Morgunblaðið - 17.03.1996, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 17. MARZ 1996 B 5
heimabókasafninu og sóttum þang-
að stafla af bókum. Seinna kynnt-
umst við mörgu góðu fólki sem
þarna bjó og hefur alltaf litið á sig
sem Vogamenn, Einari Má, Friðriki
Þór, Örnólfi Thorssyni, Stefáni Jóni
Hafstein, Ingibjörgu Sólrúnu Gísla-
dóttur og fleirum.
Mamma hélt mikið upp á Haildór
Laxness og gerir enn. Eg man að
Halldór Laxness las
Brekkukotsannál í útvarpi um
1960. Það var mikil helgistund.
Foreldrar mínir fylgdust með og
þótti þetta mikill viðburður og þá
fór ég að hlusta. Ég man hvernig
Laxness sagði: - Litla fröken Gúð-
mundsen. Þetta þýddi það að maður
beið bara eftir því að verða nógu
mikill bógur fyrir landi til að getað
lesið upp á sínar eigin spýtur. Pabbi
átti t.d. frumútgáfuna af Góða dát-
anum Svejk, tveggja binda verk sem
hann hélt mikið upp á og ég fór
að lesa bókina og varð mikið hrifinn
og kunni hana nánast utan að. Þá
var ein bók til heima sem var í
miklu uppáhaldi hjá okkur systkin-
unum, Grænn varstu dalur eftir
velska rithöfundinn Richard L.
Llewellyn í þýðingu Ólafs Jóhanns
Sigurðssonar, stór og mikill doðr-
antur sem fjallar um líf námuverka-
manna í Wales með öllu sem prýðir
góða bók, góðum mannlýsingum og
rómantík og verkalýðsbaráttu.
Maður gat lesið bókina aftur og
aftur. Barnabókahöfundurinn Enid
Blyton var einnig höfundur sem
maður las mikið.“
Einar hafði verið fremur alvöru-
gefinn, það var einna líkast því að
kötturinn væri eitthvað að pirra
hann en þá var kötturinn allt í einu
horfinn úr stofunni og Iagstur fyrir
á úlpunni minni sem var á borði í
ganginum í íbúðinni og svaf þar
svefni hinna réttlátu.’ Það færðist
bros yfir andlitið þegar Einar
minntist menntaskólaáranna:
„Á menntaskólaárum mínum vat'
mikill áhugi á bókmenntum og póli-
tík í skólanum. Maður komst ekki
hjá því að verða mikill aðdáandi
allra þessara miklu rithöfunda og
var róttækur eins og þeir. Þessi
kynslóð yar öll meira eða minna
róttæk. Ég kom úr barnaskóla tíu,
tólf ára, uppfullur af fordómum í
garð Dana og fokvondur yfir því
að þeir skyldu skipa Skúla Magnús-
syni að vigta rétt. Maður var stút-
fullur af einhvers konar þjóðernis-
belgingi. Þetta var bara námsefni
barnaskólans. Pólitískar hetjur
manns voru foringjar sjálfstæðis-
baráttunnar, Jón Sigurðsson og
Fjölnismenn. Síðan yfirfærist það
hratt yfir á andstöðu við hersetuna
og herinn og í huga manns tóku
Kanarnir við hlutverki Dana. Land-
helgisstríðið við Breta byijaði þarna
um 1972 og það var partur af því
sama. Maður lagði að jöfnu undir-
ritun Natósamningsins og herstöðv-
arsamningsins og Gamla sáttmála
og Kópavogsfundinn 1662.
Það sem ég átti við að stríða sem
róttæklingur í menntaskóla var að-
allega það að ég var fyrst og fremst
áhugamaður um bókmenntir. Ég
komst ekki í verra og leiðinlegra
torf heldur en þessi pólitísku skrif.
Ég var kominn með svima eftir
hálfa blaðsíðu af Marx og Engels.
Mér fannst þetta svo flókið og óá-
hugavert á allan hátt. Það sem
menn voru að hugsa í þá daga,
1971-78, var svo sem gott og bless-
að. Þetta er tími Víetnamstríðsins,
herstöðvarmálsins og landhelgis-
stríðsins. Menn voru að leita að
betri veröld, veröld jafnréttis og
bræðralags."
Að gerast rithöfundur
Síminn hringdi á forstofugangin-
um og Einar spratt upp úr hæginda-
stólnum og gekk yfir að símanum.
Það var verið að boða hann á fót-
boltaæfingu og af því sem greina
mátti af símtalinu er hann í framlín-
unni og sókndjarfur leikmaður, sem
markverðir óttast og bera jafnframt
virðingu fyrir. Þetta var stutt sím-
tal. Einar var þar kominn í upprifj-
un sinni frá skólaárum að hann
lýkur stúdentsprófi árið 1975 og
er næstu þijú árin viðloðandi bók-
menntanám í Háskólanum þar til
hann flytur af landi brott árið 1979
og sest að í Kaupmannahöfn.
Hundrað
prósent
höfundur
SKÁLDBRÓÐIRINN Ólafur
Gunnarsson hefur lengi fylgst
með Einari Kárasyni og segir
um kynni sín af honum:
„Eg man fyrst eftir Einari
Kárasyni þegar hann kom á
Kollegiet Solbakken í Kaup-
mannahöfn ogbauð mér ljóða-
bók til kaups. Eg lét hann fá *
Milljón prósent menn í skiptum
og síðan höfum við verið vinir.
A þessum árum var skáldið að
byrja að fikra sig inn í sagna-
gerð. Hann hitaði sig upp með
„Þetta eru asnar Guðjón" áður
en hann stormaði inn i íslenskar
bókmenntir með eyjabókunum,
Gulleyjunni og Djöflaeyjunni,
þetta eru fágæt listaverk enda
hefur hróður þeirra farið víða
um lönd. Einar er allur rithöf-
undur. Til þess að útskýra hvað
ég á við þá verð ég að segja
um sjálfan mig að ég er „fiftý
fiftý“ kaþólikki og „fiftý fiftý“
skáld. Einar er hins vegar
hundrað prósent höfundur og
slíkir menn eru ódrepandi. Öll
íslenska pressan gæti helgað
sig því að skrifa illa um bann.
Kárason myndir bara brosa út
í annað, rétta að þeim nýja
skáldsögu og spyrja: Get ég
gert eitthvað fleira fyrir ykkur,
herrar mínir? Svo fengju menn
magakveisu þegar hann gerði
nýtt og glæsilegt strandhögg í
útlöndum. Og nú á að fara að
kvikmynda sjálft meistaraverk-
ið, eyjabálkinn mikla. Eg bíð
spenntur og ég veit að svo er
um fleiri. Mér skilst að skáldið
sjálft hafi skrifað handritið.
Ekki kæmi mér á óvart þótt það
yrði Kárason en ekki Friðrik
Þór sem í þetta sinn vinkaði
mönnum á leiðinni í Óskarinn."
Bragga-
bræðra-
lagið
ÆSKUVINIRNIR úr Vogunum
Friðrik Þór Friðriksson og Ein-
ar Kárason hafa brallað margt
saman um dagana — og þeir
eru enn að:
„Við Einar Kárason kynnt-
umst í menntaskólanum við
Tjörnina 1972. Það var tíu árum
seinna að við ákváðum að vinna
saman að gerð kvikmynda-
handrits fyrir „Skytturnar". Til
að fá hann til þess varð ég þó
að lofa honum að kvikmynda
skáldsögu sem hann var með í
smiðum sem átti að heita „Þar
sem djöflaeyjan rís“. Þegar hún
kom út gerði ég kápuna og fékk
gamla frænku mína til að leika
spákonu í sjónvarpsauglýsingu
og spá fyrir metsölu sem gekk
heldur betur eftir. Fannst mér
ég þá vera búinn að standa við
minn hlut. Aldrei óraði mig
fyrir því að ég gæti aurað sam-
an pcningum til að byggja heilt
braggahverfi og fimmhæða
blokk. En nú fjórtán árum síðar
mæti ég í góðum holdum í vinn-
una með persónum Einars
holdiklæddum."
„Ég flutti til Kaupmannahafnar
1979 og þar komst ég ekki hjá því
að gerast krati. Það hafa líklega
ekki verið búin til mikið húmanísk-
ari samfélög en þessi kratísku, evr-
ópsku samfélög. Hér heima hefur
aldrei verið til stór krataflokkur sem
ég tel tímabært að koma á laggirn-
ar. Hins vegar fengu þessir nor-
rænu krataflokkar, stóru og sterku,
sem réðu ríkisvaldinu og verkalýðs-
hreyfingunni á sig heldur leiðinleg-
an brag sem spilltir valdaflokkar.
Fyrir vikið flykktust í þá bitlinga-
sjúk ungmenni sem vissu að þessir
menn höfðu völdin. Heimdellingar
Norðurlanda fóru í krataflokkanna
meðan Heimdellingar hérlendis fóru
bara í Heimdall.“
- Hvenær byijar þú að fást við
ritstörf?
„Ég byrja að fikta við að skrifa
tólf, þrettán ára. í menntaskóla fór
ég að birta eftir mig efni í skólablöð-
um, ljóð og sögur og það voru hæg
heimatökin. Ég var ritstjóri ein tvö
ár og það var mikill bókmenntaá-
hugi í Menntaskólanum við Tjörn-
ina. Þar voru ýmis skóiaskáld, Stef-
án Jón Hafstein, Einar Már sem
að vísu orti eitthvað lítið í skólablöð-
in, Örnólfur Thorsson sem mig
minnir að hafi ort undir dulnefninu
„Hallfröður leiðindaskáld", Sigurð-
. ur Valgeirsson Dagsljóssritstjóri og
fleiri."
- Er það í framhaldi af því að
þú innritast í bókmenntanám í Há-
skólann að þú ákveður að gerast
rithöfundur?
„Já, já. Það var aldrei annað sem
stóð til. Hún var frábær, bók-
menntadeildin í Háskólanums í þá
daga. Þau stjórnuðu henni Álfrún
Gunnlaugsdóttir og Vésteinn Óla-
son og voru með ýmsa góða kenn-
ara á sínum snærum. Ég varð fyrir
mestum áhrifum af að kynnast og
sækja fyrirlestra hjá Kristjáni
Árnasyni sem kenndi fornaldar- og
miðaldabókmenntir, og svo var
þarna kennari, Sigfús Daðason,
sem kenndi enskar bókmenntir og
nútímaljóðlist. Þetta var mikil and-
leg uppljómun. Heima hafði ég að
skyldulesningu að lesa Glæp og
refsingu og Lé konung. Þetta var
góð undirstaða fyrir það sem síðar
kom. Ég lauk ekki bókmenntanámi
við Háskólann. Ég byijaði að skrifa
veturinn 1978 , skáldsögu sem aldr-
ei kom út. Hún fór ofan í dýpstu
skúffu eftir að Mál og menning
hafnaði handritinu til útgáfu.
Haustið 1979 kom út eftir mig
ljóðabók hjá forlagi okkar Sigfúsar
Bjartmarssonar sem mig minnir að
hafi heitið Örbylgjuútgáfan. Það
fyrsta sem ég birti eftir mig fyrir
utan skólablöðin var í tímaritunum
Lystræningjanum og Svart á
hvítu.“
Þegar Einar Kárason er sestur
að í Kaupmannahöfn við ritstörf og
kominn með fjölskyldu kynnist
hann Ólafi Gunnarssyni sem hafði
dvalið þar úti um tíma og Einar
hafði þá lesið Milljón prósent menn,
skáldsögu Ólafs sem kom út hjá
Iðunni um jólin 1978.
„í Kaupmannahöfn kynntist ég
fyrst Óla Gunn og hafði þá lesið
bók hans Milljón prósent menn sem
ég hef alltaf haldið mikið upp á.
Ég man að við, sem gáfum út þess-
ar litlu ljóðabækur, ég og Sigfús
Bjartmarsson hvor sína bókina, mín
hét Loftræsting, hans Út um lens-
portið, ákváðum að bjóða þær til
kaups í íslensku nýlendunni í Kaup-
mannahöfn og bönkuðum uppá hjá
löndum þar. Meðal annars komum
við á Sólbakkann í Kaupmannahöfn
og knúðum dyra þar sem stóð Elsa
og Óli og þá kemur sjálfur meistar-
inn til dyra og við fylltumst mikilli
lotningu.
Ég var þá byijaður á nýrri skáld-
sögu sem heitir Þetta eru asnar,
Guðjón. Óli skrapp til íslands haust-
ið 1980 og hafði með í farteskinu
handritið að skáldsögunni og kynnti
fyrir forstjóra Iðunnar í þá daga,
Jóhanni Páli. Jóhann Páll skrifaði
mér bréf og sagði að sér hefði ekki
fundist bókin slæm heldur þætti
honum allnöturlegt mannlífið sem
þar var lýst. Þá fór handritið til
Máls og menningar og þar kom
bókin út 1981. Ég er i Kaupmanna-
höfn til 1983 og er þá nokkurn
veginn búinn með nýja skáldsögu
sem kom út þá um haustið, Þar sem
djöflaeyjan rís.“
Hvernig Djöflaeyjan varð til
Það er einmitt á þessum tíma-
mótum að Einar Kárason er að
hasla sér völl sem kunnur rithöfund-
ur. Um tildrög þess að hann hóf
að rita Djöflaeyjuna segir Einar:
„Hugmyndina að Djöflaeyjunni
fékk ég þannig að ég hitti úti í
Danmörku gamlan skólabróður
minn úr æfingadeildinni. Ég var
íjögur ár í æfingadeild Kennara-
skólans frá 9 til 12 ára aldurs,
hann er kallaður Aggi. Við útskrif-
uðumst ’68 úr tólf ára bekk. Fórum
síðan hvor í sína áttina, hann vest-
ur í bæ í Hagaskóla, ég í Álftamýr-
arskólann og varla hægt að segja
að við höfum sést næstu árin fyrr
en tólf árum síðar í Danmörku þeg-
ar hann er í Árósum og ég í Kaup-
mannahöfn. Það kom á daginn að
við áttum ýmislegt sameiginlegt.
Báðir höfðum við gaman af að segja
sögur. Hann sagði mér sögu af sínu
fólki, langömmu sinni Jósefínu spá-
konu frá Nauthóli og móðurbróður
sínum sem var kallaður Bóbó á
Holtinu.
Nokkurn veginn um leið og hann
sagði mér fra þessu fólki fannst
mér að þetta væri rakið efni í skáld-
sögu. Söguefnið var á þeim þraut-
um sem ég var að leita að. Ég var
kominn með grófar hugmyndir um
hvar ég vildi bera niður næst eftir
fyrstu skáldsöguna. Upp úr því þró-
aðist það að ég fór að skrifa um
spákonuna og töffarann. Mig fór
að dreyma fólk um nætur. Þetta
er sjötti áratugurinn, rokk og ról
tímabilið. Það sem maður hafði
áhuga á voru þessar miklu þjóðfé-
lagsbreytingar sem voru að verða
og kristölluðust í því að við vorum
með gamla spákonu, hálfgerða mið-
aldamanneskju og svo hálfamerísk-
an töffarara sem keýrði á kagga
og hlustaði á Elvis. Ég sökkti mér
niðui' í þetta og sat upp á Konung-
lega bóksafni og skrifaði öllum
stundum og hugsaði um þetta fólk.
Ég sá snemma að þetta yrðu
tvær bækur og fljótlega kom upp
sú hugmynd að þær ættu að heita
Djöflaeyjan og Gulleyjan. Þegar ég
flutti heim var Djöflaeyjan langt
komin og ég var farinn að skrifa
Gulleyjuna. Djöflaeyjuna tileinkaði
ég vini mínum Agga. Þær fengu
báðar góðar undirtektir og seldust
vel. Síðan var gerð leikgerð eftir
bókunum í samvinnu við Kjartan
Ragnarsson og leikritið sýnt í
skemmu Leikfélagsins, þar sem
Bæjarútgerðin hafði áður verið til
húsa við Grandaveg, fyrir fullu '
húsi eina tvo vetur. Bækurnar eru
mjög flarri því að vera ævisaga
þessa fólks. Þarna er ég að skrifa
um fólk sem ég þekkti ekkert og
hitti aldrei. Hins vegar komst sá
kvittur mjög á kreik að ég væri að
skrifa um raunverulegt fólk og
ýmsir fóru að sýna „fyrirmyndun-
um“ áhuga, og það gekk út í öfgar
þegar skyldmenni spákonunnar og
töffarans voru farin að líða fyrir
það að vera álitnar persónur í sög-
unum. Þessi fyrirmyndaleit leið þó
hjá sem betur fer eins og hver önn-
ur dilla, en sögupersónurnar aftur
á móti fyigja mér ennþá á einn eða
annan hátt sem birtist t.d. í því að
að_ nú er farið að gera kvikmynd
eftir sögunum.
Það er margt sem spilar inn í
það að mér finnst þetta áhugaverð-
ur tími. Það eru þessi ár þegar ís-
lenskt nútímasamfélag er að verða
til og þetta tímabil er feikilega
áhugavert. Menn óttuðust um ís-
lenskt þjóðerni og tungu í þessu
gífurlega umróti. Ég lauk síðan við
þennan heim með skáldsögunni
Fyrirheitna landinu sem kom út
1989.“
- Síðan kemur þú með nýjan
sagnabálk af nýju fólki
„Já. Eftir þetta fór ég að fást
við nýjan heim, nýtt fólk og það
leitsvo dagsins ljós 1992 með bók-
inni Heimskra manna ráð, fyrri
hlutinn, og síðari hlutinn kom svo
1994, Kvikasilfur. Þetta eru sögur
af Killianfjölskyldunni. Þær komu
upp um það bil sem ég er að byija
að skrifa 1976-77. Hugmyndirnar
kviknuðu út frá raunverulegum fyr-
irmyndum.“
Skáldsögur Einars hafa verið
þýddar á erlend tungumál. Djöfla-
eyjan og Gulleyjan á dönsku ,
sænsku, finnsku og færeysku. Síð-
an hafa fleiri sögur hans verið þýdd-
ar, t.d. Kvikasilfur og Heimskra
manna ráð. Bækurnar hafa verið
að koma út í Þýskalandi og Hol-
landi, auk Norðurlandanna. Þá hef-
ur verið gerð leikgerð eftir sögum
Einars, Heimskra manna ráð og
Kvikasilfri, í samvinnu við Kjartan
Ragnarsson, sem nefnist íslenska
mafían og er leikritið sýnt í Borgar-
leikhúsinu um þessar mundir. Otal
margt fleira kom fram í viðtalinu
en hér verður að setja punkt að
sinni.
Lærðu til að verða naprapat
- nútímalegt starf
Naprapati er algengasta sérmeðferðin sem beitt er þegar reynt er að lækna
óþægindi í hrygg, liðamótnm og vöðvum með höndum.
Læknisfræöilega efnið:
Líffærafræði, líftækni, Hfefnafræði, lifeðlisfræði,
taugasjúkdómafræði, næringarfræði, meinatækni.
Sjúkraþjálfun:
Rafsegulfræði, liðamótafræði, nudd, teygjur.
Lækning mcð liöndum (ntanuell medicin):
Sjúkdómsgreining, tæknileg lífeðlisfræði,
hagkvæm líffærafræði, losunar- og hreyfingatækni.
íþróttalæknisfræði:
íþróttalifeðlisfræöi, íþróttasálarfræði, „tejpning".
í starfsliði kennara eru háskólakennarar,
læknar og doktorar í naprapati.
4 ára heilsdagsnám. Eftir próf og starfsþjálfun
er hægt að sækja um löggildingu hjá
félagsmálaráðuneytinu sænska.
*
Naprapathögskolan
Menntun sem leiðir til
sjálfstæðs og faglegs starfs.
Opservatoriegatan 19-21. 113 29 Stokkhólmi.
Sínii 00 46 8 16 01 20. Bein lína 00 46 8 457 02 39