Morgunblaðið - 14.03.1996, Blaðsíða 29
28 FIMMTUDAGUR 14. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 14. MARZ 1996 29
flt**gisiiÞIfifetto
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
YIÐVÖRUN
THATCHERS
FYRIR hálfri öld, við upphaf kalda stríðsins, hélt Winston
Churchill fræga ræðu í Westminster College í bænum
Fulton í Missouri-ríki. í ræðunni varaði hann Vesturlönd við
þeirri hættu er þeim stafaði af stefnu Sovétríkjanna og gerði
hugtakið um járntjaldið, er væri að falla milli austurs og
vesturs, ódauðlegt.
Margaret Thatcher, einnig fyrrverandi forsætisráðherra
Bretlands, hélt um síðustu helgi ræðu í Fulton þar sem hún
fjallaði um áþekkt þema, þá ógn er Vesturlönd standa frammi
fyrir að kalda stríðinu loknu.
í ræðu sinni sagði Thatcher m.a.: „Heimurinn er enn mjög
hættulegur, reyndar vofa yfir honum flóknari hættur en fyr-
ir áratug. En þar sem hættan á algjörri kjarnorkugereyðingu
er úr sögunni höfum við Vesturlandabúar gerst sekir um
varasaman sjálfsbirging hvað varðar þær hættur, sem enn
eru fyrir hendi ... Við höfum dregið úr varnarmætti okkar.
Við höfum í auknum mæli treyst á að alþjóðlegar stofnanir
standi vörð um framtíð okkar. En alþjóðlegu stofnanirnar
hafa yfirleitt staðið sig illa.“
Thatcher benti á þá spá fyrrverandi öryggisráðgjafa Banda-
ríkjaforseta að fyrir aldamótin myndu rúmlega tuttugu ríki
ráða yfir langdrægum eldflaugum. Níu ríki myndu eiga kjarn-
orkuvopn, tíu ríki sýklavopn og allt að þrjátíu efnavopn.
Thatcher er í raun ekki sú fyrsta er bendir á þessa ógn,
rétt eins og Churchill var ekki sá fyrsti er gerði sér grein
fyrir hættunni af útþenslustefnu Stalíns. Því miður er hins
vegar hætta á að hrakspár hennar gætu ræst ekki síður en
Churchills.
Nýlegir atburðir í ísrael og á Bretlandseyjum sýna að fá-
mennir en harðskeyttir hópar hermdarverkamanna geta vald-
ið miklum usla. Tortímingarvopn í höndum hryðjuverkahópa
eða siðlauss einræðisherra gætu reynst Vesturlöndum hættu-
legri en kjarnorkuvopnabúr Sovétríkjanna á sínum tíma.
Að öllum líkindum er einungis tímaspurning hvenær sú
ógn verður að raunveruleika. Þrátt fyrir það hefur takmörk-
uð umræða farið fram um þessar breyttu aðstæður og hvern-
ig beri að bregðast við þeim. Vissulega má deila um hver
séu hin réttu viðbrögð. Thatcher bendir réttilega á að ekki
sé ráðlegt að treysta á alþjóðastofnanir á borð við Samein-
uðu þjóðirnar og að Vesturlönd hafi verið of upptekin við
innri naflaskoðun til að gefa þessu vandamáli tilhlýðilegan
gaum.
Ræða Churchills svipti á sínum tíma hulunni frá augum
margra. Vonanai hafa varnaðarorð Thatchers einhver áhrif.
FÚNANDISKIPSFLÖK
*
ISERBLAÐI Morgunblaðsins um sjávarútveg, „Ur verinu“,
birtist í gær fréttaskýring um „fúnandi skipsflök, sem
víða liggja eins og hráviði um fjörur landsins“. Þessi umfjöll-
un var meira en tímabær. Ónýtir skipsskrokkar, sem liggja
í hirðuleysi árum og áratugum saman, eru hvimleið sjón -
óprýði í umhverfi. Þeir eru talandi tákn um hirðuleysi og
slóðaskap, á sama hátt og ónýtar og ryðgaðar vinnuvélar
við sum bændabýli og illa þefjandi ruslahaugar við stöku
þéttbýli.
Af náttúruverndarlögum má ráða að eigendum sé skylt
að fjarlægja úr fjörum skipsflök, sem valdi lýtum eða spjöll-
um á náttúru. Skelli viðkomendur skollaeyrum við þeirri
kvöð getur sveitarstjórn látið fjarlægja flakið á kostnað eig-
enda. í mengunarvarnareglugerð er og kveðið á um, hvern
veg heilbrigðisnefndir geti tekið á málum af þessu tagi. En
í greinargerð umhverfisráðuneytisins segir að það sé að öllu
jöfnu hlutverk náttúruverndarnefnda, m.a. með ábendingum
til sveitarstjórna, að sjá um að náttúruverndarlögum sé fram-
fylgt.
Davíð Egilson, hjá Hollustuvernd ríkisins, segir í tilvitn-
aðri fréttaskýringu í „Úr verinu“, að mikið umstang hafi
verið í kringum afskráningu skipa. Hann telur að gera verði
úrbætur hið fyrsta í þeim málum, skerpa lagasetningu og/eða
setja skýrari reglur um inngripsrétt og hvernig fara skuli
með afskráð skip.
í sumum tilfellum er óljóst, hverjir bera ábyrgð á flökum
í fjörum. Minni sveitarfélög hafa og sum hver ekki fjárhags-
lega burði til að standa í stórræðum af þessu tagi. Það er
óhjákvæmilegt, eins og allt er í pottinn búið, að setja skýr-
ari lög og reglur um málið. Einn aðili, hugsanlega Siglinga-
málastofnun, þarf að samræma eða stýra eftirliti og fram-
kvæmdum og bera ábyrgð. Við óbreytt ástand verður ekki
unað.
Breytíngar á lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins
Gildandi lög Frum varpið Rök fjármálaráðherra Rök opinberra starfsm.
Gildissvið laganna Ná eingöngu til starfsmanna sem em félagsmenn í samtökum opinberra starfsmanna. Gert er ráð fyrir að lögin nái til allra rikisstarfsmanna, einnig þeirra sem eru í ASÍ. Þau ná hins vegar ekki til starfsmanna hlutafélaga þótt þau séu að öllu leyti í eigu ríkisins. Hefur í för með sér bætt réttindi starfsmanna ríkisins sem ekki hafa fallið undir lögin. Gildissvið laganna er þrengt með 2. gr. Þau ná ekki til starfsmanna í ríkisfyrirtækjum.
Auglýsingar starfa Lögin gera ráð fyrir að lausar stöð- ur séu auglýstar í Lögbirtingarblaði með 4 vikna fyrirvara, en misbrest- ur er á að eftir þessu sé farið. Laus embætti skal auglýsa í Lög- birtingarblaði með 2 vikna fyrirvara. Önnur störf skal auglýsa samkvæmt reglum sem fjármálaráðherra setur. Óveruleg breyting í raun. Öll sér- hæfð störf auglýst, en önnur eftir reglum sem fjármálaráðherra eða forstöðumenn stofnana setja. Ekki lengur skylt að auglýsa störf önnur en embætti.
Yfirborganir Ekkert ákvæði í gildandi lögum. Forstöðumenn mega greiða ein- stökum starfsmönnum launaauka vegna hæfni eða árangurs þeirra í starfi. Hefur í för með sér kjaralegan ávinning fyrir starfsmenn og ætti að leiða til betri þjónustu fyrir almenning. Frumvarpið þýðir að hægt verður að segja umsaminni yfirborgun upp án þess að starfsmaður losni sjálfkrafa úr starfi.
Eftirágreiðsla launa Laungreidd ríi / fyrirfram.///7 Laun greidd eftir á. Gert til samræmis við almenna vinnumarkaðinn. Gildir eingöngu um nýráðna starfsmenn. Yfir- vinnugreiðslur breytast ekki. Skerðing á réttindum.
Veikindaréttur og fæðingarorlof Veikindaréttur og fæðingarorlof ákvarðast af reglugerð. Veikindaréttur og fæðingarorlof ákvarðist af lögum og kjarasamningum. Óbreytt réttindi. Skylt er að leysa embættismann frá störfum sé hann frá störfum vegna sjúkdóma eða slysa (eitt ár á þriggja ára tímabili eða ef hann er samfellt frá vinnu í 6 mánuði.
Ráðningarkjör Hluti ríkisstarfsmanna er æviráðinn. Þetta á t.d. við um embættismenn og kennara, en yfirleitt ekki aðra. Starfsmenn aðrir en embættismenn verða ráðnir með þriggja mánaða gagnkvæmum uppsagnarfresti. Til samræmis við almenna vinnu- markaðinn. Þeir sem nú eru æviráðn- ir verða það áfram út starfsævina. Starfsmenn hafa greitt fyrir ráðningarfestu með lakari launakjörum. Ekki eðlilegt að geðþóttaákvarðanir verði teknar upp.
Ráðningarkjör embættismanna Ráðnir ævilangt nema þeir brjóti af sér í starfi. Ráðnir til fimm ára í senn. Embættismenn hafa betri ráðn- ingarréttindi en almennir starfs- menn vegna þess að þeir hafa ekki samnings- eða verkfallsrétt. Þýðir að stórir hópar missa samnings- og verkfallsrétt, t.d. lögreglumenn, fangaverðir, tollþjónar o.fl.
Árangur í starfi Starfsmaður skal rækja starf sitt með alúð og samviskusemi. Vanræksia, óhlýðni og óstundvísi geta leitt til tímabundinnar lausnar frá starfi. Áður ber að áminna hann. Til viðbótar; nái starfsmaður ekki full- nægjandi árangri í starfi geturfor- stöðumaður veitt honum áminningu, en áður skal að jafnaði gefa honum kost á að tala máli sínu. Nái viðkom- andi ekki fullnægjandi árangri má veita honum lausn um stundarsakir. Gert til að veita starfsmönnum meira aðhald í starfi og bæta þjónustu. Heimildirforstöðumanna til að veita starfsmönnum lausn rýmkaðar verulega. Aflögð verður sú skylda að áminna starfsmann og gefa honum þannig tækifæri til að bæta sig og sömuleiðis réttur starfsmanns til að tjá sig um slíka ákvörðun.
Biðlaunaréttur Sé staða lögð niður á starfsmaður rétt á 6-12 mánaða launum, enda hafi hann þá ekki hafnað annarri sambærilegri stöðu á vegum ríkisins. Fái hann önnur laun frá ríkinu dragast þau frá biðlaunum. Ef embætti er lagt niður skal em- bættismaður fá föst laun í 6-12 mánuði enda hafi hann ekki hafnað öðru sambærilegu starfi, óháð því hvort það er á vegum ríkisins eða annars aðila. Fái hann önnur laun frá ríkinu eða öðrum aðila drkgast þau frá biðlaunum. Samræmist ekki nútímaviðhorfum að starfsmaðurfái biðlaun ofan á venjuleg laun við það eitt að ríkis- stofnun er gerð að hlutafélagi eða starf fært frá ríki til sveitarfélaga. Biðlaunaréttur annarra en embættismanna afnuminn og biðlaunaréttur embættismanna í raun stórlega skertur án þess að gert sé ráð fyrir að starfsmönnum sé þetta bætt með öðrum hætti.
Skyldur og ábyrgð forstöðu- manna Starfsmanni er skylt að hlýða lög- legum fyrirskipunum yfirmanna um starf sitt. Ráðherra setur sérhverjum forstöðu- manni erindisbréf. Forstöðumaður ber ábyrgð á rekstri stofnunarinnar og að rekstur hennar sé í samræmi við fjárlög. Ráðherra getur áminnt forstöðumann og veitt honum lausn fyrir vanrækslu í starfi. Tilgangurinn er að færa vald frá ráðuneytum til stofnana og gera stjórnendur þeirra ábyrga fyrir rekstri. Forstöðumenn fá aukið vald og meiri ábyrgð. Ráðningarfesta starfsmanna skert og völd forstöðumanna aukin gagnvart starfsmönnum. Lögfest að heimilt sé að víkja forstöðumönnum sem fara út fyrir ramma fjárlaga eða uppfylla ekki kröfur ráðherra um rekstur eða þjónustu.
Hópuppsagnir Ef til hópuppsagna kemur og til auðnar horfir í starfsgrein getur stjórnvald lengt uppsagnarfrest í allt að 6 mánuði. Ef til hópuppsagna kemur og til auðnar horfir hjá stofnun um starf- rækslu er forstöðumanni heimilt að lengja uppsagnarfrest í allt að 6 mánuði. Gert í samræmi við stefnu frum- varpsins um að auka sjálfstæði stofnana og auka ábyrgð forstöðumanna. Eykur einhliða uppsagnarrétt vinnuveitenda.
Launajafnrétti kynjanna Ekkert er vikið að launajafnrétti í gildandi lögum. Karlar og konur skulu eiga sömu möguleika á viðbótarlaunum. Starfs- menn skulu eiga rétt á sveigjanlegum vinnutíma samkvæmt ákvörðun for- stöðumanns. Ákvæðið er fallið til að draga úr launamun kynjanna. Marklaust ákvæði. Ákvæði um jöfn laun karla og kvenna er í jafnréttis- lögum.
Ágreiningur um frumvarpið um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna
Hverju er ver-
ið að breyta
og til hvers?
í umfjöllun Egils Ólafssonar um frumvarpið
um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins
er leitast við að draga fram fyrirhugaðar
breytingar og athugasemdir samtaka opin-
berra starfsmanna við þær.
FRUMVARP fjármálaráð-
herra um réttindi og
skyldur starfsmanna rík-
isins hefur vakið hörð við-
brögð samtaka opinberra starfs-
manna. Formaður BSRB hefur sagt
að í frumvarpinu felist árás á rétt-
indi ríkisstarfsmanna og verið sé
að færa réttindastöðu þeirra aftur
á 19. öld. Fjármálaráðherra hefur
aftur á móti fullyrt að um nauðsyn-
lega breytingu sé að ræða. Lögin
séu orðin 40 ára gömul og fyrir
löngu úrelt.
Lögin um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna voru sett
árið 1954. Þá voru starfsmenn rík-
isins 8% af vinnuafli, en í dag er
þetta hlutfall komið upp í 20%.
Ríkið greiðir tæplega 40 milljarða
í laun til um 25 þúsund ríkisstarfs-
manna. Við þessa starfsmenn gerir
ríkið 140 kjarasamning sem eru í
175 mismunandi stéttarfélögum.
Með lögunum fengu opinberir
starfsmenn meiri réttindi en al-
mennir launþegar. Þetta var gert
m.a. með þeim rökum að opinberir
starfsmenn hefðu hvorki samnings-
eða verkfallsrétt.
Þeir gætu því ekki sótt eða varið
réttindi sín með samningum eða
verkfalli. Nú hefur þorri opinberra
starfsmanna fengið bæði samnings-
og verkfallsrétt og með þeim rökum
telur fjármálaráðuneytið að ekki sé
ástæða til að viðhalda þeim mismun
sem er á réttindum opinberra
starfsmanna almennra launþega.
Það gerir því tillögu um að úr hon-
um sé dregið, en ekki að hann sé
afnuminn.
Samtök opinberra starfsmanna
hafa viðurkennt að þörf sé á að
endurskoða lögin um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins og lýst
sig reiðubúin til að taka þátt í end-
urskoðun þeirra. Þau hafa hins veg-
ar aðrar hugmyndir um hvernig
lögin eigi að vera og eins segja þau
að lítið samráð hafi verið við þau
haft við endurskoðun laganna.
Samtök opinberra starfsmanna
segja að félagsmenn þeirra séu
verr launaðir en almennir launþegar
vegna þess að réttindi þeirra séu
betri en gerist á almennum vinnu-
markaði. Opinberir starfsmenn
leggja því megináherslu á að ef
réttindi þeirra verði skert verði
launakjör þeirra bætt á móti með
öðrum hætti. Með öðrum orðum
vilja þeir selja sum þessara réttinda
fyrir hærri laun. Þetta á ekki síst
við um æviráðninguna.
Það sjónarmið heyrist úr fjár-
málaráðuneytinu, að því beri engin
skylda til að kaupa þessi réttindi.
Þessi réttindi séu m.a. til komin
vegna þess að ríkisstarfsmenn
höfðu ekki samnings- eða verkfalls-
rétt, sem nú hafi þeir fengið líkt
og aðrir launþegar. Á það hefur
verið bent að æviráðning hafi verið
tekin af stærstum hluta ríkisstarfs-
manna árið 1974 án þess að við-
komandi starfsstéttum hafi verið
bætt það í launum.
SOVÉSKUR kafbátur strandar í sænska skerjagarðinum árið 1981. Þótt Svíar fylgi hlutleysisstefnu hefur
viðbúnaður þeirra einkum miðast við hugsanlegar ógnanir úr austri.
s
VÍÞJÓÐ hefur löngum beint
sjónum sínum til voldugra
nágranna í austurátt og frei-
stað þess að fylgjast með
þróun mála þar. Um leið hefur landið
rekið kröftuga utanríkisstefnu og lát-
ið meira til sín taka heldur en höfða-
talan gefur tilefni til. Hluti af þessu
viðhorfi er að rannsóknir í utanríkis-
málum og alþjóðastjórnmálum hafa
verið stundaðar af krafti í Svíþjóð.
Yfirmaður sænsku Utanríkismála-
stofnunarinnar í Stokkhólmi, Utrikes-
politiska institutet, heitir Bo Huldt
en hann var áður stjórnandi Internati-
onal Institute for Strategic Studies í
London, sem er einhver virtasta
stofnun heims á sínu sviði. Sænska
stofnunin stendur fyrir fyrirlestrum
og útgáfustarfsemi og gefur árlega
út árbók, sem nú orðið kemur út á
ensku.
Flóknari aðstæður
Síðasta árbók utanríkismálastofn-
unarinnar fjallar um nýja strauma
og stefnur í alþjóðasamskiptum og
þar ijallar Huldt um öryggis- og
varnarumræður í Svíþjóð. Huldt hefur
víðan sjóndeildarhring og fellst fús-
lega á að gera grein fyrir þeim við-
sjám sem blasi við Norðurlöndum í
kjölfar upplausnar Sovétveldisins.
„ógnanir á dögum Sovétríkjanna voru
auðgreindar. Þær fólust í hernaðar-
mætti þeirra og viðbrögðin voru að
fylgjast með styrk þeirra. Nú eru
hótanirnar hins vegar öllu óáþreifan-
legri, en þeim má skipta í þrennt. í
fyrsta lagi er um hernaðarlegar hót-
anir vegna rússnesks herafla, í öðru
lagi vegna kjarnorkuvopna og í þriðja
lagi vegna stjórnmálalegs óstöðug-
leika.
Hvað varðar ógnun við varnir
vegna rússnesks herafla, þá er rúss-
neskur herbúnaður mun betri en á
tímum kalda stríðsins, en hins vegar
er ástandið bágt meðal hermannanna.
Þess vegna virkar hernaðarkerfið
ekki, þrátt fyrir góðan búnað, svo að
geta Rússa til að bregðast við er í
lágmarki og vart trúlegt að það breyt-
ist á næstu fimm árum.
Rússar ráða eftir sem áður yfir
kjarnorkuvígbúnaði. Þegar START I
og II samningarnir um fækkun lang-
drægra gereyðingarvopna fara að
hafa áhrif og kjarnorkuvopnafli verð-
ur skorinn niður munu kjarnorkukaf-
bátarnir öðlast aukið mikilvægi og
þar sem miðstöðvar þeirra
eru á norðurslóðum mun
áhugi Bandaríkjamanna á
þeim slóðum væntanlega
aukast.
Stjórnmálalegur óstöð-
ugleiki í Austur-Evrópu getur haft
viðsjár í för með sér fyrir nágranna-
löndin, en þá ber að hafa í huga að
líkur á hernaðarátökum vegna þessa
hafa minnkað. Það hafa þrátt fyrir
allt orðið breytingar í átt-til stöðug-
leika í þessum löndum svo nálgast
kraftaverk. Stríð í Póllandi, Tékk-
landi, Ungverjalandi eða Slóvakíu er
ekki líklegt. Þróunin í Eistlandi hefur
verið í rétta átt og glæpaaldan þar
gengur vonandi yfir. Miðað við allt
og allt er óstöðugleiki þar síður senni-
legur nú en í fyrra og í fyrra var
síður líklegt að hann yrði einkenn-
andi en árið þar á undan.
Þá er Rússland aðeins eftir.sem
stóra spurningarmerkið. Hvað það
varðar má líta svo á að nú sé Rúss-
Nýjar aðstæð-
ur eru sögn-
leg áskorun
Yfirmaður Utrikespolitisk institutí Stokk-
hólmi heitir Bo Huldt en hann var áður
forstöðumaður Intemational Institute for
Strategic Studies. Sigrún Davíðsdóttir
ræddi við hann á dögunum um stöðu Norður-
landa, hemaðarlegt mikilvægi íslands og af-
stöðu Rússa til Evrópu.
IMorðurlönd
ættu að finna
til ábyrgðar
land aftur orðið það sem
það var einu sinni; evr-
ópskt stórveldi sem á við
mikla erfiðleika og
óvissu að etja. Það væri
rangt að líta allt í einu á
Rússland sem ógnun, því
nú er það orðið eins og
það á að sér, meðan að
ástandið þar undanfarin
ár hefur verið með öllu
óvenjulegt. Rússland
sem evrópskt og ekki
austur-evrópskt stórveldi
er uppteknara af nor-
rænu grannsvæðunum
en áður, þegar öll athygl-
in beindist að Bandaríkj-
unum. Þessi áhugi á grannsvæðunum
er alvarlegur fyrir land, sem hefur
aðeins takmarkaðan aðgang að Eyst-
rasalti.
Þessar nýju aðstæður eru ekki
nauðsynlega erfiðari en áður, en þær
eru tvímælalaust flóknari og engar
skýrar línur. Um leið fela þær í sér
sögulega áskorun um langtímastefnu
til að treysta samband Rússlands og
Eystrasaltsríkjanna annars
vegar og Rússlands, Norð-
urlanda og Vestur-Evrópu
hins vegar. Hér geta
Norðurlöndin gegnt gagn-
legu hlutverki og þá ekki
síst Svíþjóð í skjóli stærðar sinnar.
Norðurlönd ættu að finna til ábyrgðar
sinnar við að byggja brýr milli þess-
ara landa. Þjóðverjar hafa tii dæmis
ekki mótað neina Eystrasaltsstefnu,
því þeir eru uppteknir af sameiningu
þýsku ríkjanna, en horfa til Svía sem
félaga í þeim efnum. Frakkar og aðr-
ar Suður-Evrópuþjóðir eru um of
uppteknar af Miðjarðarhafinu til að
láta sig Eystrasalt einhverju varða.
Aðstaða Norðurlanda er öll önnur
nú en á fjórða áratugnum, þegar þau
voru aðeins áhorfendur að atburðun-
um í Eystrasaltslöndunum. Nú hafa
Norðurlöndin í raun stuðning Þýska-
lands, Frakklands og Bretlands til
að taka á málefnum landanna við
Eystrasalt."
Geturðu útskýrt hvað
þú átt við með að Norð-
urlöndin geti myndað
brú milli Evrópu og
Rússlands?
„í Evrópu er litið á
tengsl Norðurlandanna
og Eystrasaltslandanna
sem vísbendingu um
samband Rússlands við
Vestur-Evrópu. Rússar
eru á höttunum eftir ein-
hveiju, sem gæti komið
í staðinn fyrir aðild að
Atlantshafsbandalaginu
og Evrópusambandinu.
Bo Huldt Svæðasamstarf á þess-
um slóðum gæti orðið
einhver slík uppbót. Rússland getur
ekki orðið aðili að þessum tveimur
samtökum, en það getur heldur ekki
komið í veg fyrir stækkun þeirra.
Með samstarfinu á Eystrasaltssvæð-
inu erum við komin aftur að stefnu
Péturs mikla á 18. öld, þegar hann
talaði um glugga í vestur.
Hvað varðar rússneska minnihlut-
ann í Eystrasaltslöndunum þremur
þá geta Norðurlönd einnig
gegnt mikilvægu hlutverki
varðandi fráhvarf rúss-
neskra hermanna þaðan og
þá ekki síst til að þrýsta á
Eystrasaltslöndin um að “
sýna Rússum sanngimi og gefa góð
ráð.
Hvað íslendinga varðar þá eru
þeir nú með í Eystrasaltsráðinu og
sem hluti af norræna hópnum þar
hafa þeir áhrif. Því meira sem Norð-
urlönd tala einni tungu þar því meiri
er styrkur þeirra. íslendingar og
Norðmenn þykja einnig sérlega trú-
verðugir á þessum vettvangi, því þeir
eiga engra beinna hagsmuna að gæta
við Eystrasalt."
Hernaðarlegt mikilvægi íslands
Hvað augum iítur þú hernaðarlegt
mikilvægi Isiands?
„Hernaðarlegt mikilvægi landsins
hefur farið minnkandi, en meðan það
eru kjarnavopn á norðurslóðum er
landið hernaðarlega mikilvægt. Það
þarf ekki að taka Rússa nema 5-10
ár að byggja upp herafla á norður-
slóðum meðan að horfumar á upp-
byggingu alþjóðlegs herafla þeirra
eru mun lengri."
Það eru skiptar skoðanir á áhuga
Bandaríkjamanna á Evrópu og af-
skiptum þeirra þar. Hvernig metur
þú samband Bandaríkjanna við Evr-
ópu?
„Hugmyndin um að bandarískur
herafli sé á fömm frá Evrópu á ekki
við rök að styðjast, þó að þeir drágfi
úr herafla sínum þar í takt við afvopn-
un almennt. Bandaríkjamenn hafa
virka stefnu í málefnum Miðjarðar-
hafsins og meðan svo er hafa þeir
líka augun á Evrópu. Hins vegar
búast þeir við að Evrópa deili með
þeim kostnaðinum. Afskipti þeirra af
Bosníudeilunni em heldur ekki merki
um vaxandi áhuga þeirra eða vilja,
heldur stafa þau fyrst og fremst af
bandarískum innanríkismálum.
Bandaríkin hafa áhuga á Eystra-
saltssvæðinu, því margir Bandaríkjj^.
menn eru ættaðir þaðan og eins má
ekki gleyma að Bandaríkin viður-
kenndu aldrei rétt Sovétríkjanna til
að leggja Eystrasaltsríkin þijú undir
sig. Svo hafa Bandaríkjamenn viðvar-
andi áhuga á Eystrasalti vegna ná-
grennisins við Kólaskaga og kjarn-
orkuvopnin þar. Eins og Johan Jörgen
Holst heitinn, fyrram utanríkisráð-
herra Noregs, sagði eitt sinn um
svæðið, þá er það hættulegt, en um
leið öruggt. Það hvíla mörg augu á
því.“
Rússar vonuðust
eftir meiru
Hvernig sérðu fyrir þér þróun Atl-
antshafsbandalagsins?
„Sú leið sem valin hefur verið er
að lýsa því yfir að fyrst verði Mið-Evr-
ópulöndunum veitt aðild, en að það
verði gert hægt og sígandi. Svíar
höfðu áhyggjur af skyndilegri stækk-
un, því aðild Ungveijalands veldur
Rússum hemaðarlegum erfíðleikum
og um leið verða Eystrasaltslöndin
ótryggari. Það er viturlegt að þróa
friðarsamstarf NATO frekar. Það er
fróðlegt að líta á stækkun NATO og
útvíkkun ESB um leið. í ESB hefði
verið heppilegt að opna snarlega fyrir
pólitískt samstarf við Mið-Evrópulönd-
in, en láta efnahagslega aðild eiga sér
langan aðdraganda, rétt eins og gert
var varðandi aðild Portúg-
als á sínum tíma. Þetta
hefði verið mögulegt 1994,
eftir að Evrópubandalagið
varð að Evrópusambandinu
í nóvember 1993.
Andrej Kozyrev og Boris
Kafbátarnir
öðlast aukið
mikilvægi
Þegar
Jeltsín hófu að reka rússneska utan-
ríkisstefnu í sameiningu held ég að
í byijun hafi þeir alið með sér stórar
vonir um að Rússland fengi eitthvað
meira en friðarsamstarf við NATO
og óræð tengsl við ESB. Á Vínarfund-
inum 1815 vora Frakkar með, þó að
þeir hefðu tapað, því hið liðna var
látið vera liðið. Eg held að Rússar
hafi vonast eftir sömu viðtökum í
vestri og að óvinaímyndin yrði gleymd
og grafín. Ef Rússar ólu með sér þess-
ar vonir og höfðu þessa afstöðu þá
skildu Vesturlönd það ekki. Vísast
geta sagnfræðingar seinna meir talað
um að Vesturlöndin hafí glatað tæki-
færinu til að aðlaga Rússland að þeim
meðan þeir voru meyrir."