Morgunblaðið - 31.03.1996, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
AFMÆLI
SUNNUDAGUR 31. MARZ 1996 41
JON MULIARNASON
75ÁRA
„ÉG TEK jassmúsík
fram yfir englahörp-
ur,“ sagði ungur rit-
höfundur snemma á
þriðja áratugnum og
hneykslaði fjölda góð-
borgara með þessum
orðum sínum.
En það var eins og
skáldið unga, Halldór
Kiljan Laxness, hæfði
beint í mark, í hug og
hjarta austfirsks
drengs, sem var um
þessar mundir að
stauta sig fram úr
landafræði Karls Finn-
bogasonar, sem var nafnkunnur
skóiamaður og fræðslumeistari á
Seyðisfirði, þar sem háíjöllin rísa
og vekja spurn um hvað búi að
baki þeirra, strandferðabáturinn
„athugar sinn gang“ og tengir
kaupstaðinn menningarstraumum
í hljómlist og bókmenntum, en
Kvenfélagið Kvikk tekur að sér til-
finningamálin og sérhæfir sig í
aðdáun á uppvaxandi sjarmörum.
Þegar landafræði Karls sleppti
tóku við síðar á ævinni rit um
himingeiminn og fríða himins fest-
ingu og bláa. Sveinninn ungi ólst
upp í faðmi austfirskra fjalla og
var skírður nafni afa síns Jóns í
Múla og mun um margt líkjast
honum. Stephan G. Stephansson
skáld var skólabróðir Jóns í Múla
afa Jóns Múla. Klettafjallaskáldið
minnist „skólasögu“ sinnar á Hall-
dórsstöðum í Bárðardal. Hann
nefnir félaga sína er sóttu tíma hjá
séra Jóni Austmann. Þeir voru
Halldór Jónsson, síðar bankagjald-
keri, faðir Péturs borgarstjóra, og
Jón í Múla, afi Jóns Múla. St. G.
Stephansson segir þá félaga hafa
verið einn mánuð samtíðis. „Mér
fannst Jón skarpnæmastur okkar
þriggja, einkum framan af. Ég
dáðist að því hve fljótt honum lá
nám í augum uppi.“ „Hann var
góður drengur og skemmtilegur,"
segir Stephan ennfremur. Svo talar
hann síðar um „Kormáks augun
svörtu" og dregur líkt og ýmsir
aðrir þá ályktun af útliti Jóns að
hann reki ættir til Kelta.
Jón Múli mun hafa erft marga
eðliskosti afa síns. Þótt hann hafi
um eitt skeið orðið fyrir hnjaski á
pólitískum vettvangi hefir hann
samt átt því fylgi betri borgaranna
að fagna, að við hann hefir verið
sagt, líkt og afa hans forðum við
hefðardyr: „Jón í Múla má koma
inn“. Sjálfur segir Jón um dóm
þann er hann hlaut vegna óeirða
við Alþingishúsið 1949. „Sá dómur
breytti í engu áliti mínu.“ Það er
íhugunarefni að einmitt þessa dag-
ana er lýst samningi, sem utan-
ríkisráðherra hefir gert við banda-
ríska herinn um hervirki hans og
umsvif allt til ársins 2004. M.ö.o.
utanríkisráðherra hefir lýst því að
heimsfriður sé hvergi í augsýn við
komandi kristnitökuafmæli. Hann
ætlar að halda áfram að „brýna
busana" og gera ísland að Möltu
norðurhafa. Kenna Kínveijum
mannréttindi þótt illa tækist til um
lakkrísverksmiðjuna.
Mér er í minni góðviðrisdagur
fyrir nærfellt hálfri öld, nánar til-
tekið sumarið 1946. Ég kom þá
gangandi úr þularstofu í Landsíma-
húsi, þar sem Ríkisútvarpið var til
húsa. Við gangstíginn sem lá ská-
hallt yfir Austurvöll mætti ég há-
vöxnum hefðarmanni sem heilsaði
glaðlega og innti tíðinda. Við urð-
um samferða stuttan spöl og rædd-
um útvarpið og dagskrá þess.
Þennan mann þekktu allir. Hann
vakti eftirtekt hvar sem hann fór.
Um þessar mundir hafði hann orð-
ið viðskila við fyrri flokksbræður
og félaga. Viðskilnaðurinn var
sársaukafullur: þeim mun sárari
sökum þess hve tengsl höfðu verið
náin og vináttan fóstbræðralag.
Arni Jónsson frá Múla hafði um
langt skeið prýtt forystusveit sjálf-
stæðismanna á Al-
þingi. Með höfðinglegu
fasi sínu, mælsku, stíl-
snilld og söngvísi hafði
hann eignast vini
marga og aðdáendur.
Þegar leið að sam-
bandsslitum við Dani
kom upp ágreiningur í
stjórmálaflokkum.
Ýmsir vildu fresta ör-
lagaríkum ákvörðun-
um uns styrjöld væri
lokið. Árni frá Múla
var í þeirra hópi. Aðrir
vildu hraða skilnaði og
lýsa fullu sjálfstæði. Á
gönguför okkar um Austurvöll á
þessum sólbjarta degi dró Árni úr
vasa sínum ljóðabók er hann hafði
þá nýverið gefið út og nefndi Gervi-
ljóð (Stríðsgróðaútgáfu). Þar lýsir
hann í ljóðum því sem hann taldi
vera skýringu á ófurkappi því er
hraðskilnaðarmenn höfðu lagt á
sjálfstæðisyfirlýsingu.
„Við skulum nota vðldin römmu,
við skulum bara selja mömmu.“
Á öðrum stað spáir Árni framtíð
þjóðarinnar: Bandaríski fáninn
blaktir þá við hún:
„Yfir blakta stjðmur strik.
Nýir herrar, nýir siðir.“
Ég keypti bókina og við héldum
áfram göngunni. Árni hafði lengi
setið í útvarpsráði og þekkti þar
vel til viðfangsefna. Hann tjáði mér
að sonur sinn ungur, Jón Múli,
hefði lýst áhuga á þularstarfi í
Ríkisútvarpinu. Kvaðst vona að
hann fengi starfið. Taldi hann vel
til þess fallinn og vonaðist eftir
farsælu samstarfi.
Er þar skemmst frá að segja að
Jón var ráðinn þulur. Síðan þá
hefir hann sett svip sinn á starf
Ríkisútvarpsins og unnið því ævi-
starf með svo eindregnum og
áhrifaríkum hætti að einstakt má
telja.
Um skeið unnum við saman að
útvarpsþætti. Reyndum þar að
brydda á ýmsum nýjungum, en
andsnúin öfl brugðu tæknifæti fyr-
ir þá tilraun. Jón sneri sér að
hugðarefni sínu - jassinum - . Sú
hljómlist var honum sáluhjálparatr-
iði. Morgunútvarpið varð þó sá
vettvangur, sem honum tókst að
virkja krafta sína með þeim hætti
að þjóðin man og geymir í þakklát-
um huga.
Vilmundur Jónsson landlæknir,
sem var skólabróðir Árna frá Múla,
segir að Árni hafi verið snyrtimað-
ur í klæðaburði og þótt sérlega
vænt um skóna sína. Inga Huld
Hákonardóttir lýsti viðhorfi Jóns
Múla með svipuðum hætti í grein
er hún birti í Tímanum á morgun-
vaktardögum hans í útvarpi.
Fjölnismenn með sína hæla-
skökku skó hefðu mátt læra sitt-
hvað um „fóthylki", eins og Páll
Eggert kallaði skófatnað. Kannske
Jónas Hallgrímsson hafi verið að
beina athygli ungu stúlkunnar frá
fótabúnaði sínum þegar hann benti
á ástarstjörnu, sem skín á bak við
ský. Steinn Steinarr vissi þó að
Austurstræti hæfðu betri skór en
Hafnarstræti og var lengi að safna
til þeirra kaupa. Bræðurnir Jón og
Jónas voru ekki í vafa um litinn á
skóm er prýddu fagra fætur ungu
stúlkunnar sem varð fröken
Reykjavík. Þeir voru ótrúlega rauð-
ir. Jón Múli átti sér fjölrnennan og
dyggan hóp hlustenda er hann kall-
aðist á við þjóð sína í morgunút-
varpi. Meðal þeirra sem hlýddu
jafnan á morgunkveðju Jóns var
Gunnar Gunnarsson rithöfundur.
Hann lét þess getið í blaðaviðtali.
Kvaðst jafnan hlusta á „Ármann
útvarps síns“ eins og hann nefndi
Jón. Þegar þetta var fært í tal við
Jón og talið honum til tekna lét
hann sér fátt um fínnast. Nefndi
þá gjarnan hvítabjarnarfeld er
prýddi stofu faktorshjónanna á
Vopnafirði, en hvarf úr híbýlum
þeirra og var sárt saknað af Ragn-
heiði móður Jóns Múla. Höfundur
Svartfugls lagði frá landi með skipi
heiðríkjunnar og hvítan feld í fangi
sér. - Konungsgersemi. Það var
að liðinni vökunótt við hljómmikinn
söng faktorsins og beiskar og
bragðsterkar sögur um afa á
Knerri, Siggupabba, Spari-Beggu,
Hversdags-Beggu og Ugga Greips-
son.
Söngvísi og tónmenntaáhuga
sækir Jón Múli til beggja ætta.
Flestir lesendur hafa heyrt lýsingar
samtíðarmanna af þróttmiklum
söng Árna frá Múla, svo kunnur,
sem hann var á sinni tíð fyrir ein-
söng sinn með karlakórum og tví-
söng með nafnkunnum söngvurum,
Símoni frá Hól og Pétri Á. Jóns-
syni. Þó má telja fullvíst að Jón
sæki engu síður tónlistargáfu sína
til móðurættar. Jóni er tamt að
tala um „Gísla móðurbróður". Þar
á hann við Gísla, föður Konráðs
kaupmanns í Hellas, en hann var
móðurbróðir Ragnheiður í Brennu.
Gísli blés á sönglúður, eins og Jón-
as Hallgrímsson nefndi þau hljóð-
færi. Hvarsem Gísli starfaði var
lúðrasveit tekin til að leika og safna
um sig áheyrendum.
Á Eyrarbakka var Gísli „móður-
bróðir“ æðstitemplar í Nýársdegin-
um, hvatamaður að stofnun leik-
flokks innan stúkunnar. Á góðviðr-
isdegi kallaði hann á lúðraflokk
sinn og lék fyrir Þórdísi „júbelljós-
móður" Símonardóttur, hefðarfólk-
ið í Húsinu og ungfrúrnar góðu,
sem spenntu upp sólhlíf í tilefni
hljómleikanna í grennd við sjó-
garðshliðið þar sem brimöldur Páls
Isólfssonar byltu sér við sand. Gísli
Jónsson hafði um skeið unnið í
Thomsensmagasíni og var þá
kenndur við Tuborg. Það voru við-
Egilsstaðir
Nýlegt 170 fm einbýlishús til sölu.
Engin útborgun. Engin afföll.
Nafn og sími sendist afgreiðslu Mbl. fyrir 10. apríl
merkt: „E - 10".
FASTEICN ER FRAMTID
FASTEIGNAfrfc>
sverrir KRtsrmssoN loggiltur fasteignasali^*Qp^
SUÐURLANDSBRAUT12,108 REYKJA VÍK, FAX5B8 7072
MIÐLUN
SÍMI568 7768
Opið hús
Flyðrugrandi 18 - laus
Góð 2ja herb. 65 fm íbúð á jarðhæð í fjölbýli. íbúðin
er stofa með sérsuðurgarði útaf, flísalagt bað, parket,
gufubað. Áhvflandi 3,8 millj. húsbréf og veðdeild.
Verð 6,4 millj. Ólafur og Herdís taka á móti ykkur milli
kl. 14 og 17 í dag.
kvæm hugrenningatengsl og gátu
skipt sköpum í starfi templara ef
sú tegund var nefnd. Þeir frændur
Konráð í Hellas og Jón Múli undu
sér vel í Sundhöli Reykjavíkur.
Þangað hefir Jón Múli löngum
sótt þrek til starfa. Oftsinnis átti
hann það til að koma brunandi á
Trabantbíl sínum, fylla bílinn af
barnaskara, dætrum sínum og
börnum nágranna. Þeytti lúður bif-
reiðar sinnar án miskunnar, stund-
vís og staðfastur.
Á samstarfsárum okkar Jóns
Múla í Landssímahúsinu var fjör
tekið að færast í stofnun, sem var
á einskonar gelgjuskeiði. Dagskrá-
in lengd með ýmsum hætti. Minnis-
stæðast verður þó sú staðfasta
stefna að Ríkisútvarpið væri menn-
ingarstofnun, sem hefði skyldum
að gegna við þjóð sína. Oft voru
fjörugar umræður meðal starfs-
manna fréttastofu og þula. Starfs-
menn greindi á um margt, en þrátt
fyrir skoðanamun og ágreining,
sem stundum þróaðist í handalög-
mál og hressileg áflog, hélst góð
vinátta. Má segja að vísupartur
Stefáns Jónssonar fréttamanns,
kveðinn fyrir munn nafnkunns
manns í annarri stofnun, túlki við-
horf starfsmanna til Ríkisútvarps-
ins:
„Elsku hjartans ísland mitt,
ó, hvað þú ert mikið fagurt.
Sæll ég bý við bijóstið þitt
þó bæði sé það kalt og magurt."
Margir starfsmenn kunnu vel að
koma fyrir sig orði. Var jafnan
kappkostað að þýða erlend orð, en
veijast eftir föngum erlendum
áhrifum, sem sóttu fast að móður-
máli. Þá reyndi oft á hugkvæmni.
Vel þótti Högna Torfasyni takast
er hann nefndi hraðfleygar flugvél-
ar þotur. Mikla kátínu vakti tillaga
Björns Franzsonar um að kalla
helikopter snúðvængil. Björn var
annars einn hinn fremsti í röð
fréttamanna, sakir vandvirkni og
verkkunnáttu.
Aðskilnaður ríkis og kirkju var
eitt sinn á dagskrá. Hendrik J.
Ottósson sem var fjölfróður og víð-
lesinn gaf í skyn að hann væri
nánast trúlaus, kvaðst andvígur
aðskilnaði. „Það gæti orðið trúar-
vakning,“ sagði Hendrik og kvað
slíkt mjög varhugaveit.
Þjóðarvakning var einnig á dag-
skrá. Þá var átt við mótmælaöldu
þá er reis gegn tilmælum Banda-
ríkjastjórnar um herstöðvar á ís-
landi. Meðal þeirra sem hvað sköru-
legast mæltu gegn herstöðvabeiðni
Bandaríkjamanna var Emil Bjöms-
son, síðar fréttastjóri sjónvarps.
Hann birti grein í tímariti ungra
manna. Hún var síðar endurprent-
uð í riti Máls og menningar. Grein-
in hét: „Efndanna verður krafist“.
Það var hólmgönguáskorun ungs
guðfræðings sem var brennandi í
andanum og vandaði ekki kveðj-
urnar. Séra Emil krafðist brottfar-
ar bandaríska hersins af íslandi.
Nú veit alþjóð framhaldið. Með
þessu höfðu öflugar hreyfingar orð-
ið fyrir áfalli. Trúarvakning var
vonlaus. Þjóðarvakning dauða-
dæmd. Þá er ótalin enn ein vakning
- jassvakning. Hún hefur tekist.
Oft er vitnað til Jóns Helgasonar
biskups þegar leitað er fróðleiks
um fyrri tið. Jón segir um Jónas í
Brennu og bróður hans Magnús,
sem báðir voru múrarar, að þeir
hafi verið „orðlagðir fyrir verklagni
og áreiðanleika“. Um Guðbrand,
föður þeirra bræðra, langafa Jóns
Múla, segir Jón Helgason að hann
hafi, að sögn, „fyrstur manna bor-
ið plóg í jörð í landi bæjarins
(Reykjavíkur)“, „var handlaginn á
margt“.
Jón Múli hefir plægt jarðveg sinn
með öðrum hætti. En frumheiji er
hann og hefir komið, séð og sigrað
á sínum hljómlistarvettvangi. Bald-
ur Andrésson tónlistargagnrýnandi
sagði eitt sinn um Jón að hann
hefði þá sérstöðu meðal íslenskra
tónskálda að hann hefði „aldrei
samið kóralprelúdíu fyrir orgel“.
Um leið og Jóni Múla og bróður
hans Jónasi er þakkað framlag
þeirra til hljómlistar og söngva er
borin fram sú ósk að Jón Múli taki
sig til og semji tónverk sérstakrar
tegundar. í síbylju hversdags og
hávaða er æ meiri og ríkari þörf
fyrir kyrrlátar stundir. Þess vegna
má hljóðfærið hennar Uglu, aðal-
persónu Atómstöðvar Halldórs
Laxness, ekki gleymast. Það væri
við hæfl að Jón Múli semdi kóral-
prelúdíu fyrir orgel Uglu. Jónas
bróðir hans yrði ekki í vandræðum
með textann.
Lengi mætti telja farsæl störf
Jóns Múla í þágu Ríkisútvarpsins.
Hann var lengi starfsmaður leik-
listardeildar. Vann þar sem annars
staðar af vandvirkni og alúð. Þórar-
inn Þórarinsson ritstjóri Tímans
lýsti því á afmæli Ríkisútvarpsins
að gott væri að geta treyst dóm-
greind Jóns á málfar og stíl út-
varpsfrétta.
Ékki má gleyma kennslu Jóns í
Tónlistarskóla FÍH né leik hans í
Lúðrasveit verkalýðsins. Kærar
kveðjur úr Hjallhúsi við Garða-
stræti.
Pétur Pétursson þulur.
LYNGVIK
FASTEIGNASALA - SIÐUMULA 33 - SIMI: 588-9490
Ármann H. Benediktsson lögg. fasteignasali • Geir Sigurösson lögg. fasteignasali
3
Opið sunnudag frá kl. 13-15
Hlíðarvegur - einb. séri fai
legt og mikiö endurn. 157 fm timburhús
ásamt 24 fm steinsteyptum bílsk. Áhv.
5,6 millj. Verð 12,3 millj. (9493).
Salthamrar - einb. Nýi. og
fullb. 170 fm hús á einni hæð. Áhv. 5
millj. Verö 15,5 millj. (9494).
Nýlendugata - einb. gou
járnkl. ca 165 fm timburhús á tveimur
hæðum ásamt kj. 4-5 svefnherb. Verð
8,5 millj. (9499).
Fjallalind - parhús. í smiöum
230 fm raðhús á tveimur hæðum. Hægt
að hafa aukaíb. á jarðhæð. Afh. fokh. en
frág. að utan. Verð 9,5 millj. (8502).
Réttarholtsvegur - raðhús.
Mjög gott og mikið endurn. 130 fm rað-
hús á tveimur hæðum ásamt kj. Verð 7,9
millj. (8465).
Rauðalækur - sérhæð +
bflsk. Mjög góð 112 fm neðri sérhæð
meö sérinng. 27 fm bílsk. Áhv. 5,2 millj.
Verð 10,4 millj. (7495).
Klukkuberg - glæsileg
íbúð. Sérl. vönduð 105 fm íb. Sérsmið-
aðar innr. Gegnheilt parket. Sérinng. Stór-
kostl. útsýni. Áhv. 5,4 millj. Verð 10,8
millj. (7464).
Fífusel - 4ra. Mjög þokkaleg 96
fm íb. á 2. hæð í litlu fjölbhúsi. Stórt eld-
hús. Sérþvhús og búr. Áhv. 3,8 millj. Verð
6,9 millj. (4503).
Hraunbær - 4ra. séri. mmg. 100
fm í. á 1. hæð. Mögul. eignask. á 2ja
herb. ib. á 1. hæð eöa jarðhæð. Verð
7,4 millj. (4388).
Furugrund - 3ja. góö 74 fm
endaib. á 2. hæð i litlu fjölbhúsi. Áhv. 3.3
millj. byggsj. Verð 6,5 millj. (3495).
Efstasund - 3ja - sérinng.
Mjög góð ca 90 fm íb. á jarðhæð með
sérinng. ásamt ca 18 fm geymslu (eða
vinnuaðstöðu). Áhv. 4,2 millj. Verð 6,5
millj. (3420). Laus strax.