Morgunblaðið - 05.05.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 5. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Mikill-meiri-
mestur
Ekki er í kot
vísað í henni
Reykjavík. Allt
það framboð af
menningar-og
listviðburðum! Og svo komið
snemmbært vor áður en búið
er að vinsa úr það sem ekki
má missa af þessa vetrar leik-
sýningum, bíómyndum, mynd-
listarsýningum o.s. frv. íslenskt
vor kallar fólk út undir bert
loft eftir inniveru vetrarins, út
í garð að sýsla í moldinni, upp
í sumarbústað að viðra út eða
bara á göngu í Heiðmörk til að
upplifa vorbirtuna og heyra í
lóu, spóa og hrossagauki. Þrátt
fyrir ofgnótt af öllu tagi eru
vorkvöldin enn íslands dýrðar-
djásn, sem aðrir eiga ekki sunn-
ar á hnettinum þar sem skellur
á hefðbundið myrkur og hlýja
á sama tíma allt árið._ Fyrir
happdrættisþjóð eins og íslend-
inga hlýtur vorkoman að vera
kærkomin spenna. í þetta sinn
hreppum við happdrættisvinn-
ingin, snemmborið gott vor.
Eins dauði er annars brauð.
Á góðu vori dregur vísast úr
aðsókn að inniatburðum. Alveg
er makalaust hve úrvalið er
mikið í menningu og listum á
vertíðinni sem er að líða og
hver að verða síðastur að njóta.
Margt athyglivert.
Mest kom mér kannski á
óvart stuttmynd eftir
unga íslenska kvik-
myndagerðarkonu,
Margréti Rún, sem náði
inn í kviku viðfangsefn-
isins, flóttatelpunnar
Albaníu-Láru og _ fjöl-
skyldu hennar. Á 15
mínútum blasir við
manni skír mannlegur
harmleikur undir yfir-
borðsfréttunum. Ekki
kom á óvart að þetta
er margverðlaunuð
mynd. Um leið er sýnd
frönsk mynd, sem líka
verkar svona sterkt, um
heiftina er myndast
meðal aðþrengdra
unglinga af óvelkomn-
um kynþáttum í fá-
tækrahverfum borg-
anna og beinist í einn farveg,
gegn lögreglu. Enda hefur
myndin vakið athygli ungs fólks
í Evrópu. Islenskar stuttmyndir
eru nú að spretta fram, enda
vitið meira en að æva sig á
dýrustu kvikmynd í fullri lengd
og vera í skuldahafti í fram-
haldi. Gaman að sjá íslenska
mynd sem stendur upp úr al-
þjóðlegu stuttmyndaumhverfi.
Sú tíð virðist iiðin að Islend-
ingar sæki kvikmynd af því hún
er íslensk, jafnvel þótt betur sé
kynnt en erlendar. Dapurlegt
er samt þegar góðar myndir —
og slíkar hafa verið gerðar á
síðastliðnu ári — fá ekki sömu
aðsókn og góðar útlendar. Tár
úr steini fékk að vísu nær 20
þúsund íslenska bíógesti, en
mér þykir súrt að mynd eins
og Benjamín dúfa skyldi ekki
höfða eins til íslendinga og hún
virðist gera til erlendra.
Kannski er meðverkandi að er-
lendar góðar myndir koma nú
hingað um leið og þær vekja
athygli erlendis, eins og hin
ijúfa mynd „Vonir og vænting-
ar“, sem enn gengur.
Af nýlegum myndlistarsýn-
ingum kom kannski mest á óvart
stórfengleg myndbandasýning
Steinu Bjarnadóttur Vasulka á
Kjarvalsstöðum. Sýningin Eld-
rúnir, síkvikar innsetningar á
mörgum stórum skermum
beggja vegna hrifu upp úr skón-
um. Það er einstök upplifun að
standa þarna í myrkrinu með
þetta leifrandi í
kring um sig. Og
kennir manni að
vera ekki í fyrir-
fram stellingum
eftir „kynningar", sem í þessu
gátu ekki verið annað en lélegar
eftirlíkingar, ekki síst í sjón-
varpi, þar sem bara sáust leift-
urblettir. Maður lærir hve mikill
munur getur verið á listum beint
í æð og „endurgerðum". Aðrar
sýningar, eins og myndir Kjarv-
als í Listasafninu og Barböru
Árnason í Gerðarsafni, koma að
vísu okkur heimafólki ekki eins
á óvart, en sýna samt nýjar hlið-
ar á þessum vel þekktu lista-
mönnum, Barböru í fjölbreyttn-
inni og Kjarvals af saltfisk-
myndum Landsbankans sem
lánþegar hjá bankastjórum hafa
vísast einir augum litið. Frábært
að þessar sýningar eru uppi
þegar erlendir ferðamenn koma
til að kynnast íslenskri menn-
ingu.
Úrval er af fjölbreyttum leik-
sýningum og ættu flestir að
finna eitthvað við sitt hæfi.
Sjálfri finnst mér leiksýning að
stórum þræði vera orðsins list,
kann minna að meta „þáttagerð-
artegundina", þar sem texti og
þráður er sífellt rofinn með söng
og músik. Kýs fremur annað-
hvort orðið eða þá sungna óperu.
Sýningin „Þijár konur stórar"
náði því vel til mín með þessum
safamikla texta, þar sem endur-
tekningar eru ofnar inn í eins
og stef. Ekki hefur verið létt
fyrir Helgu Bachmann að læra
allan þann nær viðstöðulausa
texta alla sýninguna, sem hún
flytur svo engin blæbrigði þess-
arar gömlu konu fara fram hjá
manni. Það gera hinar tvær leik-
konurnar líka í hennar mynd á
ýmsu aldurskeiði. Slæmt ef hús-
næðisleysi þarf að skera á þess-
ar sýningar.
Gróskan í menningarlífinu á
þessu fámenna landi er furðu-
lega mikil. Hefur kannski ekki
hvað síst sprungið út á skömm-
um tíma í söng og tónlist og
nú er stutt í listahátíð með
frumsaminni óperu Jóns Ás-
geirssonar um hið íslenska við-
fangsefni Galdra Loft. Maður
bíður með eftirvæntingu.
Landi sagði við mig suður í
París um daginn að Islendingar
sköruðu orðið langt fram úr
öðrum þjóðum í músíkinni, það
segðu blöðin og marktækir
ræðumenn (hér heima?).
Skaust upp í hugann frábær
listsýning sem þar er um list-
málarann Corot, sem þarlendir
höfðu aðgang að sér til list-
„ ræns uppeldis alla síðustu öld,
meðan bókstaflega engin slík
næring af neinu tagi var hér.
Hjá þessari átaksþjóð væri
kannski farsælt að gefa sér
obbolítinn tíma til að festa
ræturnar fyrir grobbi.
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
_________MANNLIFSSTRAUMAR_________
ÁN ÞRÖSKULDfl/i/v/ arkitektar óþarfir?
Slæmt aðgengi að guðshúsum
FRÆNKA mín sem fermdist um
daginn spurði prestinn sinn hvor
ekki væru allir velkomnir í hús guðs.
Tilefnið var kirkjan hennar sem er
gjörsamlega óaðgengileg, hvort
heldur að komast inn eða að fara
upp að altarinu og meðtaka sakra-
mentið.
etta er Háteigskirkja og verð
ég að segja að fáar opinberar
þyggingar eru jafn illfærar sem hún.
Áminning frænku við prest og ferm-
ingarsystkini varð þess valdandi að
meðhjálparinn kom
til mín þegar ég
mættti við ferm-
inguna hennar og
bauð mér að prest-
urinn kæmi til mín
með náðarmeðulin
ef ég óskaði þess.
Eftir messuna kom
presturinn til mín
og afsakaði að ekki væri betra að-
gengi og sagði mér auk þess að
nýja safnaðarheimilið, upp á tvær
hæðir, væri lyftulaust þar sem
ákveðið var að geyma að setja hana
upp, sökum kostnaðar.
Einkaeignarhús
Undanfarna daga hef ég verið að
skoða íbúðir sem hentað gætu
hreyfihömluðum, einkanlega sérbýli.
Einbýlishús, rað- eða parhús, jafnvel
sérhæðir. Satt að segja varð mér
mjög bylt við, þar sem ég upppgöt-
vaði að fæstar þessar íbúðir stæðust
byggingareglugerðir sem gilda í dag
og hafa gilt síðastliðinn áratug eða
tvo. Hús sem byggð hafa verið á
síðustu árum, en þar sem um einka-
eignir var að ræða var ekki talið
þörf á að fara að lögum. Það eru
sett lög um brunavarnir og burðar-
þol og mönnum gert að fara eftir
þeim, en þegar kemur að aðgengi,
dyrabreidd og stærð salerna er ann-
að upp á teningnum, þá er það
spurningin um „einkaeigur" manna.
Opinber hús
Um daginn átti ég leið í tvö hús
sem teljast opinberar byggingar,
báðar um tuttugu og fimm ára gaml-
ar. Byggingarnar áttu það sameigin-
Háteigskirkja
legt að vera óaðgengilegar. Fyrst fór
ég í „nýtt“ hús tannlæknadeildar
Háskóla íslands. Þegar ég kom að
húsinu sá ég heljarmiklar tröppur,
en skábraut, mjög bratta, upp megn-
ið af þeim. Á bílastæðinu var sér-
merkt bílastæði fyrir fatlaða, vel
stórt, en aðeins merkt í malbikið og
því ekki sjáanlegt þegar snjór er á
jörðu. Svo heppilega vildi til að
nokkrir nemar áttu leið þar um og
aðstoðuðu mig upp tröppurnar og
inn um stífa hurðina. Er inn var
komið var allt sæmilega rúmgott og
lyfta í húsinu. Mér var sagt að fatl-
aðir skyldu koma kjallaramegin, því
þar var slétt inn og fara síðan upp
með lyftunni.
Hitt húsið var lögreglustöðin við
Hverfisgötu, en þangað eiga margir
erindi til að ná í vegabréf, ökuskýr-
teini greiða sektir o.s.frv. Hér eru
nokkrar tröppur en líka nægilegt
rými til að setja skábraut, ef vilji
væri fyrir hendi. Lögregluþjónarnir
sem þarna starfa eru vissulega boðn-
ir og búnir til aðstoðar, en hvernig
maður geti náð til þeirra þegar kom-
ið er að húsinu er ekki ljóst.
Hæfni arkitekta
I flestum tilfellum er ekki við arki-
tektana að sakast því þeir teikna í
dag eftir ákveðnum stöðlum, en svo
breyta menn húsunum sínum að
geðþótta. Þegar kemur að því að
breyta eldra húsnæði sem þeir hafa
sjálfir teiknað endur fyrir löngu er
eins og þessir góðu menn kunni
ekki eða hafi ekki lengur það hug-
myndaflug sem þarf til að standast
nýjar aðstæður. Getur það verið að
arkitektar upp til hópa séu svona
illgjarnir í garð hreyfihamlaðra, eða
eru þeir bara ekki betri fagmenn?
Spyr sá sem ekki veit.
Mér var sagt að arkitektinn að
Háteigskirkju neitaði að láta setja
skábraut við tröppurnar, því það
skemmdi heildarsvip kirkjunnar. Ég
velti því fyrir mér hvort sá góði
maður hafi ekki hugsað um hvers
vegna menn byggi kirkjur og hvaða
tilgangi þær eigi að þjóna. Hvort
honum hafi ekki verið uppálagt að
teikna guðshús sem skyldi þjóna öll-
um.
Það sem svekkir mig mest er ekki
aðstöðuleysið, lélegt aðgengi o.s.frv.
heldur að finna stöðugt fyrir því að
vera einhver annars flokks þegn og
alltaf settur aftar í röðina, fara inn
bakdyramegin eða vera uppá aðra
kominn. Lyftan er látin bíða, ská-
braut „skemmir" heildarmynd húss-
ins, hægt er að fá ódýrari hurðir,
ef þær eru ekki full breiðar o.s.frv.
o.s.frv.
Vera ekki einu sinni viðurkenndur
sem fullgildur meðlimur hjá kirkj-
unni, sem boðar stöðugt að allir séu
jafnir fyrir Drottni allshetjar, en
Háteigskirkja er ekki eina óaðgengi-
lega kirkjan í landinu, því miður eru
þær hreint ótrúlega margar og jafn-
vel nýlegar.
Þetta ætti að vera gott umhugs-
unarefni nú í fermingartíðinni fyrir
alla, ekki hvað síst fyrir arkitekta
og aðra byggingarhönnuði, að ég
ekki tali um þá sem framkvæma
verkin.
eftir Guðmund
Magnússon
TÆKNI
Ódýran geimrann-
sóknir oggeimferðir
Bilið milli geimsins og gufuhvolfsins er að minnka. Mörk á milli ferða
innan gufuhvolfs og utan þess verða ekki aðeins óljósari með nýrri gerð
farþegaflugs, þar sem farþegum yrði kastað meginhluta leiðar skammt
utan gufuhvolfsins, heldur verður smám saman ódýrara og sjálfsagðara
að komast út úr gufuhvolfinu. Gera má ráð fyrir að farþegaflug lengri
flugleiða fari á næstu öld fram í einhvers konar kynblendingi flugvélar
og margnota eldflaugar, sem klífur á hreyflum langleiðina upp úr loft-
hjúpnum en setur eldflaugahreyfla af stað í um 30 km hæð uns hreyfing-
in er nógu hröð og loftmótstaða nógu lítil til að megnið af leiðinni er farið
í fijálsu kasti, rétt eins og steini sé kastað. Einföld ástæða þess arna er
orku- og tímasparnaður. Minni orka fer í að ná upp kasthraðanum og
vera laus við loftmótstöðuna en að erfiða gegnum lofthjúpinn alla leið,
eins og farþegaflugvélar nútímans gera.
að er ekki aðeins farþegaflugið
sem mun taka breytingum
næstu áratugi. Geimferðir og geim-
rannsóknir hafa orðið að taka mið
af nýjum aðstæðum, bæði tæknileg-
um og ekki síst
fjárhagslegum.
Meðan á kalda
stríðinu stóð var
litið á geimferðir
sem sönnun á gæð-
um þjóðfélags-
gerðar og litlu til
sparað beggja
vegna járntjaldsins
sáiuga til að vinna kapphlaupið.
Orkufrekar dýrar einnota lausnir,
t.d. hvað varðar eldflaugar, voru
notaðar. Nú er öldin önnur. Ekki
er ausið fé í rannsóknaráætlanir né
í þróun farkosta. Ráðamenn innan
geimferðaáætlana hafa orðið að
hugsa eins og flakkarinn í sögunni
um naglasúpuna: Hafa skal það sem
hendi er næst en hugsa ekki um það
sem ekki fæst. Notast er við ýmis-
legt það sem er fyrir á markaðnum
til annarra nota, svo sem tölvubún-
að, og æ stærri hluti útbúnaðar er
endumýttur. Eldflaugamar verða
eins þreps og margnota. Þetta gerir
miklar kröfur til efnisins sem þær
em byggðar úr og verður aðeins
hægt með nýjum málmblöndum.
Flaugarnar verða sendar annaðhvort
lóðrétt upp — og verða þá látnar
lenda lóðrétt með afturendann niður
og hemla með útblæstri — eða að
EINS þreps eldflaug á skot-
sleða. Skotpallurinn er graf-
inn í fjall.
þær verða sendar upp af sérstökum
skotbrautum sem eru grafnar í
jörðu, þar sem skotsleði rennur á
ofurleiðandi segulmögnuðum teinum
og sleppir flauginni á um hljóð-
hraða. Sleðinn hemlar og býr sig
undir að bera næstu eldflaug af stað.
Eldflaugin hefur sparað mikið elds-
neyti, en hröðunin á fyrstu sekúnd-
um eldflaugaskots og klifur í þétt-
ustu loftlögunum næst jörðu eru
orkufrek. En allt í allt má segja að
allar þessar aðferðir taki langt fram
ofurstói-um einnota flaugum nútím-
ans og kostnaður við þær verður
brot af kostnaðinum við að senda
geimfeiju upp með burðareldflaug,
þar sem ekkert er notað að nýju
nema feijan sjálf.