Morgunblaðið - 03.04.1996, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 3. APRÍL 1996 23
__________LISTIR_______
Viðskipti og frelsi
BÆKUR
F r æ ð i r i t
SÍÐUSTU FORVÖÐ
eftir Þorvald Gylfason. Háskólaút-
gáfan, Reykjavík, 1995,237 bls.
ÞORVALDUR Gylfason er ótrú-
legur öfgamaður: Hann trúir því að
markaður efnahagslegra samskipta
manna og stofnana eigi að vera
fijáls; og hann meinar það. Það
ætti ekki að koma neinum á óvart
þótt menn kveinki sér undan slíkum
ósköpum. Það er nefnilega fremur
fátítt að menn geri sér grein fyrir
því hve kenningin um frjálsan mark-
að er í raun róttæk, ef þeir taka
hana alvarlega. Það á ekki við um
Þorvald, sem er prófessor í hagfræði
við Háskóla íslands. Hann er reiðu-
búinn að beita hugmyndafræði frjáls
markaðar á íslenzkt samfélag og
kemst oft að óþægilegum niðurstöð-
um. Svo finnst honum engin goðgá
að farið sé eftir þessum niðurstöðum
við stjórn efnahagsmála. - Furðar
nokkurn þótt þetta jaðri við dóna-
skap í fínum selskap?
Því er þetta nefnt hér í upphafi
að bók Þorvaldar, Síðustu forvöð,
hefur valdið nokkrum titringi meðal
sumra embættismanna og banka-
manna, sérstaklega í Seðlabanka
Islands. Lesendur þessa blaðs hafa
orðið þessa varir og sömuleiðis hafa
hlustendur Ríkisútvarpsins getað
hlustað á rökræður, eða amk. skoð-
anaskipti, um eitt og annað sem í
bókinni er sagt. Það sem virðist
hafa valdið mestu fjaðrafoki eru
tvær staðhæfíngar Þorvaldar um
Seðlabankann: Annars vegar að
hann hafi aldrei í sögu sinni verið
eins hallur undir stjórnmálahags-
muni og nú og hins vegar að bank-
inn hafi brugðizt því hlutverki að
vara stjórnmálamenn og almenning
við vegna sjóðasukks sem hafi haft
í för með sér tap á um 50 milljörðum
króna frá 1987.
Eg sé ekkert að því að gagnrýni
á ýmsar mikilvægustu stofnanir rík-
isins sé hvöss og markviss, jafnvel
þótt hún sé kannski ögn ósanngjörn.
Eitt af því sem skín í gegnum mál-
flutning Þorvaldar er að embættis-
menn beri ábyrgð og þeir séu því
undir sömu sök seldir og stjórnmála-
menn og verði að teljast jafn gjald-
þrota og sumir þeirra, þegar svo ber
undir. Auðvitað hljóta stjórnmála-
menn að sæta ábyrgð á gerðum sín-
um, en það er ekkert
út í bláinn að líta svo
á að embættismenn
geri það líka. Þeir eru
nefnilega ekki bara
strengjabrúður stjórn-
málamanna heldur
geta þeir vel haft frum-
kvæði að ýmsu innan
þeirra marka sem þeim
eru sett. Það þýðir enga
breytingu á hlutverki
þeirra eða breytingu á
tengslum þeirra við
stjórnmálamenn. Það
þýðir einungis að hlut-
verk þeirra felur í sér
víðtækari ábyrgð en
venja hefur verið að
telja. Þetta hefur ekki þá afleiðingu
að embættismenn eigi að vinna fyrir
opnum tjöldum eins og Þorvaldur
ýjar að, en það gæti gert þá sýni-
legri.
Annað atriði sem vert er að hafa
í huga vegna þessa er að það er að
gerast þessi árin að innan Háskóla
Islands eru að mótast skoðanir á
hagfræði og hagstjórn sem ganga
nokkuð á skjön við það sem viðtekið
er innan stjórnkerfisins. Það má því
búast við áframhaldandi núningi á
milli hagfræðinga innan Háskóla
íslands og aðila innan stjórnkerfis-
ins. Um þetta er ekkert nema gott
eitt að_ segja. Fræðimenn innan Há-
skóla íslands og annars staðar eiga
áð vera reiðubúnir að hugsa hveija
hugsun til enda án tillits til viðtek-
inna skoðana í samfélaginu um-
hverfis þá og án tillits þeirra mótuðu
hagsmuna sem stýra samfélaginu.
Það er amk. ljóst að Þorvaldur Gylfa-
son sinnir þessari skyldu sinni af
samvizkusemi.
í þessari nýjustu bók Þorvaldar
er að finna umtalsvert safn ritgerða
sem hafa birzt á margvíslegum vett-
vangi. Þær eru flestar úr þessu blaði
og þeim vikublöðum sem sprottið
hafa upp fyrir íslenzka íjármála-
markaðinn og úr Fjármálatíðindum.
Þær eru allar þannig að engum ætti
að vera ofraun að lesa þær sér til
skilnings, jafnvel þær sem eru fræði-
legastar eins og grein um búverndar-
stefnuna í Evrópubandalaginu.
Stíllinn á öllum greinunum er skýr
og einfaldur og nokkuð andstuttur
enda liggur höfundinum ýmislegt á
hjarta og honum liggur á.
Fyrsti hluti bókarinnar nefnist
Viðskipti og velferð og fjallar að
mestu um ýmisleg mein í íslenzkum
þjóðarbúskap en þar er
líka sagt frá velgengni
Ira í efnahagsmálum. I
öðrum hlutanum, sem
ber heitið Ábyrgð, er
greint frá hruni fær-
eysks efnahagslífs,
ábyrgð embættismanna
og íslenzka sjóðasukk-
inu. í þriðja hluta bók-
arinnar er grafízt fyrir
rætur efnahagsvanda
Norðurlandanna, litið
til hagvaxtarundursins
í Asíu og sagt frá
nokkrum lífseigum
lygisögum um okkur
sjálf. Fjórði og stærsti
hluti bókarinnar nefnist
Umskipti og er þar greint frá þeim
breytingum sem verið hafa að ger-
ast í Austur-Evrópu, búverndar-
stefnu EB og ísland og EB. Síðasta
ritgerðin heitir síðustu forvöð og þar
horfir höfundur á ísland í nútíð og
framtíð.
Það er fjallað um mörg mál og
flókin í þessari bók en það ætti samt
ekki að vefjast fyrir neinum að skilja
þær röksemdir og sjónarmið sem hér
eru á ferðinni. Höfundur liggur ekki
á meiningu sinni en ég get ekki bet-
ur séð en að hann hafí röksemdir
fyrir flestu sem í bókinni er sagt.
Eins og í fyrri bókum sínum hamrar
Þorvaldur á því að afskiptaleysi
stjórnmálamanna af efnahagslífinu
sé höfuðdyggð. En það ber kannski
meira á því nú en áður að hann skoði
íslenzkt efnahagslíf í ljósi reynslu
Austur-Evrópu, enda hefur hann ber-
sýnilega hugsað vandlega um vanda
Austur-Evrópu og velgengni Austur-
Asíu. Hann bregður oft og tíðum
mjög skörpu ljósi á venjur og viðhorf
á íslandi. Það nægir að nefna tvö
dæmi: Ríkisbankana og landbúnað-
arstefnuna. Það hlýtur að vera von
allra frjálsiyndra mar.na að þau sjón-
armið sem boðuð eru í þessari bók
eigi greiða leið að valdsmönnum sem
fyrst.
Þorvaldur Gylfason er eins og
Sókrates: Hann er broddfluga á ís-
lenzka stjórnkerfinu, vekur athygli
á óþægilegum staðreyndum um ís-
lenzkt efnahagslíf og stjórnmál og
krefst þess að breytingar verði gerð-
ar. Það þýðir ekki endilega að hann
hafí rétt fyrir sér um alla hluti, en
hann hefur rétt fyrir sér um of
marga hluti til þess að það sé okkur
löndum hans hollt.
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Þorvaldur
Gylfason
Kráka með slitnar klær
KVIKMYNPIR
B í ó bo r )5 i n , Bíóhöllin
Á valdi óttans („Copycat")
★ ★ '/2
Leikstjóri Jon Amiel. Handritshöf-
undar Ann Biderman, David Madsen.
Kvikmyndatökustjóri Laszlo Kovacs.
Tónlist Christopher Young. Aðalleik-
endur Sigoumey Weaver, Holly
Hunter, Dermot Mulroney, William
McNamara, Will Patton, J.E. Free-
man, Harry Connuck, Jr. Bandarísk.
Regency/Wamer Bros. 1995.
SÁLFRÆÐINGURINN Heien Hud-
son (Sigourney Weaver) hefur kynnt
sér atferli fjöldamorðingja um ára-
tugaskeið - og þeir fylgst með henni.
í upphafsatriðinu reynir einn þeirra,
Dareyl Lee Collum (Harry Connick.,
Jr.) að murka lífið úr konunni þar
sem hún kemur af fyrirlestri. Verða
afleiðingarnar þær að hún fyllist víð-
áttufælni, lokar sig inni hjá sínum
hátæknibúnaði, koníaki og pillum.
Nú líður ár og ljóst að tjöldamorð-
ingi gengur laus í heimaborg Hud-
son, San Francisco. Ráðvilltar morð-
deildarlöggur, með M.J. Monahan
(Helen Hunter) í fararbroddi, beita
öllum ráðum án árangurs og leita
ásjár Hudson, sem að iokum lætur
undan og kemur til hjálpar. Hún
uppgötvar að di'ápsmynstur morð-
ingjans er nýstárlegt að því leyti að
hvert víg er hermt nákvæmlega eftir
manndrápum unnum af frægum
íjöldamorðingjum og fljótlega beinir
hann athyglinni að sála.
Fjöldamorðingjar hafa verið vin-
sælt umijöllunarefni í Hollywood á
undanförnum árum, allt frá því að
Hannibal Lecter lét greipar sópa í
miðasölunum og við verðlaunaaf-
hendingar 1991. Á valdi óttans -
Copyeat, ber nafn með réttu. í mynd-
inni ber fyrir augu mýmörg atriði
og uppákomur sem koma kunnug-
lega fyrir sjónir úr öðrum, skyldum
myndum. Fátt nýtt uppi á teningnum
í efnistökum eða innihaldi. Fjölda-
morðinginn, einsog Lecter og þeir
kumpánar allir, geðsjúklingur knúinn
áfram af sinni óhugnanlegu innri
köllun og frægðarþörf. Á valdi óttans
er engu að síður vel gerð og prýðileg
skemmtun, þó fátt komi á óvart.
FYamleiðandinn, Arnold Glimcher, er
kunnur fagurkeri, smekkvís fagmað-
ur, það nýtur sín hér. Jon Amiel leik-
stjóri, sem m.a. stýrði Sommersby,
vinnur flest vel og lipurlega, en hand-
ritshöfundarnir komast ekki með
úlnliðinn þar sem Thomas Harris og
hans líkar, hafa fingurna. Fyrir utan
eftirhermur, klisjur og óhóflegt dá-
læti á „snilld" morðingjanna og
brestum lögreglunnar, er víða pottur
brotinn. Hvernig getur Hudson verið
svona afburðasnjöll og skörp, teyg-
andi ómælt áfengi og bryðjandi ró-
andi í sífellu? Samkvæmt þessum
lifnaðarháttum á hún að vera orðinn
skaddaður drykkjusjúklingur og dóp-
isti fyrir margt löngu. Klókari og
glæsilegri kvenmaður þó sjaldséður
á tjaldinu. Þær upplýsingarnar sem
handritshöfundar hafa um slík flök
koma að líkindum úr myndum á borð
við When a Man Loves a Woman.
Þrátt fyrir allar sínar gáfur og lær-
dóm fær sáli þó að dingla í snör-
unni, ekki einu sinnii heldur tvisvar,
ekki sökum óreglunnar, morðinginn
er svona klár. í einu atriðunu „týn-
ist" morðinginn, umsetinn lögreglul-
iði borgarinnar. Og fleira eftir því.
Snjallt að etja saman tveim úr
hópi bestu leikkvenna Hollywood og
þær standa sig með prýði, einkum
Weaver. Gallinn sá að þær fá alltof
sjaldan að leika saman, þau atriði
eru með þeim bestu í myndinni.
Mulroney kemur lítið við sögu og
ástamál hans og kvennanna heldur
til trafala. Tónlist Christophers Yo-
ungs er ógnandi og gott innlegg.
Hér höfum við óvenjulega uppá-
komu; spennumynd í A-flokki, án
karls í aðalhlutverki. Leikkonurnar
bjarga vissulega miklu, yfirleika m.a.
karlpeninginn, eiga mögnuð augna-
blik og fagmennskan ræður ríkjum.
Hinsvegar skortir frumleikann, oft
gripið til kunnra lausna úr kvimynda-
sögunni - með fyrirsjáanlegum af-
leiðingum.
Sæbjörn Valdimarsson

:vL
R
1
Brtn í
eefei í Uit
cuí brncíeirzjöj?
1 C
Yþjwrn 199ý j j fljúril994
Merkjum glös
brúðhjónanna.
Verð frá
kr. 500 á glas.
Gjafalisti
brúðhjónanna.
Gjafakort.
Lánum heim
myndband með
sýnishorni af
glæsilegu úrvali
verslunarinnar.
Borgarkringluntii sími 553 6622
■

II
/ / / , / /
T#7T
J. , (jLC
JLWfCJ'VJ'ó
Verö frá 340

s
4 - ( \ i ii
(M.

J Páskate
J Páskakaffi
G Páskaskraut
O Páskagjafakörfur
T/
\.-rJouorjjy/y
Borgarkringlunni sími 568 2223
Komið og smakkið páskate og páskakaffi.