Morgunblaðið - 21.04.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 21. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
AÐBÚNAÐUR rússneska hersins er víða ömurlegur. Myndin sýnir rússneska hermenn í biðröð
eftir matarskammtinum í úrhellisrigningu.
Vinnur herinn
gegn Jeltsín?
BAKSVIÐ
Teikn eru á lofti um að rússneskir herfor-
ingjar láti ekki að stjóm og hundsi fyrir-
—
mæli ráðamanna í Kreml. Asgeir Sverris-
son segir frá ástandinu innan rússneska
hersins og hugsanlegum pólitískum afleið-
ingum þess með tilliti til forseta-
kosninganna í júní.
SÉRFRÆÐINGAR í mái-
efnum Rússlands hafa af
því vaxandi áhyggjur að
yfirmenn hersins hundsi
fyrirskipanir sem þeim berast frá
Kreml. Horfa menn þá einkum til
Tsjetsjníju þar sem rússneski her-
inn hefur haldið áfram aðgerðum
sínum gegn aðskilnaðarsinnum
þrátt fyrir yfirlýsingar Borís Jelts-
íns Rússlandsforseta um vopnahlé.
Því vaknar nú sú spurning hvort
óánægðir herforingjar vilji með
þessu spiila möguleikum Jeltsíns á
endurkjöri í försetakosningunum í
júní en hann hefur sagt að valda-
skeiði hans muni þá ljúka hafi hon-
um ekki tekist að binda enda á
blóðbaðið í lýðveldinu.
Önnur skýring hefur komið fram
á því hvers vegna rússneski herinn
fer ekki að fyrirmælum forsetans
og er sú ef til vill trúverðugri en
ekki síður skelfileg. Upplausnin í
Rússlandi kann nú að vera komin
á það stig að herafli landsins sé
ófær um að framfylgja mótaðri
stefnu og skiptir þá engu hvort hún
kemur frá ráðamönnum í Kreml
eða herforingjunum sjálfum.
Rússneskir „stríðsherrar"
Þessi þróun er ekki eingöngu
bundin við Kákasus-lýðveldið
Tsjetsjníju. Almennt virðist hafa
slaknað mjög á öllu stjómkerfí
hers Rússlands og tilteknir hers-
höfðingjar líkjast nú æ meir svo-
nefndum „stríðsherrum" í þriðja
heims ríkjum sem verið hafa áber-
andi í fréttum á undanförnum ár-
um t.a.m. frá Líberíu og Sómalíu.
Tsjetsjníja er hins vegar skýrasta
dæmið. Allt frá því Jeltsín forseti
opinberaði áætiun sína um frið í
lýðveldinu hafa rússneskir herfor-
ingjar þar virst tilbúnir til að hundsa
þessi fyrirmæli forsetans með öllu.
Þannig sagði yfirmaður heraflans í
Tsjetsjniju að ekki yrði hætt aðgerð-
um sem miðuðu að því að afvopna
„hópa lögbijóta" og átti þá við
skæruliða. Þessi orð lét hann falla-
daginn eftir að forseti Rússlands
hafði lýst yfír einhliða vopnahléi í
lýðveldinu. Á mánudag bárust þær
fréttir að tvær hersveitir hefðu ver-
ið kallaðar frá Tsjetsjníju en ekkert
gaf til kynna að hætt yrði svokölluð-
um „séraðgerðum" í suður- og vest-
urhluta landsins þar sem harðast
hefur verið barist.
Ósvífni herforingjanna virðist
einnig takmarkalaus. Þannig hélt
yfírmaður rússneska flughersins
því fram í fyrri viku að Tsjetsjenar
hefðu sjálfír komið jarðsprengjum
fyrir undir húsum í þorpum og síð-
an hefðu þær verið sprengdar er
herþotur flugu yfír. Rússneski flug-
herinn hefði því ekki gerst sekur
um sprengjuárásir á þorp þessi,
þama hefði verið á ferðinni áróð-
ursbragð til að sverta flugmennina
og yfírmenn þeirra.
Rangt stöðumat
Jeltsín forseti gerðist sekur um
afdrifarík mistök er hann hleypti
herförinni í Tsjetsjníju af stað. Þá
voru þjóðernissinnar sérlega áber-
andi í rússneskum stjórnmálum,
höfðu unnið sigur í þingkosningum
og virtust ná til almennings með
herskáum yfírlýsingum sínum.
Jeltsín - og þó ef til vill sérstak-
lega nánustu undirsátar hans, sem
eiga völd sín öil og áhrif forsetan-
um að þakka - fylltust örvænt-
ingu og litu á það sem pólitíska
nauðsyn að Jeltsín kæmi fram sem
sterki maðurinn í Rússlandi; mað-
urinn sem haldið gæti ríkinu saman
á þessum miklu erfíðleikatímum.
Þessir pólitísku útreikningar
reyndust flóknari en virtist í fyrstu.
Herinn hefur orðið fyrir hveiju áfall-
inu af öðru í Tsjetsjníju og gildir
það ekki einvörðungu um vígvellina
heldur einnig þá mynd sem almenn-
ingur hefur haft af þessu fyrrum
stolti þjóðarinnar. Rússneski liðsafl-
inn hefur beðið háðuglega ósigra
og verið staðinn að grimmdarverk-
um og eyðileggingu sem með eng-
um hætti verða réttlætt. Líkt og
Bandaríkjamenn forðum í Víetnam
hafa Rússar gjöreytt smáþorpum
og fram hafa komið trúverðugar
frásagnir af stríðsglæpum og fjöida-
morðum. Það tók herafla Bandaríkj-
anna senniiega um 15 ár að kom-
ast yfir niðurlæginguna í Víetnam
og nú má ætla að hið sama blasi
við rússneska hemum. Þessi ósköp
bætast nú við mislukkaða herför til
Afganistan í tíð Sovétríkjanna sem
stóð í tæp tíu ár (1979-1988) og
kostaði miklar hörmungar og álits-
hnekki.
Það er alkunna að sjálfstraust
Rússa hefur verið í lágmarki á und-
anfömum árum eftir hrun Sovétríkj-
anna þótt þess sjáist nú merki að
botninum sé náð og héðan í frá liggi
leiðin aðeins upp á við. Oft er það
svo að herafli tiltekins lands grípur
í taumana á slíkum upplausnartím-
um þegar flest virðist ætla að fara
úr böndunum og það hriktir í sjálf-
um stoðum ríkisins. Með öðrum
orðum verða slíkir atburðir oftlega
til þess að styrkja stöðu hersins og
þó sérstaklega stjómenda hans sem
geta gert kröfur um aukin framlög,
bættan aðbúnað osfrv. á hendur
yfírvöldum. Þetta hefur ekki gerst
í Rússlandi.
Andlaus her
Þetta má skýra með tilvísun til
sögunnar. Rússneski herinn hefur
í gegnum tíðina leitast við að
standa utan við pólitísk átök a.m.k.
í sama mæli og þekkist víða. Nú
kann ástandið hins vegar að vera
orðið svo skelfílegt að breyting
verði þarna á.
Andinn innan hersins hefur jafnt
og þétt farið versnandi. Herförin
til Afganistan reyndist dýrkeypt
hvað þetta varðar og minnir aftur
á reynslu Bandaríkjamanna í Víet-
nam. Drykkjusýki er alvarlegt
vandamál innan hersins rétt eins
og í rússnesku samfélagi almennt.
Eiturlyfjaneysla er nokkuð viðtek-
in. Nýliðar sem mæta til herþjón-
ustu eru almennt skelfingu lostnir
og margoft hafa borist af því frétt-
ir að þeim sé misboðið með ýmsum
hætti. Sjálfsmorðstíðnin er há.
Vestrænir sérfræðingar ganga
raunar sumir hveijir svo langt að
segja að rangt sé að ræða um yfír-
vofandi hrun; rússneski herinn sé
þegar orðinn nánast óstarfhæfur
og öldungis ófær um að hefja meiri-
háttar aðgerðir. Herinn kynni hins
vegar að vera fær um að beijast
gegn utanaðkomandi ógnun líkt og
í Föðurlandsstríðinu mikla, síðari
heimsstyijöldinni, er Rússar
hrundu innrás Þjóðveija. En
„venjubundnar" aðgerðir geti her-
aflinn tæpast tekið á sig; því hefur
verið haldið fram að Rússar gætu
nú einungis teflt fram um 100.000
bardagahæfum mönnum.
Breski sérfræðingurinn Charles
Blandy, sem starfar við herfræði-
stofnunina „Conflict Studies Rese-
arch Centre", lýsir ástandinu með
þessum hætti: „Hollustan við mið-
stjórnaraflið í Moskvu er við það
að gufa upp. Herinn er að leysast
upp sem miðstýrð stjómsýslueining
og í sumum tilfellum eru einstakir
herforingjar gengnir til liðs við
skipulögð glæpasamtök."
Bandalag við kommúnista?
Með hvaða hætti geta þjóðhollir
herforingjar brugðist við þessari
þróun? Svarið leiðir í ljós að aðrar
staðreyndir móta nú viðhorfín í
Rússlandi en áður og vera kann
að einstakir herforingjar telji nú
nauðsynlegt að freista þess að hafa
áhrif á stjórnmálasviðinu.
Áður óttuðust menn á Vestur-
löndum mjög að herinn í Rússlandi
myndi ræna völdum. Líkurnar á
því fara sífellt minnkandi eftir því
sem miðstjórnarvaldið í Rússlandi
gefur eftir. Reynslan frá Tsjetsjníju
sýnir aukinheldur að hættan felst
ekki í yfírlýsingum þjóðernissinna.
Upplausnin innan heraflans er ógn-
un við sjálft ríkið, sem verður sí-
fellt veikara.
Teikn eru á lofti um að margir
ráðamenn innan hersins telji að at-
burðarásinni verði einungis snúið
við með því að efla miðstjómarvald-
ið. í febrúarmánuði komu rúmlega
170 herforingjar saman til fundar
í Moskvu. Á þinginu ræddu herfor-
ingjamir með hvaða hætti þeir
gætu stutt við bakið á kommúnist-
um og frambjóðanda þeirra,
Gennadíj Tsjúganov, í forsetakosn-
ingunum í júní. Jafnframt ræddu
herforingjar þessir, sem allir fylgja
svonefndri „harðlínustefnu" hvemig
vinna mætti að því að endurstofna
Sovétríkin á gmndvelli Samveldis
sjálfstæðra ríkja. Heimildir sem
telja verður sérlega áreiðanlegar
herma að m.a. hafí verið rætt um
að „leyni-sellur“ hersins styddu
mótmæli gegn stjóm Jeltsíns og
tækju þegar henta þætti þátt í
fjöldafundum til stuðnings við að
nýtt bandalag Rússlands, Hvíta-
Rússlands og Ukraínu yrði myndað.
Kommúnistar og Tsjúganov sér-
staklega hafa lýst yfír því að þeir
vilji endurstofna Sovétríkin en jafn-
framt tekið skýrt fram að þeir hafni
allri valdbeitingu í því skyni.
Því hefur verið haldið fram að
sigurmöguleikar Jeltsín í forseta-
kosningunum felist í því hversu
mjög miðstjórnarvaldið í Moskvu
hefur gefíð eftir á undanförnum
árum. Leiðtogar einstakra lýðvelda
og sjálfsstjórnareininga muni því
hugsanlega styðja forsetann til að
tryggja völd sín og áhrif. Jafnframt
er Ijóst að stérk öfl munu vinna
að því að treysta miðstjórnaraflið
á ný og hugsanlega vinna gegn
forsetanum í því skyni. Niðurstaða
þeirrar baráttu mun móta framtíð
Rússlands.
ERLENT
Páfagarð-
ur atyrðir
Clinton
Páfagarði. Reuter.
TALSMAÐUR Páfag;arðs sak-
aði á föstudag Bill Clinton, for-
seta Bandaríkjanna, um
skammarlegt athæfí fyrir að
hafa beitt neitunarvaldi gegn
banni við fóstureyðingu seint á
meðgöngutíma í ákveðnum til-
fellum.
Joaquin Navarro-Valls, tals-
maður Páfagarðs, sagði í
óvenjulega harðri yfirlýsingu,
að Clinton hefði stefnt siðferði-
legri framtíð bandarísks samfé-
lags í voða með því að lögleiða
það, sem hann kallaði „ómann-
úðlegt athæfí“. Tók hann undir
með leiðtogum kaþólsku kirkj-
unnar í Bandaríkjunum, sem
segja, að vegna afstöðu forset-
ans vanti lítið upp á, að „barna-
morð“ hafi verið leyfð í landinu.
Clinton beitti neitunarvaldi á
umrætt frumvarp í síðustu viku
og sagði þá, að ekkert tillit
hefði verið tekið til þess, að
stundum gæti líf móðurinnar
verið í hættu. í þeim undan-
tekningatilfellum yrði að leyfa
fóstureyðingu þótt liðið væri á
meðgönguna. Kaþólska kirkjan
er hins vegar andvíg fóstureyð-
ingum almennt.
Brasilía
Lögregla
fellir land-
laust fólk
Brasilíu. Reuter.
LÖGREGLUMENN í Brasilíu
drápu að minnsta kosti 23 land-
búnaðarverkamenn, sem höfðu
lokað vegi til að krefjast jarð-
næðis, og særðu 50 til viðbótar
í árás fyrr í vikunni. Fernando
Henrique Cordoso, forseti
landsins, fordæmdi árásina og
sagði að þeir sem bæru ábyrgð
á henni yrðu sóttir til saka.
„Ekkert réttlætir að lögregl-
an hefji skothríð á fólk, sem
berst fyrir réttindum sínum,“
sagði Cordoso.
Skothríðin hófst þegar um
100 lögreglumenn reyndu að
reka á brott 2.500 iandbúnað-
arverkamenn, sem höfðu lokað
afskekktum vegi nálægt bæn-
um Eldorado de Carajas, um
700 km sunnan við Belém, höf-
uðstað Pará-fylkis í norðurhluta
Brasilíu.
Almir Gabriel, fylkisstjóri
Pará, sagði að lögregluforingi,
sem hefði „misst stjóm á sér á
örlagastundu", ætti sök á blóðs-
úthellingunum. Honum hefði
þegar verið vikið frá.
Forystumenn Hreyfingar
landlausra, MST, sem berst fyr-
ir hagsmunum milljóna uppflos-
naðra landbúnaðarverkamanna
í Brasilíu, sögðu að 25 manns
hefðu beðið bana í árásinni,
þeirra á meðal þriggja ára
stúlka. Nokkur fómarlambanna
hefðu verið skotin af stuttu
færi í hnakkagrófina, líkt og
um aftöku væri að ræða.
„Blóðbað sem sjá
mátti fyrir“
„Þetta er mesta fjöldamorðið
á landlausu fólki til þessa og
það sem verra er: þetta er blóð-
bað sem sjá mátti fyrir,“ sagði
einn foiystumanna MST. Hreyf-
ingin hafði varað við því eftir
svipaðan atburð í fyrra að til
blóðsúthellinga kæmi ef stjómin
stæði ekki við loforð um að sjá
landlausu fólki fyrir jarðnæði.