Morgunblaðið - 14.04.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 14. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
FRJÁLS í FJALLASAL
og komið heyinu fyrir hornið. Var í stór-
hættu að ég dræpi mig. Læt heyið hingað
og þangað í rolluhnappinn, þar sem þær
standa. Þær tóku vel til matar síns. Það var
aðeins hálfur baggi sem þær gátu ekki náð
í, hitt átu þær allt saman og voru vei haldn-
ar. Þetta breytti svo voðalega miklu, að fá
nóga næringu."
Sami veðurofsinn geisaði daginn eftir og
segist Jón hafa hafa verið orðinn hræddur
um kindurnar. Sumar gátu varla staðið fyr-
ir þunga klakabrynjunnar. Hann færði þeim
aftur hey, en ærnar voru svo vel haldnar frá
deginum áður að þær litu varla við því.
„Þennan morgun kl. 10 þá dettur veðrið nið-
ur. Ég fer að verka húsið og klukkan tvö
set ég þær inn. Þá var alveg vita hávaðarok
og frostlaust. Mátti heita að öll brynjan
væri farin. Þær voru allar svo eldsprækar
eins og ekkert hefði í skorist. Þetta er nú
svo dagsatt. Maður er nú svolítið hamingju-
samur - mér var nú ekki alveg sama,“ seg-
ir Jón og hlær svo undir tekur í eldhúsinu.
Stuttu eftir óveðrið var allt féð skorið, nema
þrír hrútar, og Jón hætti fjárbúskap.
Huldufólkið sótti kindurnar
Það er drjúgur spölur til næstu bæja en
Jón segir að huldufólk sé í næsta nágrenni.
„Ég trúi á huldufólk ósvikið en aldrei séð
nema einn mann einu sinni. En það hefur
komið hér í fjárhús svo ekki verði umdeilt.
Maður fer nú margan snúninginn við eftir-
legukindur seint á haustin til að bjarga þessu
undan fönn og þess háttar. Ég er nú þannig
staðsettur. Það er seint um haust sextíu og
eitthvað að ég er eitthvað að snúast í Laxár-
dalsfjallinu og verð var við tvær kindur.
Kollótta rollu og hyrndan hvítan lambhrút.
Ég rek þessar kindur heim og læt þær inn
í steinhúsin hérna ofan við bæinn. Þetta er
snemma kvölds og í björtu þó. Húsin eru
vel lokuð og allt í þessu fína lagi. Þarna
átti nú ekkert að geta skeð. Ég skoðaði
mörkin og þetta voru ósamstæðar kindur frá
tveimur bæjum, báðar skagfirskar.
Um morguninn átti ég erindi upp í hús.
Þá eru kindurnar gjörsamlega horfnar, eins
og þær hafi aldrej komið þarna, og hafa
aldrei sést síðan. Ég veit ekki þeirra sögu
lengri.
Þama skeður ekkert annað en það að
huldufólkið átti þessar kindur og tók þær.
Svo er verið að villa fyrir manni með því
að þær eru með mörkum frá tveimur bæjum
í Skagafirði! Þetta er bara eins mikill sann-
leikur og að við sitjum hérna við borðið,
hversu ótrúlegt sem það þykir - bláköld
staðreynd! Það var ekki nokkur leið fyrir
kindurnar að komast út, það hefur verið
opnað fyrir þeim. Það var eins gengið frá
um morguninn og ég hafði gengið frá um
kvöldið. Þarna kemur ekkert til greina nema
huldufólk, það sér hvur maður.“
Skyggn í tvö ár
„Ég var voðalega skyggn í tvö ár en varð
ekki var við nema tvö tilfelli. Svo gufaði
þetta algjörlega upp eins og það hefði aldrei
verið til skyggnigáfa í mér. Nú ætla ég að
segja þér annað dæmið. Mér finnst það mik-
ið merkilegt. Þetta er alveg vita, vita blá-
köld staðreynd sem nokkur skapaður hlutur
getur verið - hversu ótrúlegt sem það þykir
vera.
Þetta bytjaði þegar ég var 17 ára. Ég
hafði heyrt mikið látið af sæluviku Skagfirð-
inga. Það væri næstum ómissandi að koma
nærri að prófa það. Mér dettur nú í hug að
láta verða af þessu, þetta er í marsmánuði.
Ég var nú ekkert að fara auðveldustu leiðina
frekar en vant er. Ég hef nú aldrei prúttað
mikið um erfiðleika. Það var nýafstaðin stór-
hríð þegar _ég fer af stað komin mikil fönn
og ófærð. Ég labba bara hér útfyrir, norður
öll fjöll og norður að Skollatungu í Göngu-
skörðum. Þá var ég orðinn svo slæptur að
ég slagaði þegar ég kom inn á túnið. Ég
komst ekki lengra nema hvíla mig.“
Jón fór heim á bæ og fékk þar góðar við-
tökur. Hann hvíldi sig fram að háttatíma
og gekk þá sem leið lá niður á Eyrina utan
við gamla Krókinn. Þar sem hann gengur í
myrkrinu heyrir hann að bíll er ræstur og
áttar sig á því að hann er kominn inn í
braggahverfi hermanna.
„Mér leist ekkert á þegar þeir settu bílinn
í gang á þessum árstíma. Ég þóttist vita að
nú ætti að fara að grípa mig. Ég tek sprett-
inn sömu leið tilbaka, út af veginum og skelli
mér á milli þúfna. Bíllinn fer framhjá og ég
veit ekkert hvað varð af honum. Hann var
ekkert að eiga við mig! Jæja, svo gægist ég
upp úr gröf minni. Allt er kyrrt og hljótt.
Nú þori ég ekki þessa leið meira. Vissi ekk-
ert hvemig ég átti að komast inn í kaupstað-
inn. Öllu ókunnugur!"
Jón sá ljós í hlíðinni norðvestur af kaup-
staðnum og þóttist vita að þar væri sveita-
bær. Hann gekk að bænum, sem heitir Skarð,
og fékk upplýsingar um hvemig hann kæm-
ist á leiðarenda án þess að lenda í hermönn-
um. Loks komst Jón á Krókinn eftir hátta-
tíma. Hann varð dálítið hissa þegar þangað
kom.
„Sæluvikan er á fullu og þótt það sé kom-
inn háttatími og kannski vel það sést ekki
eitt einasta lífsmark. Ég færi mig eitthvað
til þarna, gái hvort ég finn ekki einhvern
sem ég get talað við. Loksins sé ég útundan
mér að það stendur maður undir húsvegg
með hendur fyrir aftan bak. Ég var náttúru-
lega Guðs lifandi feginn að fmna einhvern
til að fá upplýsíngar um hvar húsið hans
Gísla Ólafssonar skálds frá Eiríksstöðum
var. Ætlaði að fá keypt þar uppihald, bæði
næringu og gistingu, meðan ég stoppaði.
Ég vind mér að þessum manni og býð
gott kvöld. Hann tekur undir. Ég spyr hann
bara strax hvort hann geti vísað mér á hús-
ið. Já, segir hann og bendir mér. Það er þá
þriðja hús frá okkur.
Það vill nú svo einkennilega til að ég tók
óskaplega glöggt eftir hvernig maðurinn var
klæddur og mjög vel eftir manninum yfir-
leitt, þó ég meinti náttúrulega ekkert með
því. Það bara kom svona út. Ég spyr hann
hvað hann heiti og hvort hann eigi heima í
þessu húsi sem hann stendur hjá. Já, segir
hann. Svo þakkaði ég honum fyrir og ég fer
mína leið.
Þetta er allt rétt sem maðurinn segir. Ég
banka upp hjá Gísla. Frúin kemur til dyra,
hún var eina manneskjan sem ég kannaðist
við á Króknum. Ég segi strax erindið og það
var velkomið að fá að gista. Dóttirin var að
búa sig á ballið á Sæluvikunni. Þess vegna
var nú ekki farið að sofa. Þótt ég væri bú-
inn að ganga alla þessa leið og ekki alltaf
gott færið, þá asnaðist ég til að fara á ball-
ið um kvöldið.
Svo er ég að hringla þarna fyrir hádegið
(daginn eftir) og frúin að taka til mat. Hún
vissi að ég var alveg ókunnugur og spurði
hver hefði vísað mér á húsið um nóttina.
Ég segi í mesta grandaleysi að hann heiti
Jón Guðmundsson. Jón Guðmundsson segir
hún. Getur þú lýst honum og hvar var hann?
Ég lýsi honum svona alveg kattnákvæm-
lega, fötunum og öllu - með lítinn hattkúf
á höfði man ég var. Svo bendi ég á húsið
sem hann stóð undir.
Það dettur alveg af henni höfuðið og hún
segir: ,Nú, þetta er hann vinur okkar Jón
Guðmundsson, sem er dáinn fyrir þremur
mánuðum og hann dó í þessu húsi.’ Þarna
er ekki máli hallað. Þetta finnst mér dijúg-
merkilegt," segir Jón.
Dýrbítur í túnfætinum
Jón var mikill ijúpnaveiðimaður á yngri
árum og skaut mest sjötíu ijúpur á einum
degi. Hann byijaði 1943 að leggja lið við
grenjaleit, var oftast vökumaður með öðrum.
Stundum lá hann einn þegar ekki var öðrum
til að dreifa og hefur fellt hátt í 20 fullorðin
dýr um ævina. Jóni er minnisstætt vorið
1935 þegar tófur komu á hverri nóttu og
tóku lamb í túninu við bæinn. „Fenginn var
gamall maður sem hafði verið afburða skytta
og tófuveiðimaður út um allt, en var hætt-
ur. Atti þó byssuna en var gamall og stirð-
ur,“ segir Jón. „Þeir leggjast undir barð um
kvöld, pabbi og þessi maður, rétt utan og
ofan við túnhornið. Ég var 11 ára, það var
kominn háttatími og ég háttaður en það var
mikill fiðringurinn í mér að fylgjast eitthvað
með þessu. Það hagaði þannig til að úr
glugganum þar sem ég svaf blasti við hvar
karlarnir voru. Ég er alltaf að gægjast þetta
öðru hvoru, mjög iðinn við þetta. Svo allt i
einu sé ég reyk og veit að þá hafði verið
skotið. Og það kom á daginn.
Þannig var að læðan kemur þarna mjög
snemma nætur á barð, uppundan þar sem
mennirnir lágu, og það var 15 faðma færi.
Stoppar á barðinu og sá gamli er lengi að
taka sig til, annað en í gamla daga, og loks-
ins hlunkar hann af og segir um leið: Og
hún lá þótt færið væri langt! - En það kom
ekki eitt einasta hagl í hana,“ segir Jón og
skellihlær.
„Jæja, gamli maðurinn er algjörlega eyði-
lagður með að dýrið liggur ekki á barðinu
og segir: Þetta þýðir ekki, við skulum bara
hætta þessu. Við skulum doka við, segir
pabbi. Eftir 15 mínútur er refurinn kominn
og hann veit ekkert af mönnunum frekar
en læðan. En hann hefur einhvern veginn
farið aðra leið og þeir verða fyrst varir við
hann þegar hann er að skríða undir girðing-
una og inn á tún. Þá hlunkar Skarphéðinn.
Það eru 20 faðmar og rebbi steinlá Þá lifn-
aði nú heldur yfir gamla!
Jæja, þó að refurinn væri dauður, þá held-
ur sama ævintýrið áfram í túnhorninu. Það
er haldið áfram að drepa. Það er læðan
maður og það sýndi nú best að hún var
ekki særð. Nú er fengin önnur skytta að
reyna við hana. Hann var einn að gaufa um
nóttina og það endar með því að hann getur
hlunkað á hana í bæjargilinu og hún steinlá.
Þá tók fyrir bítinn.“
Jón botnar söguna með því að seinna um
sumarið hafi grenið fundist norður á Víðidal
og allir hvolparnir dauðir fyrir utan.
Ruðningur úr sveitunum
Gautsdalur hefur verið byggður frá því
Gautur einhenti hóf þar búskap, hann kom
með Ingimundi gamla, eftir því sem sögur
herma. Jón hefur ekki trú á að neinn byggi
bæinn eftir sinn dag.
„í þessum dal voru minnst 30 bæir byggð-
ir, ég er búinn að komast að því. Nú eru
tveir eftir - á síðasta snúningi náttúrulega
sýnist mér. Þetta er nú meiri útkoman. Þið
sjáið ekki hilla undir stórt framhald! Sveitirn-
ar halda áfram að ryðjast, það er ekkert
vafamál, því miður. Það er ekkert nema eldra
fólk á svo mörgum bæjum. Þegar það getur
ekki meira þá tekur bara eyðið við þegjandi
og hljóðalaust. Það er ekkert með það.“
S
I gamla
fjósinu
Jón hreytir kúna sem kölluð var
Svört meðan „sæðingarvesenið“ stóð.
Kýrin er 15 vetra og hefur reynst
farsæl. Hún mjólkar í Jón, hundinn
og kettina tvo. Hann er auk þess
með þrjá hrúta og um 40 hross.
Styggi kötturinn hélt sig að baki
Jóns en sá blíði geispaði framan í
heiminn.
JÓN: ÉG HEF NÚ ALDREI PRÚ