Morgunblaðið - 13.04.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 13. APRÍL 1996 C 3
„Verk aldarinnar“
á sýningu falsarans
Reuter
ÞETTA málverk, „Síðasta kvöldmáltíðin", var eitt sinn talið vera eftir hollenska málarann Verme-
er og liðu 40 ár frá því að það var selt í upphafi fimmta áratugarins þar til málverk var selt
dýrara verði. „Síðasta kvöldmáltíðin" og fimm önnur fölsuð Vermeer-málverk eru nú til sýnis á
sýningu í Rotterdam.
GESTIR á sýningunni, sem
nú stendur yfir á verkum
hollenska málarans Jans
Vermeers í Mauritshuis
í Haag, hefðu fengið meira fyrir
peningana fyrir 50 árum. Þá hefðu
sennilega verið 28 verk á slíkri
sýningu, en ekki 22 eins og í Ha-
ag, og hefðu verkin „Kristur í
Emmaus“ og „Síðasta kvöldmáltíð-
in“ skipað sérstakan sess þar. Nú
þarf hins vegar að fara til Rotter-
dam til að sjá verkið, sem á sínum
tíma var kallað „listuppgötvun ald-
arinnar“.
í Rotterdam er verið að sýna
safn mynda, sem eignaðar hafa
verið Vermeer og öðrum hollensk-
um meisturum frá sautjándu öld,
eftir falsarann mikla Han Van
Meegeren og sten'dur sýningin til
2. júní.
Jafnast á við reyfara
Wim Pijbes, sérfræðingur í lista-
sögu við Kunsthal-safnið í Rotter
dam, sagði nýverið að það hvernig
fölsun Vermeer-verksins var af-
hjúpuð jafnaðist á við reyfara eftir
John le Carré.
„Þegar „Kristur í Emmaus“ og
nokkrar aðrar myndir, sem fund-
ust á fjórða áratugnum voru sagð-
ar falsanir áttu menn bágt með
að trúa,“ sagði hann og bætti við
að málið væri viðkvæmt enn þann
dag í dag vegna þess að ekki væri
fullvíst að allar myndirnar, sem
nú hanga í Mauritshuis, væru ekta.
„Ráðamenn Mauritshuis sögðu
okkur að þeim væri ekki skemmt
yfir þessari sýningu okkar,“ sagði
Pijbes. „Van Meeegeren nýtti sér
þá staðreynd að ekkert var vitað
um Vermeer utan það að hann var
uppi og málaði í Delft á sautjándu
öld.“
Þráði viðurkenningu
Van Meegeren var leikmaður og
kunni illa að meta að listafólk
kynni ekki að meta verk sín. Hann
falsaði fyrsta Vermeer-verkið sitt
árið 1932 og passaði sig að mála
yfir sautjándu aldar málverk og
nota liti og efni, sem Vermeer
hefði notað, eins og til dæmis asúr-
bláa litinn lapiz lazuli.
Abraham Bredius, fyrrverandi
stjórnandi Mauritshuis og virtur
sérfræðingur í Vermeer, skrifaði
þá í eitt helsta fagtímaritið í grein-
inni, Burlington Magazine, að „fal-
legir og samtóna" litirnir og hinn
dæmigerði leikur ljóss og skugga
bæru handbragði Vermeers órækt
vitni.
Van Meegeren var kominn á
bragðið og árið 1937 setti hann
annað verk á markaðinn, „Krist í
Emmaus". Pijbes sagði að verkið
hefði fengið ótrúlegar viðtökur og
sérfræðingar hefðu jafnvel talið
það fremra ýmsum verkum, sem
víst er talið að Vermeer hafi málað.
Fjöldi safna reyndi að næla í
verkið, en Boymans-safnið í Rott-
erdam var hlutskarpast. Verkið
kostaði þá hálfa milljón gyllina (um
25 milljónir króna á núvirði) og
var safnað fé hjá almenningi til
að fjármagna kaupin.
Drottning viðstödd afhjúpun
Verkið var talið það mikilvægt
að Vilhelmína, drottning Hollands,
var viðstödd þegar það var afhjúp-
að. Ríkisstjórnin reyndi að sann-
færa stjórnendur Boymans-safns-
ins um að slík þjóðargersemi ætti
heima í Rijksmuseum í Amster-
dam. Þeir buðu meira að segja
ekta málverk eftir Vermeer auk
málverks eftir gamlan meistara,
Pieter de Hoogh, en stjómendur
Boymans gáfu sig hvergi.
Fjögur áður óþekkt Vermeer-
verk úr smiðju Meegerens áttu
eftir að skjóta upp kollinum á
næstu tíu árum án þess að grun-
semdir vöknuðu.
„Tíminn vann með Van Meeger-
en,“ sagði Pijbes. „Þetta var rétt
fyrir síðari heimsstyrjöldina og
Evrópa var í uppnámi. Margar
auðugar gyðingafjölskyldur voru
að reyna að selja til að flýja ógn
nasismans og stór listaverkasöfn
komu á markað.“
Van Meegeren var orðinn millj-
ónamæringur í upphafi fimmta
áratugarins og átti hann það eink-
um að þakka sölu á olíumynd af
síðustu kvöldmáltíðinni, sem seld-
ist á 1,6 milljónir gyllina (831 millj-
ón króna á núvirði) og var það
met ekki slegið fyrr en myndin
„Sverðliljur" eftir van Gogh var
seld á uppboði 40 árum síðar.
Plataði Göring
En hann gat ekki hætt og það
átti eftir að koma honum í koll,
þótt sérfræðingarnir kæmu þar
hvergi nærri.
„Sambönd hann við framámenn
nasista þegar Holland var hersetið
komu honum í kynni við Herman
Göring marskálk, sem hafði um
iangt skeið verið að leita sér að
verki eftir Vermeer í safn sitt til
að skáka Hitler,“ sagði Pijbes.
Van Meegeren varð við þeirri
ósk og málverkið „Kristur og ótrúa
konan“ fannst í safni Görings eftir
stríð. Böndin bárust brátt að Van
Meegeren, sem seldi myndina.
Trúðu ekki játningu
„Eina leiðin fyrir hann til að
komast hjá réttarhöldum fyrir
landráð var að viðurkenna að hafa
falsað myndina," sagði Pijbes.
„Þannig gat hann fært rök að því
að það hefði verið andspyrna að
selja myndina. Það kann að virðast
kaldhæðni, en fólk neitaði að trúa
honum."
Til að færa sönnur á mál sitt
falsaði Van Meegeren sitt síðasta
málverk, „Krist og skrifturnar í
hofinu“, á meðan hann beið réttar-
haldanna í fangelsi.
„Með þeirri uppljóstrun fór allt
á annan endann í listheiminum,“
sagði Pijbes. „Þetta þýddi mikið
fjárhagslegt afhroð og orðstír
fjölda sérfræðinga var í rúst. Þrátt
fyrir óhrekjandi sannanir fóru eig-
endur „Krists í Emmaus" og „Síð-
ustu kvöldmáltíðarinnar" í gröfína
í þeirri trú að málverkin væru ekta
vegna þess að hið gagnstæða var
þeim um megn.“
Van Meegeren fékk hins vegar
ekki þá viðurkenningu, sem hann
sóttist eftir. „Menn játtu því að sem
falsari væri hann snillingur," sagði
Pijbes. „En hans upprunalegu verk
voru áfram talin hryllingur."
Leó Jóhannsson kynnir húsgögn í Öndvegi
Straumamir
berast seint
til I slands
LEÓ Jóhannsson heitir ís-
lenskur húsgagnahönn-
uður sem búsettur er í
Svíþjóð og starfar sem
yfirkennari við kunnasta hönnun-
arskóla Svíþjóðar, Carl Malmst-
ens-skólann í Stokkhólmi. Leó
mun kynna nýtt raðsófasett í hús-
gagnaversluninni, Öndvegi í
Reykjavík 14. og 15. apríl. Að
sögn Leós er sófasettið smíðað hér
á landi og er það allnýstárlegt að
gerð en samt hagnýtt. „Og sérstök
áhersla er lögð á að nota einungis
umhverfisvæn efni í það en það
hefur komið mér töluvert á óvart
hvað íslendingar eru aftarlega á
merinni i þeim efnum. Úti í Evr-
ópu er þetta lykilorð í allri hönnun
en hér virðast menn horfa meira
til Bandaríkjanna þar sem um-
hverfissjónarmið eru ekki jafn
sterk í þessum geira.“
Að mati Leós fylgjast íslending-
ar illa með í húsgagnahönnun.
„Straumarnir virðast yfirleitt ekki
berast hingað út fyrr en löngu
eftir að þeir eru um garð gengnir
í Evrópu, ef þeir berast hingað
yfirleitt. Minimalismi hefur til að
mynda verið mjög ofarlega á baugi
síðustu misseri í Evrópu en hér
sjást engin merki hans. Kannski
er ytri aðstæðum um að kenna;
það er ekki mikið smíðað af hús-
gögnum hérna; flest það sem
maður sér í verslunum er erlend
framleiðsla og þá aðallega banda-
rísk. Það þyrfti að gera eitthvað
til að bæta úr því. Að mínu viti
þyrfti að byija á því að styrkja
verkmenntunina, mér sýnist sem
þekking á sumu handverki sé jafn-
vel að glatast, svo sem bólstrun."
Skólinn sem aldrei sefur
Leó tók við stöðu yfirkennara í
hönnunardeild Carl Malmstens-
skólans fyrir ári og segir hann að
fyrir vikið sé hann sennilega valda-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
„STRAUMAR í húsgagnahönnun virðast yfirleitt ekki berast hingað út fyrr en löngu eftir að þeir
eru um garð gengnir í Evrópu, ef þeir berast hingað yfirleitt," segir Leó Jóhannsson, sem kynnir
nýja hönnun sína í Öndvegi.
mesti íslendingurinn í heimi hönn-
unarinnar. „Carl Malmstens-skól-
inn er mjög virtur skóli á sínu
sviði. Hann sérhæfír sig í hönnun
og smíði tréhúsgagna sem fáir
aðrir skólar á þessu stigi gera.
Skólinn tekur aðeins sjö nemendur
inn í hönnunardeildina annað hvert
ár en á annað hundrað nemendur
sækja um. Inntökuskilyrði eru
mjög ströng enda er þetta erfíður
skóli; hann er kallaður skólinn sem
aldrei sefur því það er unnið í
honum allan sólarhringinn. Til
merkis um ágæti skólans má nefna
að nemendur mínir í hönnunar-
deildinni munu taka þátt í sýningu
í sumar fyrir sænska konunginn í
tilefni þess að hann er að verða
fimmtugur."
Leó hefur hannað fjölda hús-
gagna fyrir sænska framleiðendur
eins og Karl Anderson og söns og
Fugia. Hann stefnir að því að
halda einkasýningu á verkum sín-
um í Svíþjóð í sumar, hún mun
sennilega fara víðar um Evrópu
og segist Leó hafa áhuga á að
koma með þá sýningu til Islands
en óvíst er að svo verði.