Morgunblaðið - 29.03.1996, Blaðsíða 5

4 B FÖSTUDAGUR 29. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 29. MARZ 1996 B 5
DAGLEGT LIF
DAUÐINN
Skemmtileg ráðgáta
en alls ekkert lamb að leika við
DAGUR dauðans nálgast: Föstudag-
urinn langi. Myrkrið grúfir yfir og
einsemdin ríkir. Fáir dagar henta
betur til að hugsa um dauðann vegna
þess að minna er hægt að gera til
að komast hjá því að takast á við
einsemdina; engin vinna og ekkert
skemmtanahald. Hér verður hugsað
um dauðann.
Dauðinn er ráðgáta og lausnin er
ekki til í mannheimum. Flestum er
illa við dauðann og hræðast tilhugs-
unina að eyðast endanlega. Hug-
myndin um að láta frysta sig um-
svifalaust eftir líkamsdauðann er til
að mynda falin von um að vísindin
beri sigurorð af dauðanum.
Aðrir gæla við hugmyndina að ná
stjórn á hrörnunargeni líkamans,
þannig að náttúran hætti að gefa
fyrirskipanir um eðlilegt lífsskeið
mannsins. Kristni snýst meðal ann-
ars um að Jesús hafi sigrað dauð-
ann, vísindin á hinn bóginn hafa
ekki enn sigrað hann.
Dauðinn fyrr á öldum
Hinn sýnilegi dauði á sér nú at-
hvarf á sjúkrahúsum og líkhúsum.
Margir nútíma íslendingar hafa af
þessum sökum aldrei séð mannslík
eða mann deyja. Dauðinn var forfeð-
rum okkar á hinn bóginn daglegt
brauð. Það var á tímum drepsótta
og barnadauða, fyrir uppgang
læknavísihdanna á þessari öld.
Barnadauði var landlægur langt
fram á 19. öld og algengt að fá
böm hjóna kæmust á legg og var
meðalævi íslendinga af þeim sökum
ekki nema 35 ár um miðja 19. öldina.
Dauðinn var hluti af daglegri
hugsun í þá daga og gamlar heimild-
ir sýna að rætt var um hann hispurs-
laust og vom sjálfsvíg ekki undan-
skilin þeirri umræðu. Hann var til
að mynda algengasta predikanaefni
presta og ráðleggingin var að vera
ævinlega viðbúinn dauðanum.
Það hljómar ef til vill undarlega
að segja: „Gleymið ekki dauðanum!"
En í raun er hollt að hugsa um hann
því vitundin um endalok hvers manns
varpar nefnilega ljósi á það sem
hefur gildi i lífinu, og setningin þýð-
ir í raun: „Metið lífið.“
Dauðinn horfinn af
sjónarsviðinu
Dauðinn er orðinn fjarlægur og
flestir gera ráð fyrir að lifa lengi.
Dauðinn er handa sérfræðingum og
óraunverulegur venjulegu fólki, jafn-
vel eins og goðsögn. En áður fyrr
dó fólk heima hjá sér og var oft
mikið umstang í kringum hinn dauð-
vona. Eftir andlátið var vakað yfir
líkinu á heimilinu við kertaljós.
Dauðinn er horfmn úr hversdags-
lífinu vegna þess að það er hægt að
fara undir græna torfu án þess að
ættingjar þurfi að koma þar nálægt.
Öllum er hlíft við afleiðingum dauð-
ans, sérstaklega börnum og margt
fullorðið fólk hefur aldrei séð lík.
Til að dauðinn verði ekki eins og
óljós tilgáta í stað einu staðreyndar-
innar í lífinu þarf hann að hætta að
vera feimnismál. Ástæðurnar eru
augljósar:
1) Ungt fólk, sem foreldrar hafa
hlíft við umræðu um dauðann og að
fara til dæmis í kistulagningu ná-
inna, getur gert sér ranghugmyndir
um hann. Ef fræðsla um dauðann
fer ekki fram á heimilinu verður
auðveldara fyrir utanaðkomandi öfl
að komast að.
2) Þegar ástvinur deyr skapast
oft vandræði vegna þess að enginn
veit hvað hann á að segja eða hvern-
ig að bregðast við. Samræður verða
ekki beinlínis opinskáar. Þegar dauð-
inn heggur skarð í vinahóp ung-
menna er brýnt að þau hafi hugsað
markvisst um dauðann áður og fái
hjálp til að glíma við sorgina.
3) Eldri borgarar standa frammi
fyrir því að þeirra kynslóð er að
deyja og vinirnir kveðja hver á fætur
öðrum. Þessi ár krefjast sterkra
beina og vísa á að það þarf að búa
sig undir dauðann, sinn og annarra,
frá byijun.
Óttinn við dauðann
Að hugsa um dauðann þarf síður
en svo að vera leiðinlegt, því hugsun-
in vekur upp margar mikilvægar
spurningar um lífið, eins og hver er
tilgangurinn með því? Hvaða erindi
á sérhver persóna í heiminn? Skiptir
máli hvernig fólk hagar sér í lífinu?
Og er ástæða til að óttast dauðann?
Óttinn við dauðann hefur sótt á
menn frá örófi alda. Flestir óttast
sennilega mest að persóna þeirra
þurrkist eilíflega út, aðrir að þjáning
taki við af lífi loknu.
Aragrúi bæði einfaldra og flókinna
kenninga um lífið eftir dauðann er
til, ein er til dæmis svona: „Fyrir líf
mitt var ekkert og það var gott, eft-
ir líf mitt verður ekkert og það er
líka gott.“ ■
Gunnar Hersveinn
DAGLEGT LIF
LIFUM við aðeins einu sinni?
Hauskúpa greypt í silfur.
Mismunandi manngerðir
endurspeglast í mósaíkborðunum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
RAGNA Ingimundardóttir leirkerasmiður
MÓSAÍKBORÐIN þijú sem eru
til sýnis í Gallerí List um þess-
Sar mundir hafa vakið óskipta
athygli og margir falast eftir
þeim til kaups. En þau eru
ekki til sölu.
„Þetta eru fyrstu borðin
53 sem ég geri, það liggur mikil
53 vinna að baki hveiju þeirra og
■ ég tími einfaldlega ekki að
Ui láta þau af hendi“, segir
Ragna Ingimundardóttir, leir-
kerasmiður, sem á heiðurinn að
þessum sérstöku mósaík borðum.
Ragna er listamaður mánaðarins í
Gallerí List.
„Hugmyndina að mósaíkborðun-
um fékk ég fyrir mörgum árum þar
sem ég var að skoða verk arkitekts-
ins Gaude. Turnar á húsum hans
voru gjarnan með mósaíki og ég
lofaði sjálfri mér að einn daginn
skyldi ég prófa að gera mósaík-
hluti. Mér hefur síðan ekki gefist
tími til að láta þetta verða að veru-
leika fyrr en núna“ segir hún. Vinn-
an við hvert borð tekur mikinn tíma,
Ragna þarf að búa til bitana, mála
hvern þeirra fyrir sig, raða í ofn,
brenna og líma þá síðan á plötu í
það mynstur sem hún hefur teikn-
að. „Þetta er eins og að flísaleggja,
það er síðan fúað á milli bitanna",
segir hún. Ragna teiknaði sjálí'
borðin, Haraldur Sveinsson smíðaði
grindurnar úr smíðajárni sem
Ragna setti síðan í sýrubað í garðin-
um, úðaði á þær sjó og lakkaði að
lokum.
Dauðlangar í mósaíkgólf
„Þrátt fyrir vinnuna að baki hveiju
borði var þetta mjög skemmtilegt og
ég ætla að halda áfram að vinna
með þessari aðferð. Mig vantar núna
borðstofuborð og er alveg með í koll-
inum hvernig það á að vera og það
væri ekki verra að fá einhvern tíma
tækifæri til að leggja svona gólf eða
veggi“ segir hún og bætir við eftir
nokkra stund að sig dauðlangi reynd-
ar í svona gólf.“.
Ragna er með verkstæði í bílskúr
við húsið Strönd við Nesveg. Hún
lærði við Myndlista- og handíðaskóla
íslands en hélt að því loknu til Hol-
lands þar sem hún nam leirkerasmíði
við Gerrit Rietveld akademíuna.
Ragna hefur haldið nokkrar sýningar
hérlendis og tekið þátt í samsýning-
um í Hollandi, þíoregi og á íslandi.
Hún var ekki há í loftinu þegar
hún byijaði að föndra og dunda sér
með handavinnu. „Ég man ekki eft-
ir mér öðruvísi en hafa áhuga fyrir
allri vinnu sem gerð er í höndum
og byrjaði fljótt að sauma á mig föt
úr hveitipokum, föndra við hitt og
þetta sem ég gat fundið mér til dund-
KARL
Sigurbjörnsson
Dauðinn
fæðing
til lífs
KARL Sigurbjörnsson sóknarprestur í
Hallgrímskirkjusókn segir að við eigum
að hugsa um dauðann í ljósi Krists sem
sigraði dauðann. „Hann gekk alla leið í
dauðann til þess að gefa okkur hlutdeild
í eilífu lífi sínu,“ segir
hann.
En hvað tekur við
þegar við deyjum ?
„Eg sé svarið við
þessari spurningu í
Kristi og er hugstætt
svar sem hann gaf
Mörtu við gröf Lazar-
usar: „Eg er upprisan
og lífið. Sá sem trúir á
mig, mun lifa þótt,
hann deyi. Hver sem
lifir og trúir á mig mun
aldrei að eilífu deyja.“
Karl segir að í þess-
um orðum birtist trúin
sem samfélag, traust og tiltrú, en ekki
skoðun. Að lifa í því samfélagi er að lifa
þótt maður deyi. I því ljósi getum við iit-
ið á dauðann sem fæðingu til eilífs lífs.
„Dauðinn er fæðing til nýs lífs, en ekki
eyðing og upplausn. Ekki bara að vera
lagður í mold, heldur að vera lagður í
arma eilífa lífsins," segir hann. „Þetta
er ekki svar sem fullnægir öllum rökum
skynseminnar eða leysir lífsgátuna, en
svar sem sefar og huggar eins og raun-
verulegt samfélag gerir.
Þegar við glímum við sorgina og við
óttumst það sem við þekkjum ekki, leitum
við ekki útskýringa, heldur handleiðslu
og huggunar. Það er hið kristna svar,“
segir Karl og það er á tilvistarlegum og
persónulegum nótum, en ekki almennum.
Karl
Sigurbjörnsson.
Fer sálin til himna eða rísa menn upp
á dómsdegiílíkömum?
„Biblían gefur ólík svör um það. Stund-
um er dauðanum líkt við grafarsvefn og
að menn rísi upp við efsta lúðurhljóm.
Aðrar myndir Biblíunnar segja engla bera
sálir hinna réttlátu til himins, en hinn
rangláti vaknar upp í helju.“ Karl segir
þetta vera táknmyndir en ekki landa-
fræði eða leiðarlýsingu. Heldur myndir
sem varpi ljósi á hið ólýsanlega, því um-
ræða um dauðann og eilífðina er utan
sviðs mannlegrar hugsunar.
„Frá sjónarhóli tímans er dauðinn eins
og svefn eða að sofna frá jarðarhörmum.
Þannig lítur dauðinn út héðanfrá eða með
augum þeirra sem vaka hér. Hinumegin
frá, úr eilífðinni, er dauðinn eins og
andrá, er maðurinn stígur úr dauðanum
inn í ómælanlega eilífðina, þrungna lífi.
Þessar myndir eru að segja hið sama
frá andstæðum sjónarhornum, með aug-
um timans og augum eilífðar."
Karl segir upprisuna burðarás í krist-
inni hugsun um dauðann. Hún er endur-
sköpun og verk Guðs. Niðurlag trúaijátn-
ingarinnar er „fyrirgefning syndanna,
upprisa mannsins og eilíft líf“.
„Fyrirgefning syndanna er játuð í sömu
setningu vegna þess að hún er endursköp-
un. Hið gamla verður að engu og nýtt
verður til: Lif í samræmi við vilja Guðs,“
segir Karl að lokum. ■
HREINN
Hreinn
Pálsson.
Pálsson
Endur-
vinnsla vit-
undarinnar
HREINN Pálsson heimspekingur segist
fylgja afstöðu Sókratesar um að rétt sé
að búa sig í lífinu undir dauðann. „Ráðgát-
an um dauðann er eitt af því sem krydd-
ar tilveruna," segir hann.
„Það hljómar kannski fjarstæðukennt
að búa sig undir eitthvað sem ekki verð-
ur,“ segir hann ef niðurstaðan er að ekk-
ert er eftir dauðann.
„Ég held það hverjum
manni hollt að huga að
stöðu sinni í lífinu og
rannsaka lífsviðhorfin.
Það skemmir ekki að
ganga út frá þeim
möguleika að það sem
verður sé í hlutfalli við
það sem gert er í þessu
lífi.“
Hann segir suma
haga sér vel í þessu lífi
af ótta við næsta líf og
finnst það ódýr af-
staða. „Því auðvitað er
hægt að haga sér vel í
þessu lífi með tilliti til barna sinna, án
þess að gera ráð fyrir framhaldslífi.
Hinsvegar ef það fer á þann veg að
maður viti af sjálfum sér áfram eftir jarð-
neskan dauða, hlýtur það að vera mjög
spennandi,“ segir hann ogtelur menn búa
sig ósjálfrátt undir dauðann eftir því sem
þeir þroskast, því enginn getur þroskast
eðlilega ef hann áttar sig ekki á því að
dauðinn bíður, að hans mati.
„Með því að reyna að kryfja dauðann
er maður að hugleiða stöðu sína sem
manneskju. Við höfum engar áhyggjur
af því hvort tré eiga sér framhaldslíf. Þau
deyja en deyja þó ekki þvi þau eru líf-
rænt efni. Spyrja má út frá þessu um stöðu
mannsins í alheiminum og hvort vitund
hans sé svo merkileg að það sem er líf-
rænt í henni fari í einhveija endurvinnslu
eins og þegar tréð fellur ög fúnar.
Við gætum farið í einhverja alheims-
andaendurvinnslu. Svo er spurning hvort
vitundin fer í endurnýtingu sem felst í
því að fara á annað stig og liggja öðru
lífi til grundvallar, hvort sem er án um-
búða eða í nýjum umbúðum, vegna þess
að líf á öðru plani er ekki framhaldslíf
ef við vitum ekki af sjálfum okkur sem
vitund."
Hreinn segir að það þurfi nefnilega að
gera greinarmun á öðru Iífi og framhalds-
lífi. Annað líf er þá án persónuvitundar-
innar en framhaldslífið gerir ráð fyrir
sömu vitund eftir líkamsdauðann.
„Það eru eðlileg takmörk á þessu lífi,“
segir hann „Og það hlýtur að koma að
því að hver maður verði saddur sinna líf-
daga í heimi sem er hvorki algóður, als-
annur eða alfagur. Annars vona ég það
besta, en býst við því versta." ■
REYNIR
Haróarson
Enginn
himneskur
lífeyris-
sjóður
*
REYNIR Harðarson þýðandi segist hafa
kynnt sér niðurstöður trúarbragða og
dulhyggjumanna um hvað taki við eftir
dauðann, en ekki látið sannfærast.
„Ég held að það verði algjör slokknum
við dauðann. Vitundin
hættir að vera til, eða
eins og Sókrates sagði:
„Dauðinn er draum-
laus svefn.“ Og ég tel
það ekkert til að ótt-
ast.“
Hann vill þó taka
það fram að hann viti
þetta ekki sökum þess
að hann hefur ekki
reynt dauðann. Hins
vegar trúir hann ekki
sögum miðla og ann-
arra um reynslu þeirra
af dauðanum. Hann
hefur kynnt sér trúar-
brögð og vísindalegar rannsóknir um
þetta efni, en ekki sigrað efann.
„Margir halda,“ segir Reynir, „að
vegna þessa hljóti lífið að vera tilgangs-
laust og fánýtt. Ég held hinsvegar að
inaður eigi að reyna að njóta hvers dags,
því lífið er allt sem ég á og ef ég hef
það hugfast reyni ég að njóta lífsins enn-*
þá betur. Ég á engan lífeyrissjóð þarna
uppi.“
Reynir bætir við að ekki sé lítils virði
að skilja eftir spor sín hjá fólki sem
maður kynnist og líka í afkvæmum sín-
um. En eftir nokkur þúsundir milljónir
ára gleypir sólin jörðina og allt hverfur.
Þannig lítur hann á eilífðarmálin og seg-
ir daginn í dag ágætan. ■
Reynir
Harðarson
urs“. Hún var svo tólf ára þegar hún
tók þá afdrífaríku ákvörðun að verða
leirkerasmiður. Þá dró hún vinkonu
sína með sér í starfskynningu hjá
Glit og enn eiga foreldrarnir safn
hluta sem hún gerði þá.
Aldrei hvarflað að henni að
söðla um
„Leirkerasmíðin hefur alltaf heillað
mig og það hefur aldrei hvarflað að
mér að söðla um eða fara að vinna
með önnur efni“, segir hún. „Það er
eftir Rögnu
betra að vera skikkanlegur í einu fagi
en vera að vasast í mörgu og ná aldr-
ei viðunandi árangii í neinu þeirra."
Þegar vinnudegi lýkur í leirkerasmíð-
inni leggur hún ekki hendur í skaut,
enda segir hún að sér líði undarlega
ef hún hafi ekkert fyrir stafni í hönd-
unum. Hún málar til dæmis á glugga-
tjöld og á meðan eiginmaðurinn var
í framhaldsnámi skellti hún sér í klæð-
skeranám og fjölskylda og vinir njóta
góðs af. „Mér finnst mjög skemmti-
legt að hanna og sauma samkvæmi-
MÓS AÍKBORÐIN hennar Rögnu hafa vakið athygli en þau eru til sýnis í Gallerí List þar sem hún er listamaður mánaðarins
skjóla og brúðarkjóla og á reyndar
fyrir höndum að sauma einn slíkan.
Þó að ég hafi saumað á fjölskyldu og
vini þá hefur mér aldrei dottið í hug
að vinna sem klæðskeri, ég er of hug-
fangin af leirnum."
Grófir og jarðbundnir hlutir
- Er ekki einmanalegt að vinna
alltaf ein?
„Nei öðruvísi gæti ég ekki hugsað
mér að starfa. Eg vil geta stokkið
frá vinnunni þegar mér hentar og
geta gengið að henni eins og ég skildi
við hana. Þar að auki fæ ég félags-
skap þegar viðskiptavinir koma til
mín á vinnustofuna", segi r hún.
Ragna er að byija að leggja grunn
að sýningu sem hún verður með í
ágúst á næsta ári í Gerðarsafni í
Kópavogi. Hún hefur auk þess meira
en nóg að gera sem leirkerasmiður.
Hlutirnir hennar seljast jafn óðum og
hún á þá sjaldan á lager. „Það er
auðvitað mjög gaman þegar maður
finnur að hlutirnir höfða til fólks. Ég
vil helst gera sígilda muni sem standa
tímans tönn og hef alltaf verið fyrir
frekar grófa og jarðbundna hluti.“
Það kemur heim og saman við þá
hluti sem hún er að vinna að þessa
dagana. Á vinnustofunni hennar
blasa við stór útiker fyrir blóm, gólf-
vasar, stórar skálar og lampi.
- Hvaðan koma hugmyndirnar að
verkum þínum?
„Þær verða alls staðar til. Verkin
endurspegla samferðafólk mitt,
manngerðir eru daufar, mjúkar,
sterkar, frekar og í mismunandi
skapi. Þessar manngerðir eru í verk-
unum mínum og náttúran er lika
uppspretta hugmynda.“ ■
grg
E-vítamín
er öflug vörn fyrir
frumur líkamans
Skortur á E-vítamíni veldur sjúkdómum og ófrjósemi hjá
dýrum. Vitneskja um þetta hefúr gert E-vítamín þekkt sem
kynorkuvítamínið. Yfirgripsmiklar rannsóknir benda til að
E-vítamín sé mikilvæg vörn gegn alvarlegum sjúkdómum.
E-vítamín er öflugt andoxunarefni (þráarvarnarefni) sem ver
frumur líkamans með því að hemja skaðleg sindurefni. E-víta-
mín vinnur þannig gegn hrörnun frumanna. Rannsóknir hafa
undanfarið einkum beinst að E-vítamíni til viðhalds heilbrigðu
hjarta og starfsemi þess.
Fæst í heilsubúðum, apótekum
og heilsuhillum matvörubúða
Éh.
lEilsuhúsið
Kringlunni & Skólavörðustíg
GULI MIÐINN TRYGGIR GÆÐIN!