Morgunblaðið - 28.04.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1996
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Tiltækri at-
vinnu skipt
Stigvaxandi atvinnuleysi ber nú hæst
í umræðunni í V-Evrópu. Viðurkennt
er að tækniþróunin muni áfram fækka
störfum og að bylting í atvinnustefnu
sé óhjákvæmileg. Elín Pálmadóttir
fjallar um þessa umræðu og áætlun til
lausnar sem Michel Rocard, fyrrum
forsætisráðherra Frakka, hefur kynnt.
MICHEL Rocard vill minnka vinnuna á mann allt niður í 32 stundir. Ná því með að fella niður
öll gjöld á þessi vikulaun, en hækka þau á stundir þar fram yfir. Síðan hafi fyrirtæki og launa-
menn frjálsar hendur.
VEGNA nýi-rar tækni er atvinnan í
heiminum að minnka og fólk virð-
ist nú hafa áttað sig á því að hún
mun óhjákvæmilega halda áfram
að minnka með vaxandi mannfjölda. Þetta
er mál málanna í Evrópulöndum. Ekki síst
þar sem varla fer fram hjá jafnvel stæltustu
viðskiptaþjóðum í Vestur-Evrópu að sam-
keppnihæfni þeirra gagnvart öðrum heims-
hlutum fer hrakandi vegna hins háa fram-
leiðslukostnaðar á vöru og þjónustu, sem
aftur kemur að stórum hluta til af föstum
launatengdum gjöldum, er fara allt upp í 80%.
Þetta er ekki nýtilkomið og Evrópuþjóðim-
ar hafa hafíð varnarbaráttu með því að hópa
sig saman í stórt Evrópusamband. En nú
heyrist æ oftar að það muni ekki duga til. I
ár hafa stæltustu þjóðir eins og Þjóðverjar
og Frakkar fundið fyrir því að þær standast
ekki samkeppnina á heimamarkaði heldur,
þar sem samdráttur hefur orðið í sölu. Að
vísu voru verkföll í Frakklandi í vetur í bestu
söluvertíðinni en jafnvel gamalgróin fyrirtæki
eins og í tískuiðnaðinum kvarta. Og sjá má
samdrátt og lokun verslana.
Þessa mynd hefur fólk orðið fyrir augun-
um, en hörð umræða hefur undanfarin ár
verið um hvemig eigi að bregðast við atvinnu-
leysinu. Margt verið reynt með litlum ár-
angri. Það er bakgrunnurinn að tillögum
þeim, sem Michel Rocard, fyrrverandi forsæt-
isráðherra Frakka, þingmaður Sósíalista og
fulltrúi á Evrópuþinginu, er að kynna þar
og leggja fram. Þær hafa þegar vakið mikla
athygli og umræðu heima i Frakklandi.
Öll gjöld komi á umframvinnuna
Tillögumar sem hann er að leggja fram á
Evrópuþinginu snúast um að skipta niður
tiltækri vinnu. Gert er ráð fyrir að vinnutími
hvers og eins fari niður í 36 eða jafnvel 32
tíma á viku. Hveijum atvinnurekanda sé
fijálst að haga því eins og hann kýs og semja
um við starfsfólk sitt. Engin boð eða bönn
skuli ríkja. En vinnuveitandinn veit þá um
leið að fækki hann vinnustundum þá fækkar
hann hátt sköttuðum vinnustundum. Rocard
leggur semsagt til að felldir verði niður skatt-
ár og gjöld af allt að 32-36 stundum á viku,
en greiddir þeim mun hærri skattar og gjöld
af umframvinnunni. Telur hann að þetta sé
fær leið og sú sterkasta til að fækka vinnu-
stundum. Það verði að gera hratt, því hvort
sem er muni launavinna minnka í stórum
stíl og hraðar en menn em tilbúnir til að
mæta.
Hann heldur því fram að þetta muni auka
framleiðnina í þeim mæli að heildarlaunin
þurfi vart að lækka. Það auki á engan hátt
útgjöld fyrirtækjanna heldur minnki þau. Það
sem ríkið missi í sköttum sé lægra en spam-
aðurinn þegar atvinnuleysi minnkar. Rochard
hefur tiltækar allar tölur til stuðnings sínu
máli. En aðalkosturinn sé að þetta er einföld
aðgerð í framkvæmd.
Bakgrunnurinn að þessari viðhorfsbyltingu
er semsagt sá að fólk er almennt farið að
sjá alit í kring um sig, á smáum sem stóram
vinnustöðum, að þörfín á vinnuafli fer minnk-
andi með nýrri tækni, sem berst að svo hratt
að samfélagið hefur ekki við að fylgja henni.
Iðnbyltingin með kröfum um mikið vinnuafl
er liðin og tækniöld tekin við. Slíka þróun
hafa ráðamenn hingað til neitað að viður-
kenna. Sumir halda áfram að stinga höfðinu
í sandinn.
Nú hafa ráðamenn í mörg ár verið að
„bregðast við“ vaxandi atvinnuleysi með fjöl-
breyttustu aðgerðum. Rocard segir að að-
gerðir hans sjálfs meðan hann var í ríkis-
stjórn, sem og annarra stjórnmálamanna,
hafi allar reynst gagnslitlar, vegna þess að
þeir þráuðust við að sjá heildarmyndina. Og
uppskriftimar til að beijast gegn atvinnuleys-
inu eru komnar að endimörkum.
Vinnan bara verið færð til
Atvinnulaus manneskja borgar ekki skatta
eða tryggingar, en hefur samt sem áður full
réttindi til sjúkratrygginga. Á þessum lið er
franska Tryggingastofnunin 60 milljarða
undir. Ef atvinnulausum fækkaði verulega
mun.di franska samfélagið spara stórupphæð-
ir. Þegar grípa á til aðgerða hafa menn víða
um lönd aukið atvinnu unga fólksins með
því að ýta þeim eldri út. Það gerir ekki ann-
Á FIMMTA áratugnum eyddi launa-
fólk 100.000 stundum í vinnu á lífs-
leiðinni. Nú taka vinnustundinar að
meðaltali um 70.000 stundir. Eftir 25
ár má búast við að þær verði 45.000-
50.000. Hvernig eiga ráðamenn og
launafólk að skilja þessa gífurlegu
stökkbreytingu?
að en að breyta goggunarröðinni. Með því
að ýta eldra starfsfólki út af vinnumarkaði
með greiðslum í einhveiju formi fjölgar ekki
störfum í heild og heildarútgjöldin minnka
ekki, enda nýtir það opinber framlög og
tryggingar. Sums staðar hefur verið gripið
til þess að koma upp „smástörfum", að greiða
fólki sem kemur úr skóla, oft með mikla
menntun í einhveiju fagi, fyrir láglaunuð
hlutastörf í takmarkaðan tíma, t.d. á bóka-
safni, við uppsetningu sýninga eða að planta
tijám, en það hefur ekki reynst forða því frá
áframhaldandi atvinnuleysi. Og síðast en
ekki 'síst hafa stjómir heitið og greitt fyrir-
tækjum fyrir „að skapa ný störf“. Útkoman
er sú að átvinnurekandinn ræður ekki í störf
þeirra sem hætta, en skapar nýtt starf, sem
hann fær greitt fyrir úr opinberum sjóðum.
Fyrirtækið notar að sjálfsögðu ekki meira
vinnuafl en það þarf. Þessu eru menn að
átta sig á. Fleira mætti telja til, en ailt hefur
þetta aðeins reynst tilfærsla í einhverri mynd.
Atvinnan eykst ekki. Og til að standast sam-
keppni þarf fært fólk með kunnáttu.
„Ekki verður komist út úr þessari blind-
götu nema á einn hátt,“ segir Michel Roc-
ard, „með að skipta niður tiltækri vinnu.
Þeir sem í dag hafa þijá vel hæfa og mennt-
aða launamenn, geta á morgun haft í sömu
vinnu fjóra til fimm. Hann hafnar því að
ekki sé nóg af hæfu, vel menntuðu fólki,
enda gengur sérhæft fólk með menntun upp
í doktorsgráður atvinnulaust. Kemst aldrei i
vinnu við sitt hæfi.
Jacques Delors, fyrrv. forseti fram-
kvæmdastjórnar Evrópusambandsins, tekur
undir þessar tillögur Rocards og nauðsynina
á róttækum uppskurði á viðhorfum, þar sem
þessi feiknakraftur í tækniframförum sé slík-
ur að hann sé að umbylta stöðu atvinnumála
í samfélaginu og öllum okkar lífskilningi.
Tillögur Rocards geti hjálpað til við að kom-
ast gegn um þessa stökkbreytingu:„Fulltrú-
inn okkar á þinginu í Strassborg ætlar að
leggja þar fram skýrslu, sem ég vona að
valdi miklu uppnámi og opni harða umræðu
sem hæfir framtíðarsýn um samfélag þar sem
vinnan á ekki lengur sama sess sem hún
hefur haft fram að þessu í iðnaðarþjóðfélag-
inu. Um leið og tekið er á þessu af raunsæi
og hafnað almennum viðbrögðum í sívaxandi
vanda, er frelsi hvers og eins virt og rýmt
fýrir nauðsynlegri þróun á hugsunarhætti til
að taka við nýjum samfélagsháttum."
Þessar tillögur mundu gerbreyta lífháttum
fólks með annars konar nýtingu á tíma þess.
Þetta yrði meiri háttar menningarbylting í
Evrópu. Þessvegna telur höfundur þeirra
gott og rétt að baráttan hefjist á Evrópuþing-
inu.
Vaxandi ókyrrð innan Repúblikanaflokksins vegna forsetakosninga í Bandaríkj unum
Dole vísar gagnrýni
flokksbræðra á bug
Washington. The Daily Telegraph.
BOB Dole, forsetaefni bandaríska
Repúblíkanaflokksins, reynir nú
hvað hann getur til að snúa vörn í
sókn en skoðanakannanir gefa til
kynna að hann eigi litla sigurmögu-
leika í baráttu sinni við Bill Clinton
forseta.
Vaxandi ókyrrðar gætir innan
Rebúblíkanaflokksins vegna stöðu
mála og er nú svo komið að þekktir
flokksmenn era teknir að vara við
því að Dole kunni að eiga háðugleg-
an ósigur í vændum er Bandaríkja-
menn ganga að kjörborðinu í nóvem-
ber. William Bennett, fyrrum
menntamálaráðherra, sagði nýverið
að repúblíkanar kynnu að verða
„gjörsigraðir" í nóvember og Dan
Quayle, fyrrum varaforseti, telur að
Dole kunni að bíða „herfilegan ósig-
ur.“
Þá eru þær raddir einnig teknar
að heyrast að Dole eigi að segja af
sér sem leiðtogi repúblíkana í öld-
ungadeildinni til að honum megi
auðnast að einbeita sér að kosninga-
baráttunni. Margir flokksmenn eru
teknir að óttast afleiðingar þess að
Dole flækist í störfum sínum inn í
deilur á þingi, sem geti skaðað hann.
Þannig sviku 22 flokksmenn hans í
fulltrúadeildinni hann á dögunum
þegar verið. var að ræða frumvarp
um lágmarkslaun og demókratar
hafa komið í veg fyrir tilraunir hans
til að binda í lög hámarksfjölda kjör-
tímabila þingmanna.
Dole hefur vísað þessari gagnrýni
á bug og vænt flokksbræður sína
um uppgjöf og skort á staðfestu.
„Farið þið þá sjálfir fram og upp á
sviðið eins og Teddy Roosevelt sagði.
Farið þið þá sjálfir út á meðal fólks-
ins og komið sjónarmiðum okkar á
framfæri ef þið teljið ykkur geta
gert það betur,“ sagði Dole.
Herfræði Dole er sú að ráðast
gegn Clinton á þeim forsendum að
vinstri sinnuð fijálslyndisstefna hans
endurspegli ekki afstöðu bandarísku
þjóðarinnar. Þessi gagnrýni virðist
hins vegar ekki hafa skilað umtals-
verðum árangri.
Clinton yfir
í 23 könnunum
I Bandaríkjunum eru það skoð-
anakannanir sem mestu ráða og ef
marka má þær hafa Dole og undir-
sátar hans fullgilda ástæðu til að
vera áhyggjufullir. Gerðar hafa verið
23 kannanir á þessu ári, sem taka
til landsins alls og hefur Clinton sigr-
að í þeim öllum.
Hlutskipti stjórn-
málamannsins
Stuðningsmenn Dole eru þó ekki
búnir að gefa upp alla von og marg-
ir vina hans standa enn þétt við
bakið á honum. „Einn daginn ert
þú auli og þann næsta ert þú hetja,“
sagði Alan Simpson, öldungadeildar-
þingmaður repúblíkana, er hann út-
skýrði hlutskipti stjórnmálamanns-
ins í Bandaríkjunum. Hann vísaði
og til þeirra miklu sára sem Dole
hlaut í síðari heimsstyijöldinni og
gert hafa honum lífið erfitt alla tíð.
„Mönnum mun ekki takast að særa
Bob Dole, Hann hefur þurft að líða
meira en nokkur þeirra sem sóst
hafa eftir embætti forseta Banda-
ríkjanna.