Morgunblaðið - 27.03.1996, Blaðsíða 8

8 B MIÐVIKUDAGUR 27. MARZ 1996
FISKMARKAÐUR SUÐURNESJA
MORGUNBLAÐIÐ
„Góður kostur bæði fyrir
seljendur og kaupendur“
Morgunblaðið/Ásdís
ÓLAFUR Þór Jóhannsson, framkvæmdastjóri FMS.
„SALA fisks á fiskmörkuðum hafði
mikil áhrif fyrir útgerðina, ekki sízt
smábátana og þá, sem ekki voru
með eigin fiskvinnslu og þurftu að
selja aflann til annarra,“ segir Ólaf-
ur. „Mesta breytingin var auðvitað
mun hærra verð, greiðslutryggingin
og að fá borgað vikulega fyrir afl-
ann. Menn þekktu slíkt hreinlega
ekki fyrir tilkomu fiskmarkaðanna.
Að auki var uppgjör við þá mjög
skýrt og menn vissu nákvæmlega
hvað þeir voru að fá fyrir fiskinn.
Menn voru reyndar hikandi við að
koma inn á markaðinu í fyrstu, en
þeir nýjungagjörnu ruddu hinum
brautina. Nú er nánast enginn smá-
bátur í föstum viðskiptum við fisk-
vinnsluna. Þeir fara allir með afla
sinn inn á markaðinn.
Elnnig góður kostur
fyrir vinnsluna
Þá var það mikill kostur fyrir
fiskvinnsluna, að selja hluta afla
síns inn á markaðinn. Þeir sem
voru til dæmis að salta, gátu aðeins
notað þorsk, ufsa, löngu og keilu.
Bátarnir voru kannski að reka í
hellings ýsuafla, fá karfa, rauð:
maga og ýmsar fleiri tegundir. I
stuttu máli var gangurinn sá, að
þessum fiski var fyrst mokað út í
horn í móttökunni. Síðan var honum
mokað upp á bíl og sturtað inn hjá
frystingunni, sem lét plata sig til
að kaupa hálfónýtt hráefni. Það
hefði hreinlega verið miklu nær að
að fara með þetta beint í bræðslu.
Þegar menn voru á humri þurfti
að selja skötuselinn, lúðuna og ýs-
una, sem ekki hentaði vinnslunni,
og svona mætti lengi telja. Þetta
var líka ein stærsta breytingin fyrir
fiskseljendur, því nú komu þeir
meðaflanum í gott verð og höfðu
trygga greiðslu fyrir hann. Það
breytti gífurlega miklu þegar menn
fóru að fá verð fyrir fisk, sem var
ýmist hent beint í sjóinn eða eyði-
lagður í landi.“
Sérhæflng
Hvað með kaupendur? Sátu þeir
þá bara uppi með mun hærra físk-
verð en áður?
Lagenlœri
jjr\?
vönbretH
■
Með þessu stórkostlega fyrir-
komulagi næst hámarksnýting
á lagersvæði. Mjög hentugt
kerfi og sveigjanlegt við mis-
munandi aðstæður. Greiður
aðgangur fyrir lyftara og vöru-
vagna.
Ávallt fyrirliggjandi.
Leitið upplýsinga.
SMIÐJUVEGI 70, KÓP. • SÍMI564 4711 • FAX 564 4725
„Fyrir kaupendur voru fískmark-
aðamir líka mikil breyting til batn-
aðar. Þeir, sem voru að reyna að
sérhæfa sig, til dæmis í vinnslu á
ýsu, áttu í vandræðum meða að fá
bara ýsu. Þeir voru píndir til að
taka allt mögulegt með, sem þeir
kærðu sig ekkert um og vom í vand-
ræðum með að gera einhver verð-
mæti úr. Væru menn að kaupa
þorsk af einhveijum báti, var það
gjarnan skilyrði að taka keiluna
með og svo framvegis. Nú geta
kaupendur einfaldlega keypt þær
físktegundir sem þá vantar og oft-
ast í því magni, sem þeir helzt vilja.
í upphafí var sagt við okkur, að
það væri enginn vandi að selja þorsk
og ýsu, en fullyrt að enginn myndi
kaupa keilu og löngu, hvað þá ann-
að „drasl“ eins og skrápa og sköt-
ur. Það var reyndar rétt. Við vorum
í vandræðum með að selja löngu,
keilu og steinbít í upphafi. Við vor-
um að klappa mönnum á bakið og
biðja þá um að taka þessar fískteg-
undir fyrir 10 krónur eða eitthvað
svoleiðis. Þetta breyttist reyndar
mjög fljótt, því þorskurinn varð
fljótt mjög hár í verði og því leituðu
menn annarra leiða í vinnslunni.
Aukin tækifæri í útflutningl
Þá kom það einnig til að töluvert
var um að útflytjendur hefðu mögu-
leika á að selja steinbít og aðrar
tegundir, en gekk illa að fá þessar
fisktegundir til útflutnings. I stóru
frystihúsunum voru þessar tegundir
látnar mæta afgangi, rennt seinna
í gegn og gæðin því ekki í lagi.
Að auki voru þessi hús bara að
selja SH eða Sambandinu og vildu
heldur láta sína menn fá þetta á
lágu verði frekar en svíkja þá og
selja öðrum.
Með fiskmörkuðunum breyttist
þetta mjög fljótt. Þá kom útflytj-
andinn til framleiðanda, sem hann
treysti, og benti honum á að fara
á markaðinn og kaupa allan stein-
bítinn. Hann fengist á lágu verði,
en hægt væri að flytja hann út á
fínu verði. Þannig fannst farvegur
fyrir þessar áður vannýttu tegund-
ir. Smærri úytflytjendum fjölgaði
við hlið þeirra stóru. Þeir smáu ein-
beittu sér að þessum físktegundum
og um leið spruttu upp margir minni
framleiðendur, sem voru til í að
vinna steinbít, keilu, flatfísk og
jafnvel tindabikkju, sem þeir fengu
gott afurðaverð fyrir. Þetta hefur
skilað gífurlegum verðmætum fyrir
þjóðarbúið, skapað sjómönnum og
fískverkafólki góðar tekjur.
Söfnunarstöðvar
Fisktegundir eins og keila, langa,
steinbítur, skarkoli, langlúra og
fleira seljast nú á allt að 100 krón-
um eða meira á mörkuðum og skila
samt sem áður þeim, sem vinna þær
bærilegri afkomu. Áður döguðu
þessar fisktegundir uppi í físk-
vinnslustöðvunum og enduðu í
beinakassanum. Nú eru fiskmark-
aðirnir orðnir söfnunarstöðvar fyrir
þessar fisktegundir. Þeir taka allt
niður í nokkur kíló af hverjum bát,
sem saman verða kannski tvö til
þijú tonn, sem dugar einum verk-
anda til lifibrauðs.
Þarf að auka flokkun
Kaupandinn hefur nú meiri
möguleika á að sérhæfa sig. Við
erum ekki komnir á endapunktinn
þar. Það er hægt að gera betur
með aukinni stærðarflokkun um
borð í bátunum, flokkun eftir veiði-
dögum og svo framvegis. Sumir
kaupendur leita að smáum þorski,
aðrir millistærðum og loks eru enn
aðrir sem vilja bara stærsta fískinn
í salt. Þetta er reyndar vinna, sem
einhver verður að borga fyrir og
það gerir bara þorskurinn sjálfur.
Vandamálið hefur einnig verið það,
að þetta hefur fyrst og fremst ver-
ið seljendamarkaður, þannig að
kaupandinn hefur ekki borgað nógu
mikið fyrir flokkun.
Við höfum séð það að bátamir
hafa komið inn með flokkað í lif-
andi blóðgað og dauðblóðgað. Þeir
hafa kannski fengið 120 krónur
fyrir lifandi blóðgað en 80 fyrir
bitt. Aðrir komu svo inn með lif-
andi blóðgað og dauðblógðað saman
og sögðu bara að það væri til helm-
inga. Þeir fengu kannski 120 fyrir
allt. Þannig var þeim hampað sem
ekki flokkuðu um borð, en kaupand-
inn keypti köttinn í sekknum. Síðan
breytist þetta þegar markaðurinn
verður að kaupendamarkaði. Þá fá
menn umbun fyrir flokkun.
Það er einn bátur hjá okkur,
Skarfur GK, sem hefur flokkað físk-
inn eftir veiðidögum frá upphafi.
Maður dáist að þeim fyrir það, því
framan af fengu þeir það ekki borg-
að. Nú hefur það breytzt og það
fæst töluvert hærra fyrir nýjasta
fiskinn en þann eldri. Pétur Jó-
hannsson, skipstjóri, vill einfaldlega
að hlutirnir séu gerðir eins vel og
hægt er,“ segir Olafur Þór.
Verðið á mörkuðunum
raunhæft
Margir hafa haldið því fram að
verðið á mörkuðunum sé allt of
hátt. Það sé ómögulegt að borga
þetta verð eigi vinnslan að ganga.
Með þessu sé einfaldlega verið að
auka kostnað við físksölu og færa
auknar tekjur til útgerðar og sjó-
manna á kostnað vinnslunnar.
„Ég held að nú sé hægt að tala
um að verð á mörkuðunum sé raun-
hæft. Fyrst í stað var töluvert um
að kaupendur kynnu fótum sínum
ekki forráð. Kaupendahópurinn nú
er orðinn jafnari en áður og ævin-
týramenn eru ekkert fleiri á þessum
vettvangi en öðrum í atvinnulífinu.
Við erum bara með rétt verð.
Hins vegar held ég að það sé
miklu síður rétt verð, sem verið er
að greiða þegar togari kemur að
landi með stóran farm af eins til
sjö daga gömlum fiski og áhöfnin
heimtar markaðstengt verð. Það
þýðir ekkert að vera að bera saman
verð á 10 tonnum af þorski inn á
markað, þegar gífurleg eftirspurn
er eftir honum ferskum í flugið
daginn eftir og á disk neytandans
daginn þar á eftir, og verð á heilum
Fiskmarkaður Suður-
nesja er stærsti físk-
markaður landsins og
einn af brautryðjendun-
um í markaðssetningu á
físki. Sala físks á mörk-
uðum hefur breytt
miklu, bæði fyrir útgerð
og sjómenn annars veg-
ar og fiskvinnsluna hins
vegar. Hjörtur Gísla-
-----------------^---------
son ræddi við Olaf Þór
Jóhannsson, fram-
kvæmdastjóra FMS, um
þessar breytingar.
togarafarmi úti á landi, þar sem
eftirspurnin er lítil og mikið af físk-
inum mun eldra en á markaðnum.
Það er miklu nær að segja að verð-
ið á togarafarminum sé of hátt. Því
væri það bezta sem stóru fyrirtæk-
in gerðu, að setja fískinn inn á
markaðinn. Það eru ekkert margir
sem geta keppt við þá. Þeir, sem
ættu möguleika á flugi, gætu þá
kannski keypt bezta fiskinn á háu
verði, hitt keyptu stóru fyrirtækin
á raunhæfu verði. Þá væri heldur
enginn að vinna eldri fisk en skyn-
samlegt er.
Lækkandi verö með
auknum kvóta
Þá er eðlilegt að verðið lækki,
þegar þorskkvótinn eykst. Það er
líka eðlilegt að verð á ýsu hafi lækk-
að á mörkuðunum. Verð á ýsu í
Bandaríkjunum var orðið svo hátt,
að allir vildu framleiða fyrir þann
markað og birgðir hafa hlaðizt upp.
Fólkið fer að borða ódýrari fisk.
Því verða menn að klára að selja
þessar birgðir, sem fyrir eru og
fara síðan að vinna á eðlilegu verði
á ný. Þá fer fólkið að borða ýsu á
ný. Ferski fiskurinn heldur uppi
verðinu á mörkuðunum, en þegar
mikið er á þeim, fellur verðið ekk-
ert niður úr öllu valdi, því að á
ákveðnu stigi kemur frystingin inn
og kaupir það sem til boða er. Hún
virkar svona eins og yfirfall á mark-
aðinn. Svona má einnig segja um
landið. Þegar eitt svæði er mettað,
tekur annað svæði við. En það gengi
ekki nema að boðið væri upp á
mörgum stöðum í einu og ábyrgð
væri á öllum greiðslum.
Aukin f iskvinnsla á svæðinu
Það er ljóst að fiskmarkaðarnir
hafa leitt af sér aukna fiskvinnslu
á svæðinu, einkum minni og sér-
hæfðari verkendur. Það er líka orð-
in eftirspurn eftir framleiðendum
af afurðasölunum, því vegna físk-
markaðanna hefur tekizt að afla
fleiri markaða en áður. Þannig styð-
ur þetta hvort annað og eykur verð-
mætasköpun verulega. Það eru ný
fyrirtæki að koma inn á svæðið og
þessi smærri eru að eflast. Saltfisk-
vinnslan hér er orðin mjög öflug
og kaupir físk víða að, en frysting-
in á erfitt uppdráttar í nábýli við
ferska fiskinn og saltfiskinn.
Meira af fiski inn á svæðið
Það er ekki nokkur vafí á því að
fiskmarkaðamir hafa dregið töluvert
af físki inn á svæðið. Sérstaklega
var það áberandi áður en markaðirn-
ir úti á landi tóku til starfa. Mikið
af þessum fiski verður svo eftir á
svæðinu og fer í ýmiss konar vinnslu.
Flotinn færir sig meira milli land-
svæða eftir því hvar aflast mest,
vegna þess að bátarnir geta landað
nánast hvar sem er, fengið gott
verð fyrir fiskinn og góða þjónustu.
Þá hefur öll flutningatækni tekið
miklum framförum með mörkuðun-
um og það er hreinlega ekkert mál
að flytja fiskinn landshorna á milli.
Fiskmarkaðarnir hafa breytt miklu
og eiga eftir að breyta enn meiru,“
segir Ólafur Þór Jóhannsson.
Minna af þorski
„Ef skoðað er hve hátt hlutfall helstu tegundirnar, þorskur,
ýsa, ufsi og karfi, eru í heildaraölu FMS á hverju ári kemur eink-
um tvennt i ljós,“ segir Ólafur Þór. „í fyrsta lagi að þarna eru
talsverðar sveiflur sem má skýra með sveiflum í veiðum og veðr-
áttu, þó ég hafi ekki rannsakað það sérstaklega. Og í öðru lagi
er athyglisverð mikil lækkun á hlutfalli þorsks úr því að vera um
ogjyfir 50% til ársins 1993 niður i að vera 29% á síðasta ári.
A þessu eru eflaust margar skýringar en þyngst vegur kvóta-
skerðing sem átt hefur sér stað á tímanum, og um leið hefur
þorskur færst í föst viðskipti milli útgerðar og fiskvinnslu. Fisk-
vinnsian útvegar kvóta, sem reyndar kostar sitt, en kosturinn cr
sá að það kemur hvergi fram. Þetta hefur komið sér illa fyrir FMS
í tekjumissi, og ekki síður fyrir marga af okkar ágætu kaupendum
sem ekki geta lengur treyst á að kaupa þann þorsk scm þcir þurfa
á FMS.
Útgerðarmönnum og sjómönnum líka þessi viðskipti ekki heldur
þar sem þeir geta ekki verið á frjálsum markaði með sinn fisk og
fá hæsta mögulega verð, þar sem þeim er nauðugur einn kostur
eigi þeir að geta róið áfram. Reynt hefur verið að bregðast við
þessu á ýmsan hátt við misjafnar undirtektir.“