Morgunblaðið - 25.04.1996, Blaðsíða 4

4 D FIMMTUDAGUR 25. APRÍL1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 1996 D 5
Ljósmynd/Sig. Blöndal
MONIKA Stridsman t.v. að steikja silung.
Ein öflugustu
náttúruverndar-
samtök heims
Monica Stridsman er skóg-
fræðingur að mennt og er
aðalritari alþjóðlegu nátt-
úruvemdarsamtakanna
World Wide Fund for Nature
(WWF). Þar er um að ræða
ein öflugustu áhugamanna-
samtök um náttúruvernd
sem starfa í mörgum deild-
um víða um heim og njóta
trausts og álits hvarvetna.
Hún var beðin að segja frá
því hvernig þau samtök
eru upp byggð og hver séu
aðalverkefnin.
WWF ERU ein öflugustu náttúru-
verndarsamtök heims með rúm-
Iega 5 milljónir félagsmanna.
Samtökin eru sjálfstæð og ópóli-
tísk og eru rekin af frjálsum
framlögum. Deildir samtakanna
starfa i rúmlega 30 þjóðlöndum
og skrifstofur eru í enn fleiri.
Nánast öll starfsemi er fjár-
mögnuð með framlögum almenn-
ings. Helmingi þeirra peninga
sem safnast inn í Svíþjóð er var-
ið til verkefna og eru um 2A
þeirra alþjóðleg verkefni í þriðja
heiminum en um 'A er varið inn-
anlands.
Sænska deildin var stofnuð
árið 1971 og er skipulögð sem
styrktarsjóður eins og í öðrum
löndum. I dag eru um þrjátíu
starfsmenn hjá samtökunum í
Svíþjóð. WWF vinnur að afmörk-
uðum náttúruverndarverkefn-
um, upplýsingamiðlun og
fræðslu, ásamt því að safna inn
fé. í Svíþjóð eru árlega studd
150-200 verkefni sem tengjast
tegundum og vistkerfum sem
ógnað er vegna breytinga í um-
hverfinu. Aðalritarinn stýrir
starfsemi samtakanna. Við sam-
tökin starfar Náttúruverndar-
nefnd sem er stjórninni til ráðu-
neytis um það hvaða umhverfis-
verkefni ber að styðja. Trúnaðar-
ráð skipað fulltrúum félagasam-
taka, stofnana og einstaklinga
fundar tvisvar á ári.
Hvaða umhverfismál brenna
mest á í dag og h var standa
skógar í því sambandi?
Við verðum að skapa skilyrði
fyrir líf þar sem maðurinn getur
til lengri tíma lifað í sátt við
náttúruna. Framtíð jarðarinnar
er undir því komin. Þynning
ósonlagsins, súrt regn, gróður-
húsaáhrif og minnkandi líffræði-
legur fjölbreytileiki eru allt
vandamál sem við verðum að
leysa ef við ætlum að geta lifað
ájörðinni í framtiðinni.
WWF annast umfangsmikið
náttúruverndarstarf til þess að
vernda og varðveita vistkerfi
eins og skóga, haf og strendur
og ferskt vatn.
Langtímamarkmið samtak-
anna eru þijú:
1. Tryggja líffræðilegan fjöl-
breytileika, þ.e. náttúrufyrir-
bæri, dýra- og plöntutegundir
ásamt erfðafræðilegum breyti-
leika.
2. Taka þátt í að endurnýjanleg-
ar auðlindir séu nýttar á skyn-
samlegan hátt.
3. Beijast gegn mengun og losun
efna í andrúmsloft, vatn og
jarðveg, ásamt sóun á náttúru-
auðlindum.
Að sjálfsögðu skipta skógar
miklu í þessu starfi. í skóginum
er að finna mikinn hluta þeirra
dýra og plantna sem skapa fjöl-
breytileika lífs á jörðinni. Meira
en 1500 tegundir sveppa, skor-
dýra og plantna í skógunum eru
í útrýmingarhættu. Skógarnir
binda koltvísýring. I heimi þar
sem baráttan um auðlindirnar
fer harðnandi skipta skógarnir
miklu. Þeir eru endurnýjanleg
auðlind í náttúrulegri hringrás.
Skógarafurðir eru eftirsóttar á
markaðinn í stöðugt vaxandi
mæli. En líffræðilegum fjöl-
breytileika skóganna er ógnað.
Samtökin gefa út gæðastimpil á
skógarafurðir og fylgja vottorð
frá þeim, sem auðkennd eru með
pöndumerki, og er góð sönnun
þess að framleiðslan sé vistvæn.
Unnið er að samsvarandi vott-
orðagjöf fyrir fiskframleiðend-
ur. Ofveiði í heimshöfunum ógn-
ar líffræðilegum fjölbreytileika
hafsins. Samtökin munu á næstu
árum vinna að skynsamlegri nýt-
ingu fiskstofna. Gróðurhúsa-
áhrifin ogliækkandi hiti á jörð-
inni er annað stórt verkefni sem
samtökin hafa ákveðið að helga
baráttu sína fyrir aldamótin.
Lifir nútímafólk í
hugsjónalegu tómarúmi?
Eg er bjartsýn á framgang
umhverfisverndar og er sann-
færð um að við munum finna
lausnir á mörgum mikilvægum
umhverfisvandamálum. Óttinn
einn og sér leiðir ekki af sér
neinar lausnir, Keldur trúi ég á
þekkingu og aukinn skilning.
Með því að sýna áhuga og frum-
kvæði og draga fram jákvæða
þætti er ég sannfærð um að við
fáum fólk í lið með okkur í nátt-
úruverndarstarfið. Allir bera
ábyrgð; forsetar, stjórnmála-
menn, nemendur og fjölskyldan
heima. Fólk getur gengið í um-
hverfissamtök, flokkað sorp,
keypt umhverfismerktar vörur,
haft áhrif á umhverfisstarfið í
skólanum og á vinnustaðnum,
gengið í þrýstihóp eða kosið
stjórnmálamenn sem vilja sinna
umhverfismálum og vernda nátt-
úruna.
Rannsóknir í skógrækt - til hvers og fyrir hvern?
í þessari grein og næstu greinum skýra forstöðu-
maður Rannsóknarstöðvar Skógræktar ríkisins
á Mógilsá og starfsmenn frá starfi stöðvar-
innar í þágu skógræktar á íslandi.
Mynd: B.J. Mynd: B.J.
FYRIR 2-3 áratugum var al-
tpennt litið á skógræktar-
menn sem hóp af sérvitring-
um, eiginlega hálfgerðan sértrúar-
söfnuð, sem barðist áfram með litlum
árangri. Nú eru trén farin að tala
fyrir sig sjálf og augu manna hafa
opnast fyrir því að á Islandi er hægt
að rækta skóg með prýðilegum ár-
angri.
Ari fróði ritaði í íslendingabók um
1120, „í þann tíð vas ísland viði vax-
ið á miðli fjalls ok fjöru“. Öll rök
styðja þessa fullyrðingu. Jarðabók
Árna Magnússonar og Páls Vídalíns
frá byijun 18. aldar lýsir ailt annarri
mynd en við sjáum í dag, hitaþörf
birkisins staðfestir að það getur vax-
ið á mun stærri svæðum en það er á
í dag og við sjáum birkileifar hátt til
fjalla. Enn ein staðfesting er kola-
grafir sem fundist hafa á svæðum
þar sem ekkert tré er í dag.
íslendingar eru ekki eina þjóðin í
heiminum sem eyddi skógum sínum
og þurfa að klæða land sitt skógi á
ný. England var nær skóglaust um
1600. Irland hafði svipaða skógar-
þekju og ísland (um 1%) á síðustu
öld, en nú þekur skógurinn þar um
7% landsins. Þegar talað var um að
flytja íslendinga á heiðar Jótlands í
Danmörku var J)að ekki endilega
umhyggja fyrir Islendingum sem lá
að baki, þar gat enginn búið vegna
uppblásturs og erfiðra skilyrða. Nú
hafa skjólbelti og skógar breytt þess-
um hluta Danmerkur í öflugt og bú-
sældarlegt landbúnaðarsvæði. íslend-
ingar eru nú að hefja starf sem unn-
ið var í nágrannalöndum okkar fyrir
næstum hundrað árum. Vísindaleg
vinnubrögð og þekking ætti að gera
okkur verkið auðveldara.
Skógur, hráefnaauðlind
á nýrri öld
Mælingar okkar hafa sýnt að á
góðum stöðum á íslandi er vöxturinn
víða yfir 5 rúmmetrum af viði á hekt-
ara á ári, sem er mjög gott og sam-
bærilegt við það sem gengur og ger-
ist í löndum beggja vegna Atlants-
hafsins þar sem fólk lifir á skógi og
skógarafurðum. Þetta hefur fært
mönnum heim sanninn um áð ef við
höldum rétt á spilunum verður um
miðja næstu öld komin hér álitleg ný
auðlind, sem er viður úr íslenskum
skógum. Við, eins og raunar allt
mannkynið, höfum gengið freklega á
auðlindir okkar á undanförnum öld-
um. Það er því brýn nauðsyn að
byggja upp nýjar hráefnalindir.
Við verðum að stunda öflugar
rannsóknir vegna ræktunar nytja-
skóga og leggja áfram mikla áherslu
á leit að efniviði sem vex enn betur
við íslenskar aðstæður. Þær rann-
sóknir stefna að því að stytta þann
tíma sem líður frá því skóginum er
plantað þar til hann er orðinn nýtileg-
ur; tilgangurinn er að fá arðinn af
fjárfestingunni fyrr. Við erum með
verkefni í gangi sem sýna að við get-
um bætt verulega þann ágæta árang-
ur sem við sjáum nú þegar í eldri
skógarreitum. Þetta gerum við með
verkefnum eins og kvæmarannsókn-
um, kynbótum og frærækt.
Tijárækt í þéttbýli
Mikil eftirspurn og þörf er á rann-
sóknum vegna trjáræktar í bæjum
og á útivistarsvæðum. Við höfum
verið að vinna töluvert á þessu sviði
nú á allra síðustu árum með vefja-
ræktun úrvalstijáa. Hér er í raun um
þróunarvinnu að ræða til að mæta
óskum markaðarins. Það er ekkert
skrítið að einstaklingar, sem eru bún-
ir að eyða hundruðum þúsunda í
skipulag og gerð lóða, vilji geta geng-
ið að efniviði sem fulinægir óskum
þeirra og þörfum. Menn vilja t.d.
mjög gjarnan fá birkitré af ákveðinni
útlitsgerð, eða reynitré sem er ónæmt
fyrir reyniátu. Þar kemur vefjaræktin
til sögunnar. Það er því mjög miður
að núna er svo hart að okkur sótt
að við sjáum ekki annað en að við
neyðumst til að stöðva þetta þróunar-
starf vegna fjárskorts.
Þéttbýlinu fylgir uppsöfnun úr-
gangs og vandamál við förgun, vanda-
mál sem verða mjög í brennidepli á
nýrri öld. Við höfum unnið að þróun-
ar- og rannsóknastarfi í samstarfi við
Hvolsvöll um vistvæna nýtingu seyru
úr rotþró bæjarins. Við vonum að
árangur og umræða um verkefnið
eyði tortryggni og fordómum.
Á síðustu árum hafa orðið miklar-
breytingar á umhverfismálum í heim-
inum. Þjóðir heims eru að átta sig á
að vegur sóunar og mengunar verður
ekki gengin öllu lengra. Við verðum
að snúa vörn í sókn. Það sem að
okkur íslendingum snýr fyrst og
fremst í því sambandi er að við höfum
gengið gegndarlaust á gróðurauðlind-
ina. Það eru margir sem telja að það
skipti ekki máli þar sem við höfum
enga þörf fyrir beitilönd. En það er
annar flötur á því máli. Á sama tíma
og við höfum eytt yfir 90% af skóg-
lendi landsins höfum við stóraukið
losun okkar á koltvísýringi. Með öðr-
um orðum; geta íslenskra gróðurlenda
til að binda koltvísýring hefur verið
rýrð svo að hún er aðeins brot af því
sem hún var þegar land byggðist, en
á sama tíma höfum við margfaldað
losun okkar á þessari sömu loftteg-
und. Þetta snertir tvo af þeim grund-
vallarsáttmálum sem mannkynið hef-
ur verið að koma sér saman um á
síðustu árum, nefnilega sáttmálann
um að stöðva aukningu á losun koltví-
sýrings og að stöðva eyðimerkur-
myndun. Það er ljóst að það þýðir
ekki fyrir þjóðir að ætla að skerast
úr leik og ætla öðrum að þrífa til
eftir sig. Þær raddir hafa heyrst að
hér eigi menn ekki að rækta skóg til
að binda koltvísýring, það eigi að
gera sunnar þar sem hitaskilyrði eru
betri. Þeim sem þetta boða láist hins-
vegar að gera ráð fyrir því að til að
rækta skóg þarf landrými og það er
víða af mjög skornum skammti, en
þó ekki á íslandi. Þessar raddir eru
þó hjáróma og bera þessa vott að
viðkomandi hafa enga framtíðarsýn
og vilja til að byggja auðlindir fyrir
afkomendur sína.
Við heyrum líka þær raddir að
gróðurhúsaáhrifin hljóti að verða okk-
ur til góðs. Ég held að ef við skoðum
grannt þá sé einmitt mikið í húfi fyr-
ir okkur að stöðva þessa þróun, því
það er hætta á að þessar breytingar
geti raskað hafstraumakerfí í Norður-
Atlantshafi og menn eru satt að segja
smeykir við að hugsa þá hugsun til
enda hvaða afleiðingar það geti haft.
Það'er fullljóst að við getum ekki
snúið þessari óheillaþróun við nema
með stóraukinni ræktun tijágróðurs.
Við verðum að sækja fram á tveimur
vígstöðvum, annarsvegar að beita öll-
um ráðum til að draga úr losun koltví-
sýrings og hinsvegar að stórauka
bindingu koltvísýrings. Við náum ef
til vill ekki að standa við alþjóðlegar
skuldbindingar fyrir aldamótin, en
það er líf eftir 2000 og þá verða sett
ný markmið af samfélagi þjóðanna,
markmið sem erfiðara verður að
standa við ef við hefjumst ekki handa
strax. Það spillir ekki að með skóg-
rækt erum við að breyta mengandi
efnum í andrúmsloftinu í nýja auðlind.
Ræktun skóga til að binda koltví-
sýring er í raun hefðbundin ræktun.
Stærsta svæði landsins til skógræktar
er á Suðurlandi og hugmyndir um
Suðurlandsskóga eru nú í mótun og
vonandi taka stjórnvöld ákvörðun um
verkefnið á næstunni. Við höfum
reynslu af skógrækt við hálendisbrún-
ina á Suðurlandi, en við þurfum að
leggja mikla rannsóknavinnu í að
þróa heppilegar aðferðir við skógrækt
á sléttlendinu, þar sem afföll hafa
verið of mikil. Við þurfum að efia
rannsóknir þar í upphafi áætlunarinn-
ar til að lækka fjárfestingarkostnað-
inn.
Rannsóknir í skógrækt og
vistheimt á nýrri öld
Það sem bíður okkar handan við
aldamót er rannsókna- og þróunar-
starf á fjölmörgum sviðum. Við höfum
aflað okkur dýrmætrar reynslu í
ræktun skóga til viðarnytja. Á því
sviði þurfum við að lækka fjárfesting-
arkostnað, með því að draga úr afföll-
um plantna fyrst eftir gróðursetningu
og auka vaxtarhraðann svo arður af
fjárfestingunni skili sér fyrr. Við þurf-
um að mæta óskum markaðarins í
þéttbýlinu með því að þróa ræktun-
araðferðir eins og vefjarækt fyrir.
staðlaðan efnivið og draga úr eitur-
efnanotkun í görðum með skipulegri
leit að efniviði sem er þolinn gegn
skaðvöldum. Það er feikilegt verk að
vinna við að stöðva uppblástur og
eyðimerkurmyndun og ég tala nú
ekki um að snúa þróuninni við. Þar
þurfum við að þróa hagkvæmar að-
ferðir við að koma skógi í ógróið og
illa gróið land, þróa aðferðir til að
stýra framvindu gróðursamfélaga að
því marki sem við setjum og finna
besta efniviðinn fyrir mismunandi
aðstæður.
Hvernig erum við í stakk búin til
að takast á við þessi verkefni á nýrri
öld? Ekki nógu vel. Við höfum orðið
illa úti í sparnaði undanfarinna ára.
Síðan 1993 hafa framlög ríkisins til ’*
okkar lækkað um fjórðung á sama
tíma og rekstrarkostnaður hefur ver-
ið að þokast uppávið. Þegar við skoð-
um fjárlög sjáum við að það eru sár-
afáir liðir á fjárlögum sem hafa orð-
ið svona illa úti. Okkur finnst þetta
skjóta skökku við meðan stjórnmála-
menn tala um skógrækt og rann-
sóknir sem forgangsverkefni í hátíð-
arræðum.
Dr. Ámi Bragason, forstöðumaður.
B
IIRKISKÓGAR íslands eru
fjölþætt auðlind sem hefur
margvíslegt gildi. Þeir eru
hluti af landslaginu og eftirsóttir til
útivistar, þeir gegna mikilvægu hlut-
verki í jarðvegsvernd, uppbyggingu
og viðhaldi á fijósemi jarðvegs, og
þeir eru uppspretta fræs sem birki-
skógar framtiðarinnar munu vaxa
upp af.
Á árunum 1987-1991 var gerð
úttekt á öllum birkiskóglend-
um landsins í þeim tilgangi
að kanna útbreiðslu, eigin-
leika og ástand þeirra. Rann-
sóknastöð Skógræktar ríkis-
ins á Mógilsá (RSR) stóð að
þeirri könnun, en starfsmenn
Rannsóknastofnunar land-
búnaðarins sáu um vettvangs-
vinnu í samráði við starfs-
menn RSR. Frumkönnun á
skóglendunum hafði verið
gerð á árunum 1972-1975 á
vegum Skógræktar ríkisins og
Skógræktarfélags íslands og
sá Haukur Jörundarson um
það verk. Sú úttekt gaf all-
góða mynd af útbreiðslu birki-
skóganna en þar sem lýsing
skóganna var metin huglægt
gaf hún aðeins grófa mynd
af eðli og ástandi þeirra.
Framkvæmd síðari könnunar-
innar á birkiskógum landsins
byggði að ýmsu leyti á þeirri
fyrri. Markmið birkiskóga-
könnunarinnar 1987-1991
voru að:
• afla sem víðtækastra upp-
lýsinga um eiginleika og
ástand birkisins;
• afla gagna um gróðurfar
skóganna;
• gera þessar upplýsingar
aðgengilegar, bæði á prenti
og í tölvutæku formi.
Við könnunina var skóg-
lendunum skipt niður í smærri
einingar, skógarsvæði, eftir
breytileika þeirra. Á flestum skógar-
svæðunum voru gengnar úttektarl-
ínur og valdir á þeim punktar með
lagskiptu tilviljanaúrtaki. Við punkt-
ana voru gerðar þekjumælingar á
botngróðri og það tré sem næst stóð
var mælt og metið. Helstu skráðir
Könnun á birki-
skógum íslands
1987-1991
BIRKISKÓGLENDI í Laugardalshreppi er tæplega 2.000 ha að flatarmáli og
var það flokkað í níu skógarsvæði. Skógurinn var yfirleitt lágvaxinn; átta skóg-
arsvæði flokkuðust sem kjarr (meðallengd 1-2 m) en eitt þeirra, 64,06, sem
iágvaxinn skógur (meðalhæð 2-4 m). Aðeins 23% tijánna í úrtakinu í Laugar-
dal voru einstofna, en 29% höfðu 10 eða fleiri stofna. Ástand trjánna, metið
eftir vaxtarlagi þeirra, hlutfalli tijákrónu, laufgun og hlutdeild dauðra tijáa,
var sæmilegt á tveimur svæðum, 64,05 og 64,05, en lélegt á hinum svæðunum.
þættir voru lengd, þvermál, fjöldi
stofna, vaxtarlag, laufgun, ársvöxt-
ur, hlutfall stofns og fjarlægð til
næsta trés. Endurnýjun birkisins
var metin með því að telja fræplönt-
ur og fjölda teinunga á ákveðnu
svæði og meta þekju teinungakraga
umhverfis stofn. Einnig var skráð
þekja og meðalhæð víðitegunda á
belti út frá mælitrénu. Sem dæmi
um umfang þessara gagna má nefna
að í skógakönnuninni voru gengnar
mælilínur sem samtals voru á sjötta
hundrað kílómetrar að lengd og
mæld nærri tíu þúsund tré. Kort-
lagning skóglendanna var endur-
skoðuð og hafa nú verið gerð af
þeim stafræn kort sem veita ná-
kvæma vitneskju um staðsetningu
þeirra, lögun og stærð. Stafrænir
eiginleikar kortanna auðvelda mjög
innfærslu breýtinga sem verða á
skóglendunum af náttúrunnar eða
manna völdum.
Þessi viðamiklu gögn bjóða upp á
marga möguleika í úrvinnslu,
en til að byija með er lögð
áhersla á að nota þau til að lýsa
öllum skóglendum landsins. Til-
raunavinnsla á gögnum fyrir tvo
ólíka hreppa, Hálshrepp í Suður-
Þingeyjarsýslu og Laugardals-
hrepp í Árnessýslu, hófst árið
1994. Gerð hefur verið skýrsla
þar sem gefið er yfirlit yfir að-
ferðir við vettvangsvinnu og úr-
vinnslu gagnanna og sýndar nið-
urstöður fyrir þessa tvo hreppa
(1), og fleiri skýrslur eru í
vinnslu. Síðar er fyrirhugað að
setja upp upplýsingavef þar sem
niðurstöður mælinga á einstök-
um skógarsvæðum verða tengd-
ar stafrænu kortunum með land-
fræðilegu upplýsingakerfi
(LUK). Slíkur upplýsingavefur
verður í því formi að sem flestir
geti notfært sér hann og stefnt
er að því að gagnagrunnurinn
verði opinn þannig að hægt verði
að viðhalda honum og bæta í
hann eftir því sem nýjar upplýs-
ingar bætast við. Vonandi verð-
ur hægt að ljúka þessari úr-
vinnslu innan næstu tveggja ára.
Birkiskógakönnunin er grund-
völlur að áætlunum um vemdun
og nýtingu skóganna. Sam-
starfsvettvangur Skógræktar
ríkisins, Landgræðslu ríkisins og
Náttúruverndarráðs, svonefndur
NASL-hópur, hefur óskað eftir
að skýrslugerð verði hraðað
þannig að hægt verði að gera
áætlun um verndun verðmætra
skógarsvæða.
Ása L. Aradóttir, vistfræðingur,
Snorri Sigurðsson, skógfræðingur,
og Ingvi Þorsteinsson,
náttúrufræðingur.
Víðir til „skjólbelta
sandgræðslu66
Þórisholt í Mýrdal
my;crt<i-ozo75'iris'roX
Klónn E to
Z '3
Sólheimasandur í Mýrdal ~
MEÐFRAM suðurströnd
landsins er að finna víð-
áttumikla, ógróna sjávar-
og jökulsanda, sem eru meðal erfið-
ustu landgerða sem hugsast getur til
tijáræktar á láglendi Islands. Þarna
fer saman umhleypingasöm vetrar-
veðrátta, næringarsnauður og þurr
jarðvegur og stöðugt lamstur saltra
hafvinda og sandfoks. Þessar aðstæð-
ur sníða vali á tijágróðri afar þröngan
stakk. Engu að síður er rík, staðbund-
in þörf á skóggræðslu í einhverri mynd
á þessu svæði, til þess að binda lausan
jarðveg og mynda skjól gagnvart haf-
inu og vernda þannig byggð, mann-
virki og umhverfi gegn vindi og sand-
foki.
Sumarið 1993 voru lagðar út um-
fangsmiklar tilraunir á sex stöðum á
Suðurlandi á vegum Rannsóknastöðv-
ar Skógræktar ríkisins (RSR). Mark-
mið þeirra var að bera saman vöxt
og þrif 23 mismunandi víðiklóna við
fjölbreyttar jarðvegs- og veðurfarsað-
stæður, til þess að geta betur gert sér
grein fyrir þörfmni á fjölbreytni íkl-
ónavali víðis fyrir þetta svæði. Aliir
áttu klónar þessir rætur sínar að rekja
til Alaska. Tveir þeirra („Gústa“ og
,,Hríma“) hafa verið til í ræktun und-
anfarna áratugi og eru algengir í skjól-
beltarækt víða um land, hinir eru úr-
val til frekari reynsluræktar á Suður-
landi meðal u.þ.b. 1.100 víðiklóna sem
Óli Valur Hansson og félagar söfnuðu
í Alaska haustið 1985. Af þessum 23
klónum eru 20 af alaskavíði (Stilix
alaxensis) og þrír af jörfavíði (S. hoo-
keriana).
Ákveðið var að velja Sólheimasand
í Mýrdal sem einn tilraunastaðinn, til
þess að kanna hvort einhver þessara
klóna byggju yfir getu til þess að þríf-
ast á ógrónum sandi nálægt opnu út-
hafi. Gróðursett var í ágúst 1993.
Niðurstöður mælinga haustið 1995 (2
árum eftir gróðursetningu) benda til
verulegs klónamunar í getu til þess
að lifa og dafna á Sólheimasandi, og
benda jafnframt til þess að ná megi
árangri við ræktun víðikjarrs eða skjól-
belta á söndum Suðurlands með réttu
vali á klónum. Meðfylgjandi mynd
sýnir vöxt og lifun sömu víðiklóna (sem
auðkenndir eru með bókstaf) í tveimur
tilraunum í Mýrdal. Tilraunin í Þóris-
holti er lögð út í gömlu, fijósömu túni,
þar sem jarðvegur var undirbúinn með
jarðvinnslu og plastþakningu fyrir
gróðursetningu. Af þeim sökum er lif-
un og vöxtur í Þórisholti mun jafnari
og hærri en á Sólheimasandi. Á Sól-
heimasandi er áberandi breytileiki í
lifun meðal víðiklóna, eða allt frá 37%
hjá tveimur lökustu klónunum („E“
og ,,N“) upp í 96% hjá besta klóninum
(,,H“). Klónninn „H“ er jafnframt sá
sem vaxið hefur best og orðið fyrir
minnstum skemmdum vegna skara
eða sandsvörfunar. Þessi klónn er
meðal þeirra sem nýlega voru valdir
af Ólafi Njálssyni til framleiðslu hjá
garðplöntuframleiðendum, og verður
þessi klónn, undir nýju nafni, kominn
í almenna sölu undir næstu aldamót.
Af myndinni má ráða að breytileiki
er allnokkur milli ræktunarstaða i
Mýrdal í vexti einstakra víðiklóna.
Þannig vaxa t.d. jörfavíðiklónamir „A“
og „T“ vel í samanburði við aðra klóna
í frjósama, myldna jarðveginum í Þór-
isholti, en að sama skapi tiltölulega
illa á Sólheimasandi. „H“ og „Gústa“
eru hinsvegar í efstu sætum á Sól-
heimasandi, en neðan við miðju í Þóris-
holti. Þessar jiiðurstöður benda til að
jarðvegsaðstæður skipti töluverðu
máli við klónaval víðitegunda.
Að sjálfsögðu er klónaval eitt sér
ekki nægileg trygging fyrir árangri
af ræktun víðis eða annarra tijáteg-
unda við svo erfiðar aðstæður, heldur
verður að koma til e.k. jarðvegsundir-
búningur, áburðargjöf eða önnur með-
höndlun eigi árangur að vera eins og
til er ætlast. Til þess að auka líkur á
því að plöntur í þessari tilraun lifðu
af fyrsta sumar var rótum þeirra dýft
í Waterworks*-kvoðulausn fyrir gróð-
ursetningu, og var jarðvegur umhverf-
is plönturnar þakinn með heyi. Wat-
erworks var notað vegna þess að í
öðrum tilraunum RSR hefur komið í
ljós að með því má draga úr afföllum
af völdum þurrka hjá víðiklónum í
þurrum jarðvegi fyrsta árið eftir gróð-
ursetningu. Þakning jarðvegs með
heyi hefur reynst hafa vaxtarhvetjandi
áhrif á alaskaösp á þurrum, ófijóum
jökuláraurum, með því að hún bætir
raka- og næringarskilyrði í jarðvegi.
Plastþakning, sem ekki var notuð í
þessari tilraun, hefur einnig reynst
hafa afar jákvæð áhrif á vöxt og lifun
víðis, einkum þar sem jarðvegur er
þurr og sendinn.
Dr. Aðalsteinn Sigurgcirsson,
skógerfðafræðingur.