Morgunblaðið - 07.05.1996, Blaðsíða 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
í REYKJAVÍKUR-
BRÉFI hinn 28. apríl
vekur Morgunblaðið
aftur upp umræðuna
um fjarskipti og fyrir-
komulag á þjón-
ustunni hérlendis í
framtíðinni. Vegna
spuminga sem blaðið
setur fram í lok grein-
arinnar ætla ég enn
að taka þátt í þeirri
umræðu enda fellst ég
á þá skoðun blaðsins
að nauðsynlegt sé að
fá svör við þeim og
ekki síst að skoðanir
stjórnarþingmanna og
annarra ráðamanna komi fram.
Meginefni spurninga blaðsins er
hvort hlutabréf í Pósti og síma
verði seld, hvort fyrirtækinu eigi
að skipta upp í smærri einingar
og hvernig staðið verði að því að
skapa öðrum fyrirtækjum aðstöðu
á fjarskiptamarkaði.
Nú hefur um nokkurt skeið ver-
ið í undirbúningi frumvarp um að
breyta Pósti og síma í hlutafélag
í eigu ríkisins og hefur samgöngu-
ráðherra þegar lagt það fyrir þing-
ið. Ljóst er, að Morgunblaðið telur
samþykkt þess einungis grundvöll
undir aðrar og víðtækari breyting-
ar á fyrirtækinu og af spurningun-
um nú og skrifum blaðsins áður
má ráða að þar á bæ telja menn
sölu hlutabréfa og skiptinu Pósts
og síma upp í litlar einingar mikið
þjóðþrifamál. Greinilegt er, að
blaðið er þar ekki einungis að tala
um að skilja á milli póstþjónustu
og símaþjónustu, eins og vissulega
hefur verið inni í umræðunni, held-
ur er verið að leggja til mun meiri
skiptingu á símahluta fyrirtækis-
ins. Svipað sjónarmið hefur komið
fram áður hjá frammámönnum í
íslensku atvinnulífi, þannig að
ástæða er til að ætla að hér sé
ekki um einkaskoðanir ritstjórnar
Morgunblaðsins að ræða.
í upphafí Reykjavíkurbréfsins
er lýst þeim breyting-
um, sem eiga sér nú
stað í fjarskiptum um
allan heim og sagt að
Bandaríkin muni af-
létta hömlum á er-
lendri fjárfestingu í
fjarskiptum fyrir fyr-
irtæki í þeim löndum
sem gera sömu til-
slakanir. Svo er að
skilja, að blaðinu finn-
ist allnokkur fengur
að því að Bandaríkja-
markaður opnist ís-
lenskum fyrirtækjum
til fjárfestinga á þessu
sviðið, en erfitt er að
skilja hvernig fyrirtækin, sem ekki
geta þrifist í skugga risans Pósts
og síma á Islandi, eiga að ná ár-
angri við hlið AT&T í Bandaríkjun-
um. Það er þó áreiðanlega ekki
ætlun blaðsins, að það verði leif-
arnar af Pósti og síma, sem eiga
að sýna klærnar á Ameríkumark-
aði.
Það er hárrétt hjá Mbl. að þær
hræringar, sem eiga sér stað í
heimi fjarskipta um þessar mund-
ir, kalla á það að menn ræði og
meti að nýju fyrirkomulag þjón-
ustunnar á komandi árum. Þetta
eru sömu atriði og unnið hefur
verið að í öðrum Evrópulöndum
og þar hefur niðurstaðan alltaf
orðið sú að nauðsynlegt sé að
styrkja innlendu símafyrirtækin,
oftast með samningum við erlenda
aðila. í Danmörku var rekstur
símaþjónustu um langt skeið í
höndum margra fyrirtækja, sem
sinntu hvert sínu svæði, en þar
voru þau sameinuð í eitt sterkara
fyrirtæki áður en því var breytt í
hlutafélag.
Þrátt fyrir að símafyrirtæki um
alla Evrópu séu efld til að standa
sig betur í samkeppni telur rit-
stjórn Morgunblaðsins þvert á
móti nauðsynlegt að veikja Póst
og síma svo auðveldara verði að
keppa við fyrirtækið. Þessi
skoðanamunur kemur auðvitað
fram vegna þess að í Evrópu hafa
menn innleitt samkeppni á ýmsum
stigum fjarskiptaþjónustu í þeirri
von að um síðir skili það sér í
lægra verði til neytenda. Hér á
Islandi er verð fyrir fjarskiptaþjón-
ustu hins vegar með þeim hætti,
að Mbl. virðist ekki treysta neinu
hérlendu fyrirtæki til að fara inn
á þann markað án þess að gera
fyrst ráðstafanir til að rekstur
Pósts og síma verði óhagkvæmari
en hann er í dag. Einfaldasta leið-
in til þess er auðvitað sú að skipta
fyrirtækinu upp í litlar einingar.
í Reykjavíkurbréfinu er komið
inn á reynslu annarra þjóða af
einkavæðingu og segir blaðið lang-
an tíma líða frá afnámi einokunar
til fullkomins frelsis og nefnir að
British Telecom hafi enn yfírgnæf-
andi markaðshlutdeild í Bretlandi
12 árum eftir einkavæðingu. Auð-
vitað er breskum neytendum ná-
kvæmlega sama um hlut hvers
fyrirtækis af markaðnum, það sem
þá varðar um er hvað þjónustan
kostar. Morgunblaðið segir að á
þessum 12 árum hafi gjaldskrá
BT lækkað um 40% en telur að
vísu ekki öruggt að það sé ein-
göngu vegna einkavæðingar,
tækniframfarir gætu átt einhvern
hlut að máli. Síðan segir: „En að
minnsta kosti er ljóst að þær
tækniframfarir hafa ekki að öllu
leyti skilað sér til notenda í öðrum
löndum.“
Því er fróðlegt fyrir íslenska
neytendur að vita hvernig verð á
símaþjónustu hérlendis hefur
breyst á þessum sama tíma en
ekki er þó hægt að tilgreina eina
prósentutölu eins og Mbl. gerir
fyrir Bretland því ekki hafa allir
þættir breyst jafnmikið.
Meðfylgjandi tafla sýnir hvernig
helstu atriði í almennri innan-
landsgjaldskrá fyrir síma hafa
breyst frá árinu 1983 til 1. júní í
ár en þá tekur gildi ný gjaldskrá.
Verðhækkun á síma-
þjónustu er meiri hér en
í nokkru öðru Evrópu-
ríki, segir Bergþór
Halldórsson, en hún er
ekki tilkomin vegna
einkavæðingar.
Verðið frá 1983 er framreiknað
miðað við að það hefði fylgt al-
mennum verðhækkunum á íslandi.
Verð f ágúst 1983 á
verðlagi þess tíma
kr.
Stofngjald síma 4.375
Ársfjórðungsgjald
heimilissíma 719
Verð á 3 mínútna
staðarsímtali 2,53
Verð á 3 mínútna
langlínusímtali 27,00
Til samanburðar má nefna að 3
mín. staðarsímtal í Bretlandi kostar
nú um 12 kr. en langlínusímtal um
30 krónur. Hvort tveggja er því um
100% dýrara en á íslandi.
Þessi verðlækkun, sem orðið hef-
ur á íslenskri símaþjónustu á þessu
tímabili, er miklu meiri en þekkist
í nokkru öðru Evrópulandi og eins
og sést á töflunni er þar um allt
að 87% lækkun að ræða að raun-
gildi. Ljóst er hins vegar að hún
er ekki tilkomin vegna einkavæð-
ingar og má spyija hvers vegna
hliðstæð, lækkun skili sér ekki í
þeim löndum sem hafa komið á
samkeppni í símaþjónustu.
Morgunblaðið telur einnig að
góður árangur hafí náðst í afnámi
ríkiseinokunar í Finnlandi og Sví-
þjóð og tiltekur sérstaklega lækk-
un langlínugjalda í Finnlandi, en
samkvæmt nýjum skýrslum þaðan
eru þau verð þó ennþá liðlega 60%
hærri en hérlendis. I Svíþjóð, sem
til skamms tíma var eina landið í
Vestur-Evrópu sem gat státað af
lægra verði símtala innanbæjar en
gilda á Islandi, hefur orðið at-
hyglisverð þróun í kjölfar aukinnar
samkeppni en þar hefur þetta verð
meira en þrefaldast á skömmum
tíma. Þegar raunverulegur saman-
Einkarekstur
og fjarskipti
Bergþór
Halldórsson
burður við ísland er svona í þeim
löndum þar sem talið er að best
hafi til tekist er spurning, hvort
ekki sé af ákaflega litlu að státa
í þessu efni.
Það er rétt að erfitt er að koma
á virkri samkeppni í fjarskiptum,
en af rekstri GSM kerfa sem nú
hafa verið í samkeppni í allt að
fjögur ár hlýtur þó að mega draga
einhverjar ályktanir. Verð þjón-
ustunnar er nú þannig, að á ís-
landi, sem er eitt örfárra landa
þar sem einungis er einn rekstrar-
aðili, er vyrðið eitt það lægsta sem
þekkist. í stærstu og þéttbýlustu
löndunum, Bretlandi, Þýskalandi
og Frakklandi, þar sem samkeppn-
Verð í ágúst 1983.
Leiðrétt miðað við
lánskjaravísitölu kr.
20.888
3.433
12,08
128,91
Verð í júní 1996
kr.
10.645
1.382
5,81
15,77
in ætti samkvæmt öllum kenning-
um að skila bestum árangri er
hins vegar þjónustan dýrust, jafn-
vel allt að 200-300% dýrari en
hérlendis. Verðmunur milli fyrir-
tækjanna sem keppa þar er þó litlu
meiri en hjá íslensku olíufélögun-
um.
I framhaldi af þessum saman-
burði, sem hér hefur verið gerður
fyrir íslenska yerðþróun fj ar-
skiptaþjónustu á Islandi og erlend-
is, væri mjög áhugavert fyrir ís-
lenska neytendur að sjá hliðstæð-
an samanburð í ýmsum öðrum
þjónustugreinum. Vegna hinnar
miklu samkeppni sem ríkt hefur á
íslenskum fjölmiðlamarkaði und-
anfarinn áratug þar sem dagblöð
hafa meðal annars lagt upp laup-
ana væri ekki úr vegi að skoða
verðlagningu í þeirri grein á sama
hátt. Þá væri ekki síður áhugavert
að líta á þjónustugjöld íslenskra
flutningafyrirtækja en þar hafa
orðið miklar tækniframfarir eins
og kunnugt er og í báðum þessum
greinum hafa helstu kostir einka-
rekstrar og samkeppni vænt-
anlega komið skýrt fram.
Höfundur er verkfræðingur.
ÉG TEL brýnt að benda á örfá
atriði af þeim mörgu sem stinga
í augun við lestur frumvarpsins
um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins _sem nýlega kom
fram á Alþingi. í frumvarpinu eru
boðaðar svo miklar skerðingar á
kjörum og réttindum ríkisstarfs-
manna að ekki verður við únað.
Þar að auki gengur það bersýni-
lega þvert gegn yfirlýstum mark-
miðum frumvarpshöfunda, þ.e. að
gera ríkisrekstur samkeppnishæf-
an við almennan markað og að
samræma réttindi ríkisstarfs-
manna og annarra. Tilgangur
frumvarpsins er nefnilega sá að
skerða kjör ríkisstarfsmanna veru-
lega, langt umfram það sem
nokkrum réttsýnum vinnuveitanda
myndi detta í hug að bjóða starfs-
mönnum sínum nú undir lok þess-
arar aldar.
Stj órnarskrárbrot?
Ekki er annað að sjá en gengið
sé í berhögg við stjórnarskrána í
frumvarpinu, því ef það verður
staðfest sem lög yrðu embættis-
menn sviptir samnings- og verk-
fallsrétti, og yrðu laun þeirra
ákveðin af kjaradómi eða kjara-
nefnd. Þeir yrðu svipt-
ir félagafrelsi, þ.e.
þeim yrði óheimilt að
vera í stéttarfélögum,
og auk þess yrðu þeir
sviptir tjáningarfrelsi
því þeim yrði bannað
að viðlögðum fjársekt-
um að stuðla að verk-
falli eða öðrum sam-
bærilegum aðgerðum.
Enginn venjulegur
vinnuveitandi myndi
láta sér detta í hug að
bjóða fólki upp á svona
nokkuð við gerð kjara-
samninga. Nú stendur
hins vegar til að beita
lagasetningarvaldi til að þröngva
þessum höftum upp á ríkisstarfs-
menn.
Samningum
einstaklinga breytt
Forstöðumaður ríkisstofnunar
fengi skv. frumvarpinu svigrúm
til að segja upp hluta ráðningar-
samnings án þess að samningur-
inn falli allur úr gildi. Þetta atriði
er með ólíkindum, því það hlýtur
að vera grundvallaratriði í samn-
ingagerð að báðir aðilar standi við
allan samninginn, en
ekki bara hluta hans.
Af hveiju treystir rík-
ið sér ekki til að
standa við gerða
samninga eins og aðr-
ir vinnuveitendur, en
kýs heldur að skýla
sér bak við lagasetn-
ingar?
í frumvarpinu eru
ákvæði um yfírvinnu-
skyldu sem virðast
vera ættuð frá fyrri
öldum íslandssögunn-
ar. Þá þótti sumum
harðstjórum ekki nóg
að gert fyrr en vinnu-
fólk gat ekki lengur borið verk-
færi sín heim af engjum heldur
neyddist til að draga þau. Nú
stendur til að gera starfsmönnum
ríkisins skylt að vinna þá yfirvinnu
sem forstöðumaður telur nauðsyn-
lega. Hún nemur fimmtungi af
lögmæltum vinnutíma fyrir al-
menna starfsmenn, en er ótak-
mörkuð ef viðkomandi gegnir lög-
reglustörfum eða annarri öryggis-
þjónustu. Þetta virðast frumvarps-
höfundar telja að færi ríkisrekstur
í nútímalegra horf!
Batnandi efnahagur
- minni laun
Margir álíta að í stofnunum
ríkisins dijúpi smjör af hveiju strái
og kjörin þar séu slík að nauðsyn-
legt sé að minnka launakostnað
til muna. Þvert á móti hafa kjör
ríkisstarfsmanna, eins og reyndar
allra launþega, verið stórlega skert
undanfarin ár, og einmitt núna
þegar uppsveifla virðist í efnahag
þjóðarinnar er ætlunin að skerða
Ef stjórnvöld vilja frið
og stöðugleika á vinnu-
markaði, segir Júlíus
Gísli Hreinsson, eiga
þau að draga skerðing-
arfrumvörp sín til baka.
kjörin enn meira. Ríkisstarfsmenn
hafa einnig talið sig vera að borga
fyrir starfsöryggi og réttindi með
lægri launum. Þegar betur er að
gáð kemur reyndar í ljós að þessi
réttindi eru ekkert glæsileg. Til
dæmis þekkist ekki hjá almennum
starfsmönnum ríkisins að fara á
„eftirlaun“ þótt það sé talinn
launaauki að fá að borga í lífeyris-
sjóð starfsmanna ríkisins. Lífeyrir
sem fólk fær eftir að hafa unnið
alla sína starfsævi hjá ríkinu nær
aldrei dagvinnulaunum enda geta
ríkisstarfsmenn almennt ekki gert
starfslokasamninga á við þá sem
til dæmis bankastjórar ríkisbank-
anna komast upp með að gera.
Samvinna til
framtíðar
Ég vil að lokum benda á að
ríkisstarfsmenn gera sér grein fyr-
ir því að ýmislegt má betur fara
í lögunum um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna. Rétta leið-
in til að endurskoða þau er sú að
vinna með samtökum ríkisstarfs-
manna, en ekki kúga þá með laga-
setningum. Þegar launþegar
standa frammi fyrir þess konar
aðförum er þeim nauðugur einn
kostur að grípa til viðeigandi ráða.
Því miður bendir allt til þess að
ekkert sé hlustað á hávær mót-
mæli, ályktanir eða fundahöld og
ef títtnefnt frumvarp nær fram
að ganga verða félögin að taka inn
alveg ný atriði inn í kröfugerðir
sínar fyrir haustið. Frumvarp það
sem nú liggur fyrir er ekkert ann-
að en stríðsyfirlýsing gegn ríkis-
starfsmönnum.
Ef stjórnvöld vilja stöðugleika
og frið á vinnumarkaðnum er besti
kosturinn að draga frumvarp til
laga um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins tilbaka, og ganga
til samninga við ríkisstarfsmenn
um breytingar sem til raunveru-
legra framfara mega horfa.
Höfundur er formaður
trúnaðarmannaráðs Félags
íslenskra náttúrufræðinga.
Stríðsyfirlýsing* á hendur
ríkisstar fsmönnum
Júlíus Gísli
Hreinsson