Morgunblaðið - 31.03.1996, Blaðsíða 6
6 SUNNUDAGUR 31. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Forsetakosningar í Rússlandi:
Hvað vakir fyrir
Gorbatsjov?
Sú ákvörðun Mikhails S. Gorbatsjovs,
síðasta leiðtoga sovéskra kommúnista,
að bjóða sig fram í forsetakosningunum í
Rússlandi hefur vakið almenna furðu.
Jón Ólafsson flallar um þetta óvænta
framboð og stöðu Gorbatsjovs.
Reuter
MIKHAIL S. Gorbatsjov gerir grein fyrir framboði sínu á
fréttamannafundi í Moskvu í byrjun mánaðarins.
MIKHAIL Sergeievitsj Gorbatsjov,
síðasti leiðtogi Sovétríkjanna og
af mörgum talinn merkasti maður
aldarinnar, segist nú ætla að bjóða
sig fram til forseta í Rússlandi.
Það er ekki laust við að sú yfirlýs-
ing komi á óvart, ekki síst í ljósi
þess, að hvað svo sem maðurinn
er merkur, þá eru möguleikar hans
á að sigra í kosningunum nánast
engir. Þegar gerðar eru skoðaná-
kannanir í Rússlandi bendir allt til
þess að fylgi hans sé í mesta Iagi
fáein prósent. Það vita allir sem
lítillega eru kunnugir rússneskri
pólitík, að kraftaverk þyrfti til að
Gorbatsjov ynni kosningarnar.
En hvers vegna ætli maðurinn
skilji þetta ekki sjálfur? í viðtölum
sem birst hafa við Gorbatsjov
heima fyrir en þó einkum erlendis
kveðst hann eiga meira fylgi að
fagna en skoðanakannanir gefa til
kynna. Hann segist víðast hvar fá
góðar viðtökur þegar hann fer um
landið til að hitta fólk, hann segir
að fólk fylli stóra samkomusali til
að hlusta á sig. Hann kennir ill-
vilja Borís Jeltsíns Rússlandsfor-
seta um þegar bent er á að lítið
beri á honum og fullyrðir að sér
sé kerfisbundið haldið frá sjónvarpi
og öðrum fjölmiðlum og ýmsum
ráðum sé beitt til að hindra hann
í að koma skoðunum sínum á fram-
færi.
Sjálfsblekking?
Það fer ekki hjá því að mann
gruni að hinn fallni leiðtogi hljóti
að vera haldinn alvarlegum sjálfs-
blekkingum. Og jafnvel þótt áhugi
kunni enn að vera töluverður á að
heyra og sjá Gorbatsjov, þá er
ekki þar með sagt að fólk geti
hugsað sér að kjósa hann. Því er
stundum haldið fram að aðai-
ástæðan sé sú að fólk hneigist til
að kenna honum um afglöpin sem
urðu Sovétríkjunum að falli. Að
fólki finnist hann ekki bara hafa
klúðrað því sem honum var treyst
fyrir, heldur líka brugðist á örlaga-
stundu. En í þeirri ormagryfju
kaldhæðni og svartsýni sem rúss-
nesk pólitík er, þyrftu tilfinningar
af þessu tagi ekki að vera úrslita-
atriði. Jeltsín vekur til dæmis ekki
sérlega ljúfar tilfinningar með
þegnum Rússlands núorðið.
I skoðanakönnunum hefur Jelts-
ín um langt skeið verið með mjög
háan andúðarstuðul: Um helming-
ur aðspurðra hefur þar til nýlega
sagst vera á móti honum og telja
landinu fyrir bestu að fá annan
forseta. Samt virðist hann enn sem
komið er vera sá eini sem á mögu-
leika á því að sigra Gennadíj Zjúg-
anov frambjóðanda kommúnista.
Sérkenni Gorbatsjovs
Kannski er vandi Gorbatsjovs
ekki sá að hann veki með mönnum
vondar tilfinningar eða sé óvinsæll
í venjulegum skilningi þess orðs.
Það er frekar að fölk sé tómlátt
um hann. Þótt skoðanir sem hann
lætur í ljósi geti jafnvel virst réttar
og góðar þá vekja þær engan
áhuga. Þær skortir vigt og þær
gleymast jafnharðan í erli dagsins.
En þetta hefur raunar alltaf
verið einkenni Gorbatsjovs, svo
einkennilegt sem það kann að virð-
ast. Á meðan hann var enn aðalrit-
ari og forseti hafði hann vissulega
einhver seiðandi áhrif á fólk sem
erfitt er að útskýra. En það var
ekki vegna þess hvað hann sagði,
heldur vegna þess hvernig hann
sagði það. Þegar Gorbatsjov tók
við völdum varð fólk bergnumið
vegna þess að hann talaði ekki í
steinrunnum frösum og orðalepp-
um eins og hinir forystumenn
flokksins. En þótt Gorbatsjov tal-
aði mannamál þá var það sem
hann sagði alltaf svo sérkennilega
laustengt raunveruleikanum.
Gorabtsjov talar jafnan um sjálf-
an sig í þriðju persónu og hefur
þetta sérstaka lag á að fara svo
almennum orðum um allt, að það
er alveg sama hvað hann talar
mikið, þegar upp er staðið er eins
og hann hafi alls ekki verið að
tala um neitt. Þegar kemur að því
að hasla sér völl í stjórnmálabar-
áttum líðandi stundar eru það
kannski þessi sérkenni Gorbatsjovs
sem standa honum fyrir þrifum
frekar en fortíðin. Þau nýttust
honum á framagöngunni innan
gamla Kommúnistaflokksins. En
þegar þarf að höfða til kjósenda,
segja ekki bara ýmislegt sem fólk
gæti fallist á heldur segja það
þannig að það hitti í mark og hvetji
fólk til stuðnings og réttra að-
gerða, er sagan önnur.
í hlutverki áhorfandans
Enn þann dag í dag er Gorbatsj-
ov merkilegur i vanmætti sínum.
Munurinn er þó sá að á meðan
hann var leiðtogi Sovétríkjanna var
vanmátturinn tragiskur. Núna er
hann bara ofurlítið átakanlegur.
Eftir að hlutirnir fóru að gerast
sjálfkrafa í Sovétríkjunum var
Gorbatsjov eins og skuggi. Allt frá
úrsögn Litáiska Kommúnista-
flokksins úr sovéska móðurflokkn-
um til hruns ríkisins tæpum tveim-
ur árum síðar var Gorbatsjov í
rauninni aðeins áhorfandi að stór-
kostlegum hamförum. Kannski
honum hafi liðið einsog barni sem
hefur óvart kveikt í stóru húsi.
Hrun Sovétríkjanna gerðu Gorb-
atsjov ekki bara valdalausan held-
ur áhrifalausan með öllu. Hann var
gerður útlægur úr öllum stjórnar-
stöðvum ríkisins ásamt því liði sem
ekki hafði haft vit á að yfirgefa
hann áður en að fallinu kom.
Enginn hinna nýju stjórnarherra
í Rússlandi hafði minnsta áhuga á
að ráðgast við hann um neitt. En
þetta hefði alls ekki þurft að gera
Gorbatsjov að því stórkostlega
núlli sem hann hefur verið síðast-
liðin ij'ögur ár. Aðrir fyrrum sovét-
leiðtogar, svo sem forsætisráðherr-
ann fyrrverandi Ryzhkov og hinn
slóttugi Anatolíj Lúkjanov eru báð-
ir áberandi í rússneskum stjórn-
málum um þessar mundir. Gorb-
atsjov hefði getað stofnað stjórn-
málaflokk, eða boðið sig fram til
þings utan flokka. En hann hefur
ekki gert neitt af því tagi. Hann
hefur velt vöngum, skrifað endur-
minningar og heimsótt aðra fyrr-
verandi leiðtoga á ferðum sínum
um heiminn.
Gat ekki byrjað á botninum
í rauninni hefur Gorbatsjov aldr-
ei tekist að kyngja niðurlægingu
sinni þótt hann virðist allan tímann
hafa þráð að vera gildandi í stjórn-
málabaráttunni. En hann hefur
ekki getað hugsað sér að byija á
botninum eins og hans gömlu fé-
lagar hafa þurft að gera. Þess-
vegna hefur honum heldur ekki
tekist að breyta sjálfum sér og
ímynd sinni nægilega til þess að
nokkur möguleiki sé á því að hann
geti höfðað til fólks á nýjan leik.
Og þess vegna er það líka alveg
furðuleg hugmynd að halda að
hann geti risið upp eins og draug-
ur og heimtað að vera tekinn alvar-
lega sem forsetaframbjóðandi.
En vonandi er Gorbatsjov skarp-
ari en virðist. Kannski gerir hann
sér fulla grein fyrir því að hann á
nánast engan séns í þessum kosn-
ingum. Kannski þetta sé bara hans
leið til að koma sér inn í pólitíkina
á nýjan leik. Og betur ef svo væri,
því það er sama hvað hann pirrar
landa sína, og þó að Vestur-
landabúar séu búnir að ákveða að
hann hljóti að véra “tragisk fíg-
úra.“ Auðvitað sakna allir Gorb-
atsjovs.
rM
SHEAFFER
fASmON
Falleg
fermingargjöf
sem
verður
traustur
Ufsförunautur.
legt t setturn eða
takir pennar.
Frí álelrun fylgir.
Fríkirkjusöfnuðurinn
í Reykjavík
Tónleikar
Kór Frikirkjunnar í Reykjavík
heldur tónleika i kirkjunni
þriðjudaginn 2. april kl. 20:30.
Flutt verða verk eftir:
Dvorók, Bach, Hiindel,
Mendelssohn og
Þorkel Sigurbjörnsson
Einsöngvarar:
Þuríður G. Sigurðardótfir
Erla B. Einarsdóttir,
Ingibjörg Gunnlaugsdóttir,
Elísabet Hermundardóttir,
Svava Kristin Ingólfsdóttir,
Soffía Stefónsdóttir og
Orn Arnarson
Stjórn og undirleikur:
Pavel Smid
f?