Morgunblaðið - 31.03.1996, Qupperneq 4

4 B SUNNUDAGUR 31. MARZ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ÚTRÆÐI var stundað frá Gijótnesi á árum áður. í fjörukambinum má sjá leifar af kerru sem notuð var til að flytja aflann, hvalbeinshlunna og leifar af g-angspili.
• HUNDURINN Glói fagnar Hildi eftir gönguferð með Birni. Tíkin Trýna gægist inn í myndina.
HÚSIN Í GRJÓTNESI eru
óvenju stór og reisuleg.
Færeyskir sjómenn
héldu gjaman að þarna
væri verslunarstaður, svo vel var
hýst á bænum. Húsið sem Hildur
og Björn Björnsson búa í byggði
Björn Sigurðsson, faðir Björns.
Hann lærði trésmíði og rafmagns-
fræði í Danmörku og rak trésmíða-
verkstæði meðfram búskapnum í
Gijótnesi. Húsið var flutt inn til-
höggið frá Noregi og reist 1906.
Það var ætlað fyrir tvær fjölskyld-
ur, enda tvíbýli á bænum. Björn
Sigurðsson bjó með fjölskyldu sína
í suðurhelmingnum. Þegar til kom
ákvað hin fjölskyldan að byggja sér
hús við hliðina á því norska. Það
var því aldrei flutt nema í helming-
inn af stóra húsinu. Húsið er farið
að láta á sjá, enda 90 ára á þessu
ári, og frekt á viðhald.
Húsplássið kom að góðum notum
á sínum tíma. „Þetta var aðaldans-
staðurinn á Sléttu,“ segir Björn.
„Það var dansað hér uppi á lofti.
Fóik kom gangandi alla leið frá
Raufarhöfn og hér voru frá 70 og
upp í 100 manns á dansleikjum."
Bókasafn sveitarinnar var þarna til
húsa, einnig farskóli og stundum
unglingaskóli áður en skólahús var
byggt við Snartastaði.
Björn og Hildur búa á neðri hæð
í suðurenda hússins. Uppi á lofti eru
herbergi sem notuð eru fyrir sumar-
gesti. I einu herberginu er vandaður
bókaskápur með glerhurðum sem
Björn Sigurðsson smíðaði úr reka-
viði. í skápnum er safn innbundinna
bóka, þar má sjá tímaritið Eimreið-
ina, Hlín, íslendingasögur og fleira.
Hildur opnar skápinn og strýkur
yfir spjöldin á Sæmundar-Eddu,
segir að sér þyki hún miklu
skemmtilegri en Snorra-Edda og
flettir upp á Völuspá.
Björnsbörn á tveimur bæjum
Björn bóndi í Grjótnesi varð átt-
ræður 19. mars síðastliðinn. Hann
sagðist hafa flúið að heiman og
ekki staðið í því að halda stórveislu
að þessu sinni enda búinn að halda
upp á sjötugsafmælið með glæsi-
brag. Þótt Björn skryppi af bæ í
tilefni afmælisins gerði hann ekki
eins víðreist og Gunnlaugur tvíbura-
bróðir hans sem fór á skíði í Austur-
ríki.
Björn er sonur Björns Sigurðsson-
ar og Vilborgar Sigríðar Guðmunds-
dóttur frá Gijótnesi. Þau eignuðust
11 börn og á hinum bænum í Gijót-
nesi bjó bróðir Vilborgar, Björn Stef-
án Guðmundsson, ásamt konu og
fimm börnum. Þegar við bættist
vinnufólk voru í Gijótnesi á milli
30 og 40 manns á sumrin þegar flest
var.
Hildur Björnsson er frá Lúbeck í
Þýskalandi og löngu orðin íslensk.
Hún kom hingað til lands í júní
1949 með Esjunni í hópi þýskra
stúlkna. Hún var rúmlega tvítug og
ein fárra í hópnum sem ekki var
flóttamaður. Hildur var búin að ráða
sig sem kaupakonu í Gijótnesi. Þar
kynntist hún Birni og giftust þau
1951. Hildursegiraðþegarhún kom
í Gijótnes hafi sér þótt erfitt að
átta sig á því að börnin í báðum
fjöiskyldunum voru Björnssynir og
Björnsdætur, en ekki öll systkini.
Hildur segir að þegar leið á stríð-
ið og eftir stríð hafi verið skortur á
flestum nauðþurftum. „Peningar
voru einskis virði en matur mikils
virði," segir hún. „Faðir minn dó í
mars 1945. Hann var skósmíða-
meistari og gat smíðað skó fyrir
bændur og fengið greitt með mat.
Eftir að hann dó varð erfiðara fyrir
okkur mömmu að komast af.
Hvað menn geta
verið vitlausir
Þrír bræður mínir fóru í stríðið
og komu allir aftur. En þeir urðu
aidrei samir, tveir þeirra urðu bráð-
kvaddir um fertugt. Þrisvar sinnum
var hersveit þess í miðið orðin innan
við 10 menn. Hann tók þátt í umsátr-
inu um Leningrad og þar kól framan
af tánum á honum, enda 40 stiga
frost þegar kaldast var. Eftir það
var hann sendur til Afríku í 40 stiga
hita. Þar lenti hann í fangabúðum
Breta og síðar í fangaskiptum. Þú
getur ímyndað þér hvemig þetta fer
með menn. Stríð? Guð minn góður
hvað menn geta verið vitlausir."
Þegar Hildur kom hingað átti hún
að baki fimm ára starf við skrifstofu-
störf hjá lyfjaheildverslun, þar af
tveggja ára námstíma. ;,Þegar ég
sagði upp til að fara til Islands var
mér boðin kauphækkun, en ég vildi
heldur fara,“ segir Hildur.
Lúbeck lenti á breska hernáms-
svæðinu, rétt við hernámssvæði
Rússa. „Þegar við vöknuðum einn
morguninn vorum við ekki viss um
á hvoru hemámssvæðinu við vor-
um,“ segir Hildur. „Rússar fengu að
gera „beina línu“ til að afmarka sitt
hernámssvæði og hún lá rétt við
borgarmörkin. Ég þurfti leyfi Breta
til að fara úr landi og við fengum
að fara af því að íslendingar báðu
um okkur.“
Allar þýskar stúlkur fóru í eins
árs þegnskylduvinnu á 14. ári. Þetta
var kallað skylduár. „Ég slapp við
skylduárið því ég fékk bijósthimnu-
bólgu. Það fannst blettur á lunganu
og ég var sett á berklahæli," segir
Hildur. „Þegar ég kom til íslands fór
ég í læknisskoðun. Læknirinn sá
smáblett á lunganu og vildi að ég
væri í Reykjavík nálægt berklahæli.
En ég var með samning við bóndann
hér á hinum bænum í Gijótnesi og
vildi standa við hann. Um leið og ég
fékk nóg að borða lagaðist ég.“
Paradís á Sléttu
„Mér þótti ekki erfitt að flytja
hingað á Melrakkasléttu. Faðir minn
var úr sveit og ég vildi alltaf vera í
sveit. A sumrin var ég vön að fara
til frænku minnar sem bjó í sveit
rétt hjá Bremen.
Þegar ég kom hingað fannst mér
eins og ég væri komin í Paradís, frið-
sældin var svo mikil. Þetta var í júní,
æðarvarpið og kríuvarpið stóðu sem
hæst. Mér fannst það ótrúlegt að
geta gengið þúfu af þúfu og tínt upp
kríuegg. Eg borðaði allt sem að kjafti
kom, enda búin að vera svöng í
mörg ár.“
Hildur var fljót að komast inn í
málið og hefur mjög gott vald á ís-
lensku.
„Bróðir minn gaf mér bókina Lars
í Marshlíð eftir Bernhard Nordh áður
en ég fór með Esjunni. Þegar ég kom
hingað sá ég að þessi sama saga var
framhaldssaga í Tímanum, kannaðist
við nafn höfundarins og söguhetj-
unnar. Ég var fljót að finna hvar
kaflinn í blaðinu var í bókinni og bar
saman. Fljótlega gat ég lesið íslensku
en skildi síður mælt mál. Sjálf var
ég rög við að tala því ég var hrædd
um að segja einhveija vitleysu.
Ég lærði fljótt íslensku og fékk
tilfinningu fyrir málinu. Hvað þessar
stuttu setningar geta verið hnitmið-
aðar og sagt margt! Það var mikil
togstreita þegar hugsunin var að
færast af þýsku yfir á íslensku. Ég
get ekki talað lágþýsku hiklaust
nema lenda inni í íslenskunni. Þetta
er svo líkt. Háþýskuna get ég talað
hiklaust. Dýpstu tilfmningar getur
maður kannski aldrei tjáð nema á
sínu móðurmáli.“
Hildur segir að það hafí hjálpað
sér að bókasafnið fyrir Sléttuna var
í Gijótnesi og hún las flestar bækurn-
ar í safninu. Eins fór hún í bréfa-
skóla til að ná tökum á málfræðinni.
Pakkinn kom eftir 32 ár
Gestrisni Gijótnesshjónanna er
víðfræg og margir renna þar í hlað,