú er á eftir-
launaaldri, eru áreiðanlega fleiri makar,
sem hafa ekki áunnið sér sjálfstæð réttindi.
Hér kemur munurinn á almennu lífeyris-
sjóðunum og séreignasjóðunum greinilega
fram. Séreignasjóðirnir eru eins og áður
sagði þannig upp byggðir, að iðgjalda-
greiðslur í þá eru lagðar inn á sérstakan
reikning á nafni sjóðfélaga. Sú inneign,
sem þar verður til með iðgjaldagreiðslum
og vaxta- og verðbótatekjum, er séreign
þessa sjóðfélaga, sem hann getur tekið út
á 10 árum eftir 60 ára aldur. Þessi séreign
,erfist hins vegar við lát sjóðfélaga, hvort
sem er til eftirlifandi maka eða barna. Á
þessu er auðvitað grundvallarmunur. Á
móti kemur hins vegar, að þegar sjóðfélag-
inn hefur tekið alla inneign sína út á hann
engin frekari réttindi í sjóðnum. Félags-
maður í almennum lífeyrissjóði getur hins
vegar gengið út frá því sem vísu, að hann
fær lífeyrisgreiðslur til dauðadags, jafnvel
þótt þeir fjármunir, sem hann hefur greitt
inn í sjóðinn, séu löngu búnir. Þetta geta
sjóðirnir gert vegna þess, að réttindi sjóð-
félaga erfast ekki eins og í séreignasjóðun-
um.
Það eru því ýmsir kostir í almennu lífeyr-
issjóðunum, sem ekki fylgja séreignasjóð-
unum, en hinum síðarnefndu fylgja einnig
kostir, sem ekki er að finna í almennu
sjóðunum. Hver og einn hlýtur að meta;
hvað honum og hans fjölskyldu hentar. I
sumum tilvikum kunna hagsmunir að vera
þeir að vera einungis þátttakendur í al-
mennum sjóði en í öðrum að eignast rétt-
indi í báðum tegundum lífeyrissjóða. Það
er til marks um þróunina í þessum efnum,
að á árunum 1992-1994 jókst hrein inn-
eign í séreignasjóðunum um 105% en í
öllum lífeyrissjóðum landsmanna að meðal-
tali um 15% á milli áranna 1992 og 1993.
Söfnunar-
ti'yggingar
NÚ HEFUR ÞRIÐJI
möguleikinn komið
til sögunnar, sem
eru hinar svo-
nefndu söfnunar-
tryggingar, sem lengi hafa þekkzt erlend-
is en eru minna þekktar hér. Kjarni þeirra
er sá, að einstaklingur gerir samning við
tryggingafélag, sem getur staðið áratug-
um saman um að greiða ákveðna fjárhæð
til félagsins í hveijum mánuði, sem það
sér um að ávaxta og tekur að sjálfsögðu
ákveðna þóknun fyrir. Líftrygging að
ákveðinni fjárhæð-er hluti þessa samn-
ings. Við lok samningstímans greiðist hið
uppsafnaða fé ásamt vöxtum út. Auk líf-
tryggingar, sem fylgir slíkum samningi,
bjóða félögin upp á ýmsar tegundir trygg-
inga vegna sjúkdóma.
Séreignasjóðirnir, sem hér starfa, bjóða
nú einnig upp á líftryggingar, sjúkdóma-
tryggingar og ýmsar aðrar áþekkar trygg-
ingar.
Þijú erlend tryggingafélög eru virk á
markaðnum hér og bjóða söfnunartrygg-
ingar, þ.e. þýzka tryggingafyrirtækið All-
ianz, sem hefur opnað hér skrifstofu, og
brezku tryggingafyrirtækin Sun Life og
Friends Provident. Allt eru þetta þekkt,
virt og traust tryggingafélög. Eitt íslenzkt
tryggingafélag býður einnig söfnunar-
tryggingar af svipaðri tegund og erlendu
tryggingafélögin en það er Samlíf, sem er
í eigu Sjóvá-AImennra og Tryggingamið-
stöðvarinnar.
Það sem hér er að gerast er í stuttu
máli það, að samhliða því, að almanna-
tryggingakerfið er að draga saman seglin
og heilbrigðiskerfið að hækka þjónustu-
gjöld með ýmsum hætti er hinn fijálsi
markaður að koma til skjalanna og bjóða
fólki upp á þjónustu og tiyggingar í stað
þeirrar skerðingar, sem er að verða hjá
velferðarkerfinu.
I þessu sambandi er nauðsynlegt að
hafa tvennt í huga: hér er um mjög flókin
mál að ræða og þarfir einstaklinga mis-
munandi. Þeir þurfa því leiðbeiningar sér-
fróðra manna til þess að átta sig á því
hvað hentar hagsmunum þeirra bezt. Þar
koma tryggingafélögin að einhveiju leyti
sjálf til sögunnar en einnig ný stétt trygg-
ingamiðlara, sem hefur verið nánast
óþekkt hér en er nú að verða til. Jafn-
framt er augljóst, að sterkt eftirlit þarf
að vera með þessari starfsemi vegna þess,
að hér eru miklir hagsmunir í húfi.
Hins vegar er ljóst, að frá þjóðfélags-
legu sjónarmiði er mikilvægt að fólk geri
snemma á lífsleiðinni ráðstafanir til að
tryggja afkomu sína á efri árum. Eftir
því, sem hinum öldruðu fiölgar verður
þýðingarmeira, að hver einstaklingur
standi sjálfur undir afkomu sinni á efri
árum með þeim ráðstöfunum, sem hann
gerir á starfsævi sinni í því skyni. Þá verða
heldur engar ásakanir hafðar uppi um
það, að hinir eldri ætlist til þess að þeir,
sem búa við fullt starfsþrek, sjái fyrir þeim.
Og einmitt af þessum sökum er ástæða
til að hið opinbera ýti undir það með
skattalegum ráðstöfunum að sem flestir
geti með þeim aðgerðum, sem henta hags-
munum þeirra, tiyggt sér viðunandi af-
komu að starfsævinni lokinni. Það er alveg
ljóst, að sú þróun, sem orðið hefur á undan-
förnum árum, að bætur almannatrygginga
hafa verið skertar og þjónustugjöld í heil-
brigðisgeiranum hafa verið hækkuð, held-
ur áfram. Hinn kosturinn er sá að stór-
hækka skattaálögur á landsmenn. Nú þeg-
ar hefur verið gengið of langt í þeim efn-
um og kjósendur munu ekki samþykkja
að lengra verði gengið. Þess vegna eiga
stjórnmálamennirnir engra kosta völ: þeir
verða að halda áfram að draga úr greiðsl-
um til þeirra, sem þurfa hvort sem er ekki
á þeim að halda en um leið hvílir á þeim
sú skylda að tryggja betur stöðu hinna sem
minna mega sín.
Það er þess vegna mál ríkisstjórnar og
Alþingis að skapa eðlileg og jákvæð skil-
yrði fyrir því, að sú þróun í átt til aukinn-
ar fjölbreytni í lífeyrismálum, sem aúgljós-
lega er hafin, geti gengið hindrunarlaust
fyrir sig. Það er hagsmunamál fyrir þjóðfé-
lagið allt en ekki sízt yngstu kynslóðirnar,
sem hafa nú margfalt betri og fleiri tæki-
færi til að tryggja hag sinn og barna sinna
en áður var kostur á.
samhliðaþví,
að almannatrygg-
ingakerf ið er að
draga saman segl-
in og heilbrigðis-
kerfið að hækka
þjónustugjöld
með ýmsum hætti
er hinn frjálsi
markaður að
koma til skjal-
anna og bjóða
fólki upp á þjón-
ustu og trygging-
ar í stað þeirrar
skerðingar, sem
er að verða hjá
velferðarkerf-
inu.“