Morgunblaðið - 17.03.1996, Blaðsíða 2

2 C SUNNUDAGUR 17. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
-F
FERÐALÖG
Morgunblaðið/María Hrönn
í ÞESSU húsi, sem heitir Seminole Lodge, bjó Edison á veturna þegar veður var kalt í West Orange í New York ríki, þar sem fjölskyldan bjó á sumrin.
Hann fann upp
Ijósaperuna
og grammófóninn
Þegar uppfinningamaðurinn Tómas Alva Edison var
38 ára að aldri kom hann fyrst til Fort Myers á suðvest-
urströnd Flórída. Svo fór að hann lét reisa sér þar hús
þar sem hann dvaldist á veturna nokkurn veginn sleitu-
laust til dauðadags. María Hrönn GunnarsdóHir
átti leið til Fort Myers, Borgar pálmanna, fyrir skömmu
og skoðaði þá heimili, tilraunastofu og fjölskrúðugan
garð þessa merka manns en þar er nú starfrækt
myndarlegt safn í minningu hans.
ÞEIR eru varla margir sem geta
hugsað sér líf án rafhlaða og ljósa-
pera og einhvetjir eru þeir sem ekki
vildu vera án grammófóns. Þetta og
svo miklu fleira fann Tómas Alva
Edison upp en á 84 ára langri ævi
sinni fékk hann hvorki fleiri né færri
en 1.093 einkaleyfi á uppgötvunum
sínum. Sjálfur var hann ánægðastur
með grammófóninn en taldi þó að
rafhlaðan væri sín besta uppgötvun
því hún hefði bjargað mörgum náma-
manninum frá dauða. Þekktastur er
hann fyrir að hafa fundið upp hljóð-
nemann og hljóðritann auk ljósaper-
unnar. Þá kom hann upp fyrstu raf-
veitunni í heimi í London í Englandi
árið 1882 og stuttu síðar í New
York borg þar sem nú er Wall Street.
Líf Edison einkenndist af leitinni
að því sem heimurinn þarfnaðist og
tilraunum hans til að búa það til svo
veröldin yrði betri og þægilegri að
lifa í. Til þess setti hann upp fyrstu
iðnaðarrannsóknarstofuna í heimin-
um, þar sem hann, ásamt aðstoðar-
mönnum sínum, vann baki brotnu
að hugðarefnum sínum. Hann var
ótæmandi hugmyndabanki enda
sagði hann eitt sinn: „Ég vildi gjam-
an lifa í þrjú hundruð ár. Ég held
ég eigi nógu margar hugmyndir til
að halda mér uppteknum svo lengi."
Og hann sagði líka að sá hlutur sem
hann hefði hvað minnsta þolinmæði
gagnvart væri klukkan. Armar henn-
ar 'hreyfðust allt of hratt.
Heyrnarleysi uppspretta
margar uppfinninga
Edison fæddist í Ohioríki í Banda-
ríkjunum 11. febrúar árið 1847.
Hann var sjöunda og yngsta barn
foreldra sinna en það fjórða sem
komst á legg. Þegar hann var barn
að aldri skaddaðist heyrn hans, lík-
lega vegna svokallaðrar klettbólgu í
eyrum. Heyrnarleysið hafði mikil
áhrif á líf hans og starf og varð
uppspretta margra af uppfinningum
hans. Skólagangan varð ekki löng á
okkar tíma mælikvarða en var ekki
óvenjuleg á hans tímum þegar hún
var að jafnaði einungis um 434 dag-
ar.
Edison fór að vinna fyrir sér sem
Iestardrengur þegar hann var tólf
ára gamall. Þar komst hann í kynni
við ritsímann og gerðist fljótlega rit-
símalærlingur. Hann var spurull og
hugmyndaríkur og þegar ritsíma-
kapallinn rofnaði einn veturinn vegna
ísstíflu í á flutti hann boðin yfir ána
með því að nota eimreiðarfiautu. Þá
var hann 15 ára gamall.
Enginn áhugi á rafknúnum
atkvæðateljara
Á þessum tíma voru skilaboð um
ritsímann táknuð með punktum og
strikum en þegar þau fóru að berast
með hljóðtáknum vandaðist málið
fyrir Edison. Upp úr því fór hann
að reyna að betrumbæta ritsímann
og þegar hann hafði þróað aðferð til
að breyta rafboðum í bókstafi snéri
hann sér alfarið að uppfinningum í
janúar árið 1869, þá búsettur í New
York borg. Um sex mánuðum síðar
fékk hann fyrstu einkaleyfisskrán-
inguna. Það var á rafknúnum at-
kvæðateljara en þingmenn sýndu
honum engan áhuga. Edison ákvað
þá að þaðan í frá skyldi hann ekki
finna neitt upp sem ekki væri hægt
að selja enda hafði hann ágætt við-
skiptavit þó honum héldist ekki vel á
peningum.
Ungur ekkill með þrjú börn
Edison kvæntist árið 1871 fyrri
konu sinni, Mary Stilwell, sem þá
var aðeins 16 ára gömul. Sama ár
hann fékk í fyrsta skipti greitt fyrir
uppfinningu sem hann gerði. Þau
hjónin bjuggu í New Jersey og eign-
uðust þrjú börn en eftir þrettán ára
hjónaband lést Mary, einungis 29 ára
gömul. Edison kvæntist síðari konu
sinni, Minu Miller tveimur árum síð-
ar, árið 1886, og með henni
eignaðist hann önnur þrjú börn.
EDISON var frægur fyrir að
leggja sig í nokkrar mínútur í
herbergi við hliðina á tilrauna-
stofunni og vakna síðan endur-
nærður eins og eftir margra
tíma svefn. í rannsóknastof-
unni í Fort Myers er allt eins
og Edison hafi skroppið frá til
að fá sér lúr.
Ári áður enn Edison giftist Minu
Miller, hafði hann í fyrsta skipti kom-
ið til Fort Myers og keypt þar 14
ekru land á árbakka Caloosahatchee
árinnar. Þar lét hann byggja sér hús
„VIÐSKIPTI með svikna varahluti í
flugvélar halda áfram að ógna ör-
yggi flugfarþega," segir Mary Schi-
avo, yfireftirlitsmaður í samgöngu-
ráðuneyti Bandaríkjanna. Hún álasar
Flugmálastjórn Bandaríkjanna, sem
nýverið hefur viðurkennt vandann,
fyrir að hafa ekki gripið fyrr í taum-
ana.
f lok síðasta árs upplýsti Schiavo
Lögfræðingafélag Bandaríkjanna
um alvarlegar afleiðingar umfangs-
mikillar glæpastarfsemi með svikna
flugvélavarahluti. „Við höfum svipt
hulunni af glæpnum en vanmáttur
flugmálastjórnar til að taka á málinu
sýnir að vandinn er stórlega vanmet-
inn. Flugöryggi framtíðarinnar er í
húfi verði ekki komið í veg fyrir versl-
un með slíkar eftirlíkingar," segir
Schiavo.
Þrátt fyrir fjöldahandtökur að
undanfömu eru verndarar laganna
langt frá að útrýma vandanum. Frá
árinu 1990, þegar yfireftirlitsmað-
urinn hóf að rannsaka málið, hafa
formlegar ákærur á hendur dreifi-
aðilum verið 152 og 118 sakfellingar
Talið er að í flugvélum um allan heim séu varahlutir sem uppfylli ekki lágmarks gæðastaðla
Sviknir flugvélavarahlutir
ógna Sryggi farþega
auk þess sem fjöldi mála er
til rannsóknar.
Talið er að í flugvélum
um allan heim sé að finna
varahluti sem standast
ekki lágmarks gæða-
staðla og fengnir eru frá
aðilum, sem þegar hafa
fengið dóm fyrir að dreifa
slíkum hlutum. Jafnvel for-
seti Bandaríkjanna er ekki óhultur
því fyrir skömmu kom í Ijós að hand-
slökkvibúnaður um borð í Air Force
One, flugvél forsetans, innihélt ólög-
FALSAÐ skráningarnúmer.
lega varahluti. Þeir sem ábyrgð báru
á aðföngunum voru sakfelldir og
bannað um aldur og ævi að vinna
við flugvélaiðnað.
Minniháttar vandamál
Áður hafði Flugmála-
stjórn Bandaríkjanna lýst
yflr að verslun með ólög-
lega flugvélahluta væri
minniháttar vandamál og
ekki væri hægt að rekja neitt
meiriháttar flugslys til ósam-
þykktra varahluta. Nýlega
sagði einn talsmaður flugmálastjórn-
ar í viðtali við tímaritið Condé Nast
Traveller að afar lítið væri um svikna
varahluti í umferð og yflrgnæfandi
meirihluti mála væri byggður á mis-
skilningi.
Við yfirheyrslur í öldungaráðinu á
síðasta ári sagði öldungadeildarþing-
maðurinn Bill Cohen að rannsókn
hefði leitt í ljós að flugmálastjórn
hefði brugðist í eftirlitshlutverki sínu
og ekki tekist að stemma stigu við
notkun svikinna varahluta í flugvél-
ar, en slíkir hlutir væru að ryðja sér
til rúms í varahlutageymslum, við-
gerðarstöðvum og flugvélum um land
allt. „Við teljum að flugmálastjórn
hafi ekki afhjúpað fyllilega umfang
vandans og ekki sé nægilegri harð-
fylgni beitt til að framfylgja núver-
andi lögum," sagði Cohen og bætti
við að ef til vill þyrfti stórslys að
verða til að flugmálastjórn tæki loks
við sér.
Orð öldungadeildarþingmannsins
máttu sín nokkurs því í kjölfarið
skipaði flugmálastjórn sérstakan
starfshóp til að rannsaka falsaða
flugvélavarahluti. Starfsmönnum
eftirlitsskrifstofu samgönguráðu-
neytisins og stærri flugfélaganna
fannst þó ekki nóg að gert og kröfð-
4