Morgunblaðið - 20.04.1996, Blaðsíða 8

8 C LAUGARDAGUR 20. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Frakkar
þekkja ekkí
þessar íslensku
hugsanir
Catherine Eyjólfsson hefur lokið við að
þýða Svaninn eftir Guðberg Bergsson á
frönsku og vinnur nú að þýðingu á Engl-
um alheimsins eftir Einar Má Guðmunds-
son. Þröstur Helgason spjallaði við Cath-
erine um þýðingarstarfíð en hún telur að
áhugi Frakka á íslenskum bókmennt-
um hafí aldrei verið meiri.
Morgunblaðið/Ásdís
AÐ SÖGN Catherine Eyjólfsson þýðanda er greinilega að
vakna áhugi á íslenskum bókmenntum í Frakklandi.
CATHERINE Eyjólfsson er frönsk
að uppruna en hefur búið á íslandi
í 24 ár. Lengst af starfaði hún sem
frönskukennari en nú hefur hún
alfarið snúið sér að þýðingum,
meðal annars á íslenskum bók-
menntum á franska tungu. Cather-
ine hefur þegar lokið við að þýða
skáldsögu Guðbergs Bergssonar,
Svaninn, en hún mun koma út hjá
hinu virta franska forlagi, Gallim-
ard, í lok þessa árs eða byrjun
næsta. Hún hefur svo nýhafíð
vinnu að þýðingu á verðlaunabók
Einars Más Guðmundssonar, Engl-
um alheimsins, sem gefín verður
út hjá Flammarion á næsta ári,
sama forlagi og Tímaþjófur Stein-
unnar Sigurðardóttur kom út hjá
á síðasta ári.
Kenndi Einari Má frönsku
Catherine talar nánast lýtalausa
íslensku en hún segist hafa sótt
tíma í íslensku fyrir erlenda stúd-
enta skömmu eftir að hún flutti
hingað út. Hún nam ensku og
enskar bókmenntir við Sorbonne-
háskóla í París á sjötta áratugnum.
„Enska var aðalfag mitt en ég las
líka norrænar bókmenntir við skól-
ann, fyrst í stað sænskar en síðan
leist mér betur á kennarann sem
kenndi íslensku bókmenntimar og
færði mig um set; síðar giftist ég
þessum manni og fluttist með hon-
um til íslands.
Eg kenndi ensku við mennta-
skóla í París í tíu ár áður en ég
kom hingað. Héma kenndi ég svo
frönsku í Menntaskólanum við
Tjörnina og Menntaskólanum við
Hamrahlíð í tuttugu ár. Einn nem-
enda minna í fyrrnefnda skólanum
var Einar Már Guðmundsson rit-
höfundur. Hann var ekki mjög
sleipur frönskumaður, mér þótti
hann vera óttalegur tossi en nú
er hann að ná sér niðri á gamla
kennaranum sínum með því að
leggja fyrir mig það erfiða verk-
efni að þýða Engla alheimsins.
Ég er hins vegar mjög ánægð
með mitt hlutskipti nú, ég var
búin að fá nóg af kennslunni. Þýð-
ingarstarfið á mjög vel við mig því
ég ræð ferðinni mikið til sjálf, ræð
mínum tíma og hraða. Mér líkar
illa að vinna undir miklu álagi.“
Kundera mælti með
Svaninum
Það verður að teljast mikil sæmd
fyrir bæði höfund og þýðanda að
fá bók birta hjá Gallimard. Cather-
ine segir að tékkneski rithöfundur-
inn, Milan Kundera, sem búsettur
er í París hafí hrifíst mjög af Svan-
inum og mælt með honum við for-
svarsmenn Gallimard. „Ég var
engu að síður mjög óviss um við-
tökurnar þegar ég sendi sýnishom
af þýðingu minni til forlagsins og
þorði vart að opna umslagið sem
barst frá því skömmu síðar. Nú
hef ég lokið þeirri þýðingu og á
von á bókinni i próförk."
Að sögn Catherine var Guðberg-
ur erfiður viðfangs. „Það býr
margt í texta Guðbergs og ég hef
stundum þurft að fá álit annarra
á hlutum sem ég hef ekki verið
viss um að skilja rétt. Ég hef hins
vegar aldrei fengið tvö eins svör.
Þetta er mikill kostur á bókinni.
Það hefur líka verið erfítt að
glíma við Einar Má en hann er
mjög ólíkur Guðbergi. Þeir birta
tvær gjörólíkar myndir af íslensku
samfélagi sem báðar eru mjög
ferskar og spennandi. Heimurinn
sem þeir lýsa verður frönskum les-
endum, að ég hygg, mjög fram-
andi, þeir þekkja ekki þessar ís-
lensku hugsanir."
Meiri kynning nauðsynleg
Að sögn Catherine er greinilega
að vakna áhugi á íslenskum bók-
menntum í Frakklandi en hann
hefur ekki verið mjög mikill fram
til þessa. „Það voru þýdd nokkur
verka Halldórs Laxness og eitt-
hvað af fornsögunum en að öðru
leyti hafa Frakkar ekki þekkt mik-
ið til íslenskra bókmennta. Nú
þarf að halda vel á spöðunum og
efla þennan áhuga Frakka og
kynna bækur og höfunda fyrir
útgefendum og lesendum.
Mér þykir það til dæmis mikil-
vægt að ferðamenn sem hingað
koma geti keypt þýddar íslenskar
bækur í bókabúðum. Það er sömu-
leiðis mikilvægt að taka þátt í
bókmenntahátíðum eins og Les
Boréales de Normandie í Cannes.
Þar eru bókmenntir einnar norr-
ænnar þjóðar teknar sérstaklega
fyrir á hveiju ári. í ár verða ís-
lenskar bókmenntir í brennidepli.
Ég held að áhrif frá norrænum
kvikmyndum hafi einnig verið mik-
il og ýtt undir áhugann á norræn-
um bókmenntum."
Catherine segir ýmislegt á döf-
inni hjá sér. Hana langar til að
koma íslenskum smásögum á
framfæri í Frakklandi en þar er
ekki mikil hefð fyrir útgáfu smá-
sagna. „Það væri líka spennandi
að reyna að koma íslenskum
barnabókum á framfæri í Frakk-
landi og jafnvel þjóðsögum sem
ég held að gætu gengið vel þar.“
Sæmd orðu af franska ríkinu
Catherine vann í fjögur ár að
Fransk-íslensku orðabókinni sem
kom út hjá Erni og Örlygi hf. á
síðasta ári. Fyrir þá vinnu hefur
hún nýlega verið sæmd Palmes
Academiques-orðunni af franska
ríkinu. „Þessi vinna var geysilega
skemmtileg en nú þyrfti að fara
að huga að íslensk-franskri orða-
bók.“
FRITZ Kreisler er einn af höfuðsnillingum
fiðlunnar og ekki er ráðist á garðinn þar
sem hann er lægstur að hljóðrita verk eft-
ir hann sem flest eða öll eru til í upptökum
Kreislers sjálfs. Hinn ungi bandaríski fiðlu-
leikari Joshua Bell, sem sumir telja einn
efnilegasta fiðluleikara seinni tíma, sendi
frá sér fyrir skemmstu geisladisk þar sem
hann leikur ýmis smáverk eftir Kreisler
og kemst vel frá því, sýnir á verkunum
nýjar hliðar.
Joshua Bell leikur á fiðlu sem Paganini
átti og siðar fiðluleikarinn snjalli og tón-
skáldið Joseph Joákim, vinur Brahms og
einn fremsti fiðluleikari síns tíma. Fleiri
frægir fiðluleikarar hafa mótað fiðluferil
Bells, því kennari hans, Joseph Gingold,
sem lést fyrir rúmu ári, liáaldraður, lærði
hjá Eugéne Ysaýe, fiðlusnillingi og tón-
skáldi. Eins og til að undirstrika tengslin
við fiðlusnillinga fortíðarinnar sendi Bell
fyrir stuttu frá sér breiðskífu þar sem
hann leikur verk eftir Fritz Kreisler.
Bell er 28 ára gamall og kom fyrir sjón-
ir almennings sem undrabarn með sinfón-
íuhljómsveit Philadelphiu fjórtán ára gam-
all og gerði útgáfusamning við Decca að-
eins nítján ára. Hann hefur leikið ýmiskon-
ar tónlist inn á band, allt frá átjándu öld
fram á okkar daga, en gagnrýnendur, sem
allir hrífast af tækni hans, eru ekki á eitt
sáttir um tóninn; sumir taka þvi fagnandi
hvað hljómur hans er „gamaldags" og róm-
antískur, en aðrir taka því illa. Sjálfur
segir Bell að Gingold hafi gefið sér innsýn
í sögu fiðluleiks og kynnt fyrir honum
fiðlusnillinga fyrri tíma og þó hann segist
ekki leggja í að nota allt það sem Gingold
kenndi honum og hafði eftir Ysaýe, má
glöggt heyra að hann hefur hlýjan per-
sónulegan stíl, ólíkt mörgum þeim sem
mótast hafa í harðri samkeppni Juillard-
skólans og streitunni í New York.
Afkastamikið undarbarn
Fritz Kreisler fæddist í Vín 1875 og
aðeins tíu ára útskrifaðist hann út tónlist-
arskóla Vínarborgar, yngsti nemandi sem
útskrifast hefur þaðan. A næstu árum
kenndi hann sér sjálfur á píanó og þótti
vel liðtækur í því en hélt sig við fiðluna
I minn-
ingu snill-
ings
Frítz Kreisler var einn
helsti fíðlusnillingur sög-
-----------------------------
unnar. Arni Matthíasson
kynnti sér upptökur
margra helstu smáverka
Kreislers með ungum
Bandaríkj amanni, Joshua
Bells, sem er þegar kominn
í fremstu röð fiðluleikara.
og sigraði meðal annars í fiðlukeppni i
París tólf ára gamall, en frá Parísarárum
hans má greina frönsk áhrif í fiðluleik
hans og sumir vilja rekja rómantískan tón
hans og vibrato til franskra áhrifa. 1888
lék Kreisler á tónleikum í Bandaríkjunum
við mikla hrifningu, en sneri aftur til Vín-
ar til að ljúka grunnskólanámi og síðan
að gegna herskyldu. Að þeim skylduverk-
um loknum hóf hann tónleikahald af slíkum
krafti að sagt er að hann hafi leijdð á 260
tónleikum á árunum 1901 til 1902. Það
varð honum til happs að marga mati að
kynnast og kvænast konu með skipulagsg-
áfu, Harriet Lies. Hún tók af honum ráð-
in, skipulagði tónleikahaldið
af meiri skynsemi og fékk
hann til að æfa sig, en fram
að því þótti honum nóg að
þvo sér um hendurnar í vel
volgu vatni til að halda figr-
alipurð sinni.
1914 var Kreisler almennt
talinn helsti fiðluleikari
heims, en hætti i miðju kafi
þegar hann var kallaður í
austurríska herinn. Eftir
stríð tók hann upp fyrri iðju
og hróður hans jókst enn.
Þegar nasistar komust til
valda í Þýskalandi fluttist
hann til Parísar og þaðan til
Bandaríkjanna. Þar lenti
hann í hremmingum, því
1941 varð hann fyrir vörubíl
í New York og var vart hug-
að líf, en hann lá meðal annars meðvitund-
arlaus í nokkra daga. Kreisler var á öðru
máli og með mikilli harðfylgni tókst honum
að komast til þeirrar heilsu að hann stóð
aftur á sviði i Carnegie Hall rúmu ári síð-
ar. Stríðsárin voru honum um margt erfið,
ekki síst vegna þess að almenningur hatað-
ist við allt sem þýskt var og gerði ekki
greinarmun á Þjóðverjum og Austurríkis-
mönnum. Meðal annars voru farnar fjöl-
mennar mótmælagöngur til að krefjast
þess að Kreisler og aðrir þýskumælandi
yrðu sendir til síns heima. Síðustu tónleik-
ana hélt Kreisler 1947, en hann lést í hárri
elli 1962.
Viðfelldinn og heillandi
Gríðarlegar vinsældir Kreislers stöfuðu
ekki síst af því hve viðfelldinn maður og
heillandi hann þótti, því öllum varð þegar
vel til hans. Hann var ekki geislandi snilling-
ur eins og Kubelik, eða jafn fimur og Szi-
geti og hafði ekki yfir að ráða jafn yfirnátt-
úrulegri tækni og Heifetz og hann var fyrst-
ur til að viðurkenna það. Þannig er fræg
sagan af því þegar Kreisler og Efrem Zimb-
alist sáu frumraun Jascha Heifetz í New
York og Kreisler sneri sér að Zimbalist og
sagði: „Okkur væri ráðlegast að fara heim
og brjóta fiðlurnar okkar.“
Persónutöfrar Kreislers koma
ekki síst fram í leik hans, því
hljómurinn er hlýr og náttúruleg-
ur, eins og heyra má af fjölmörg-
um upptökum. Ekki er síst gaman
að heyra hans eigin tónverk, en
hann samdi allnokkuð af styttri
tónverkum, sum hver undir nöfn-
um annarra tónskálda, að eigin
sögn vegna þess að hann taldi
ekki að nokkur vildi hlusta á það
sem hann sjálfur væri skrifaður
fyrir. Flestir tónlistargagnrýn-
endur og -menn áttuðu sig strax
á því hvað var á seyði, því ekki
var einleikið hve Kreisler var
fundvís á óútgefin tónverk gömlu
meistaranna, en þegar almenn-
ingur komst að hinu sanna kærðu
menn sig kollótta; Kreisler mátti
fyrirgefa hvað sem var. Reyndar
stóð eiginkona Kreislers frekar í veginum
fyrir tónsmiðum hans. Hún vildi helst að
hann umritaði tónverk annarra, í því var
meiri peningur, sem er miður, því Kreisler
var listagott tónskáld og hugmyndaríkt og
sum hver verkanna sem hann samdi eru
frum'- og framúrstefnuleg, þó þorrinn sé
af léttara tagi.
Kreisler tók þónokkuð upp og til að
mynda má nefna diskinn Original Compos-
itions & Arrangements sem EMI gaf út í
Référence-útgáfuröð sinni fyrir margt
löngu, en einnig hefur Pearl gefið Kreisler
út og fleiri. Til eru og upptökur af Kreisler
sem undirleikarí á píanó og flestar fyrirtak.
Joshua Bell