Morgunblaðið - 08.05.1996, Blaðsíða 27

26 MIÐVIKUDAGUR 8. MAÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 8. MAÍ 1996 27

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKATTAR EÐA
ÞJÓNUSTUGJÖLD?
UMBOÐSMAÐUR Alþingis hefur komizt að þeirri niður-
stöðu að svokallað umsýslugjald, sem Fasteignamat
ríkisins byijaði að innheimta haustið 1994 af fasteignaeig-
endum, sé skattur en ekki þjónustugjald og eigi sér því
ótrausta lagastoð. Gjald þetta var á sínum tíma lagt á með
ráðherrareglugerð og var það sagt eiga að standa undir
kostnaði við eftirlit. Umboðsmaður bendir hins vegar á að
ekki sé haldið sérstaklega utan um þann kostnað, sem gjald-
inu sé ætlað að standa undir, og tekjum af gjaldinu sé ekki
eingöngu ráðstafað til greiðslu hans. Þá sé um lögmælta
skyldutryggingu húseigna að ræða og húseigendur eigi
ekkert val um það hvort þeir greiði gjaldið eða ekki.
Umboðsmaður segir að ekki verði betur séð en að gjaldið
sé innheimt samkvæmt einhliða ákvörðun ríkisvaldsins, án
þess að gjaldandinn fái á móti tiltekna og sérgreinda þjón-
ustu, sem gjaldinu sé ætlað að standa undir kostnaði við.
Samkvæmt þessu sé gjaldið skattur í skilningi stjórnarskrár-
innar, en stjórnarskráin bannar að skattur sé lagður á án
samþykkis Alþingis.
Þetta er alls ekki eina málið af þessu tagi. Undanfarin
misseri hefur umboðsmaður gert svipaðar athugasemdir við
ýmsa gjaldtöku ríkis og sveitarfélaga, til dæmis innritunar-
gjöld í Háskóla íslands, gjald fyrir einangrun húsdýra í
Hrísey, leyfisgjald vegna hundahalds í Reykjavík og vatns-
og holræsagjöld í Hafnarfirði.
Greinilegt er að pottur er víða brotinn og gjöld, sem inn-
heimt eru af neytendum opinberrar þjónustu undir því yfir-
skini að þau eigi að standa undir kostnaði við hana, renna
í raun í ríkishítina og eru því skattar sem eru ekki sam-
þykktir af Alþingi og þess vegna ólöglegir.
Er ekki kominn tími til að stjórnsýsla ríkis og sveitarfé-
laga leggi þessi vinnubrögð af og að heildstæð könnun verði
gerð á því hvar þessi lögleysa viðgengst, þannig að síðan
sé hægt að gera átak í að útrýma henni? Sumar stjórnsýslu-
stofnanir, til dæmis samgönguráðuneytið, hafa sýnt það
fordæmi að endurskoða öll lagaákvæði um gjaldtökuheimild-
ir, sem falla undir ráðuneytið og stofnanir þess.
Heildarátak af þessu tagi myndi væntanlega hafa það í
för með sér að gjöld yrðu felld niður, lækkuð eða tekin til
umræðu á Alþingi, þar sem þau teldust í raun skattheimta.
Um leið yrði áralöngum feluleik hætt og ýmis dulin skatt-
heimta kæmi fram í dagsljósið. Það er hreinlegra að kalla
hlutina sínum réttu nöfnum og að stjórnmálamenn hækki
skatta, telji þeir ríkið hafa þörf fyrir þessar tekjur, og verji
síðan skattheimtuna fyrir umbjóðendum sínum 4 réttum
forsendum.
RÁÐSTÖFUN RÉTTINDA
SAMKEPPNISRÁÐ kvað fyrir nokkru upp úrskurð, sem
varðaði réttindi til efnistöku. í úrskurði samkeppnis-
ráðs er þeirri skoðun lýst að stjórnvöldum beri að gæta
ákveðins jafnræðis milli aðila við úthlutun á réttindum og
líta sérstaklega til þess, að aðgerðir þeirra takmarki ekki
samkeppni.
Morgunblaðið beindi þeirri spurningu í gær til Guðmund-
ar Sigurðssonar, deildarstjóra hjá Samkeppnisstofnun, hvort
þessi niðurstaða þýddi, að stofnunin teldi, að stjórnvöld
ættu að beita öðrum aðferðum en gert væri við úthlutun
réttinda á borð við veiðiheimildir, sjónvarpsrásir eða önnur
takmörkuð réttindi.
Guðmundur Sigurðsson sagði að varasamt væri að draga
of víðtækar ályktanir af þessu eina máli. Hins vegar mætti
segja, að þessi niðurstaða gæfi vísbendingu um, hvernig
Samkeppnisráð mundi úrskurða um mál af slíku tagi.
Þessi ummæli deildarstjóra Samkeppnisstofnunar ættu
að verða til þess, að einhverjir þeir, sem hagsmuna eiga
að gæta varðandi úthlutun veiðiheimilda eða t.d. sjónvarps-
rása láti á það reyna, hvert mat Samkeppnisráðs er á þeim
aðferðum, sem notaðar eru til þess að úthluta ofangreindum
réttindum.
Það er t.d. augljóst, að útgerðarfyrirtæki, sem verður að
kaupa megnið af sínum veiðiheimildum á fijálsum markaði
er í mjög ójafnri samkeppnisstöðu gagnvart útgerðarfyrir-
tæki, sem fengið hefur megnið af sínum veiðiheimildum
fyrir ekki neitt. Um þetta eru mörg dæmi.
Það væri afar gagnlegt, í ljósi þeirra umræðna, sem fram
fara um þessi mál, að fram kæmi mat Samkeppnisráðs á
þessari stöðu.
Ljósmynd: Finnska varnarmálaráðuneytið
FINNAR telja sig geta varið allt landið fyrir árás óvinahers. Hér eru stórskotaliðar á æfingu í finnskum skógi að vetri til.
Fínnland er
ekki lengnr
hlutlaust
Finnland hefur sagt skilið
við hlutleysisstefnuna og sú
stefna að standa utan hem-
aðarbandalaga er ekki
heilög kýr. Ólafur Þ.
Stephensen ræddi finnsk
öryggismál m.a. við
Anneli Taina, varnarmála-
ráðherra Finnlands.
ANNELI Taina,
varnarmálaráð-
herra Finnlands
F-18 HORNET-orrustuþota finnska flughersins. Finnar hafa keypt
60 slíkar af Bandaríkjamönnum.
AÐ ER sláandi að heim-
sækja Finnland með nokk-
urra ára millibili og fylgjast
með þeim breytingum, sem
verða á umræðum um öryggis- og
varnarmál þar í landi. Hinn hárná-
kvæmi hlutleysis-línudans kalda
stríðsins er úr sögunni og Finnar vilja
nú taka virkan þátt í mótun öryggis-
málastefnu Vestur-Evrópuríkja. Enn
einkennist stefna þeirra þó af köldu
raunsæi og yfirveguðu mati á aðstæð-
um.
Aðild Finnlands að Evrópusam-
bandinu hefur haft mikil áhrif á
stefnumótun stjórnvalda í varnar- og
öryggismálum. Finnland á nú aðild
að mótun sameiginlegrar stefnu Evr-
ópusambandsríkjanna á sviði utanrík-
is- og öryggismála og á þannig nána
samvinnu um þau mál við ellefu aðild-
arríki Atlantshafsbandalagsins. Það
hefur hins vegar tekið tíma, jafnvel
fyrir Finna sjálfa, að átta sig á því
að ESB-aðildin hafi haft í för með sér
að ekki sé lengur hægt að tala um
hlutleysi eins og fyrr á árum. Viðmæl-
endur Morgunblaðsins í Finnlandi
höfðu á orði að sumir stjórnmálamenn
töluðu ennþá um hlutleysisstefnuna
eins og hún væri í fullu gildi.
Anneli Taina, varnarmálaráðherra
Finnlands, sem kemur úr röðum hins
íhaldssama Sameiningarflokks, er
hins vegar ófeimin að vitna um andiát
hlutleysisstefnunnar. „Við tölum ekki
lengur um hlutleysi, þótt við séum
utan hernaðarbandalaga. Finnland
vildi vera hlutlaust þegar Evrópa
skiptist í tvær hernaðarblokkir. Við
vildum halda okkur utan þessara
blokka og hlutleysi var þá rökrétt
stefna. En núna, þegar markalínur
af þessu tagi eru ekki lengur fyrir
hendi í Evrópu, erum við ekki lengur
hlutlaus, heldur utan hernaðarbanda-
laga.“
Heraflinn lagaður að því sem
gerist á Vesturlöndum
Taina segist þeirrar skoðunar að
ESB-aðildin hafi styrkt stöðu Finn-
lands í öryggismálum. Finnsk stjórn-
völd líta svo á að pólitísk áhrif þess
að vera hluti af Evrópusambandinu
séu ákveðin öryggistrygging. Finn-
land stendur ekki eitt, heldur er það
hluti af samheldnu bandalagi. Hin
hliðin á málinu, og sú sem ekki fer
jafnhátt, er viðleitni Finna til að laga
herafla sinn og herstjórnarkerfi að
því, sem gerist meðal annarra Vestur-
Evrópuríkja og hjá Atlantshafsbanda-
laginu. Á tímum kalda stríðsins forð-
uðust Finnar að aðlaga skipulag her-
afla síns með þessum hætti, til þess
að forðast annars vegar ásakanir
Rússa um að hægt yrði að nota her-
afla Finnlands gegn Sovétríkjunum
og hins vegar til þess að koma í veg
fyrir að Sovétmenn gætu náð tangar-
haldi á finnska hernum.
Nú hafa Finnar hins vegar til dæm-
is fest kaup á 60 bandarískum F-18
Hornet orrustuþotum, sem verða að
notast við fjarskiptabúnað, sem ein-
göngu er að finna í bandarískum
gervihnöttum, eigi þær að nýtast að
fullu. Þátttöku Finna í friðargæzluað-
gerðum IFOR í Bosníu, þar sem
finnskir hermenn eru undir stjórn
NATO, ber sömuleiðis að skoða í þessu
ljósi. Sem aðildarríki Norður-Atlants-
hafssamvinnuráðsins (NACC) og
Friðarsamstarfs (PFP) tekur Finnland
einnig þátt í heræfingum með NATO-
ríkjunum og skiptist á upplýsingum
við þau um öryggis- og varnarmál.
Markalína VES-aðildar
þurrkuð út?
Af sama meiði eru tillögur Finna
og Svía á ríkjaráðstefnu Evrópusam-
bandsins um að ESB geti
tekið ákvarðanir um hern-
aðaraðgerðir í þágu frið-
argæzlu eða til að lægja
öldurnar í óvissuástandi í
evrópskum öryggismálum
og að Vestur-Evrópusambandinu
verði síðan falið að hrinda slíkum
aðgerðum í framkvæmd.
Hvorki Finnland né Svíþjóð eiga
fulla aðild að Vestur-Evrópusamband:
inu, enda telst það varnarbandalag. í
V. grein stofnsáttmála þess segir að
sé ráðizt á landsvæði eins aðildarríkis
í Evrópu, beri hinum að veita því alla
þá aðstoð, hernaðarlega og aðra, sem
í þeirra valdi standi. Þannig leggur
stofnsáttmáli VES aðildarríkjunum
raunar enn ríkari skyldur á herðar
en Atlantshafssáttmálinn, stofnsátt-
máli NATO. Þetta hefur þó ekki skipt
miklu máli til þessa, því að öll fullgild
aðildarríki VES hafa um leið verið
NATO-ríki.
Finnar og Svíar hyggjast komast
framhjá þessum vanda. „Við [Finnland
og Svíþjóð] viljum líka eiga þess kost
að taka þátt í slíkum friðargæzluað-
gerðum. Sérhvert aðildarríki Evrópu-
sambandsins á að geta ákveðið hvort
það tekur þátt eða ekki,“ segir Anneli
Taina.
Með þessu væri í raun búið að eyða
markalínunni á milli fullgildra aðildar-
ríkja VES og ríkjanna, sem eiga
áheyrnaraðild, hvað varðar frið-
argæzluaðgerðir — enda flokkast þær
ekki undir varnir landsvæðis aðildar-
ríkjanna, heldur snúast þær um
„tryggingu stöðugleika í Evrópu."
Bæði ríkin geta aukinheldur vísað til
langrar reynslu sinnar af friðargæzlu
á vegum Sameinuðu þjóðanna, sem
þau geti miðlað öðrum ESB-ríkjum af.
Fái Finnar og Svíar sitt fram gerir
það Finnum kleift að sýna frumkvæði
að því að styrkja ESB-samstarfið í
öryggis- og varnarmálum og um leið
myndi það auka og styrkja samstarf
finnska heraflans við heri annarra
Vestur-Evrópuríkja. „Við viljum leggja
mikið af mörkum til kreppustjórnunar
og friðargæzlu,“ segir Taina og bend-
ir á að ríkisstjórnin hafi nú lagt fyrir
finnska þingið tillögur um að setja á
stofn sérstakar hraðsveitir, sem nota
megi til friðargæzlu. „Þetta er framlag
okkar til öryggismála í Evrópu. Við
styðjum að sjálfsögðu það markmið
ESB að styrkja samstarfið í öryggis-
málum og að sambandið geti tekið
fleiri sameiginlegar ákvarðanir þannig
að það geti leikið stærra hlutverk á
alþjóðavettvangi. Það er ástæða til að
ræða hvort það geti styrkt ESB að
taka upp atkvæðagreiðslur um utan-
ríkis- og öryggismál. Það er auðvitað
eitt mikilvægasta umræðuefnið á
ríkjaráðstefn
En af hveiju ganga
Finnar ekki bara í Atlants-
hafsbandalagið fyrst sam-
starfið við NATO-ríkin er
orðið jafnnáið og raun ber
vitni? Svarið er auðvitað það
sama og við flestum öðrum spurning-
um um það hvers vegna Finnar geri
það, sem þeir gera í öryggis- og varn-
armálum: Rússland.
Rússar mega ekki líta á
stækkun NATO sem ógnun
„Sérhvert riki á rétt á að sækjast
eftir aðild að NATO og við skiljum
þau ríki, sem gera það. En við leggjum
áherzlu á að stækkun NATO megi
ekki valda nýjum klofningi í Evrópu,“
segir Taina. „Það er mjög mikilvægt
að fjöigun aðildarríkja eigi sér ein-
göngu stað við þær kringumstæður,
að það dragi ekki nýjar markalínur i
álfunni. Eg hef tekið eftir því að aðild-
arríki NATO gera sér einnig grein
fyrir því að það er til dæmis mikil-
vægt að vita hvað Rússlandi finnist
um stækkun bandalagsins. Það er
mjög mikilvægt fyrir stöðugleikann í
Evrópu að Rússland líti ekki á stækk-
un NATO sem ógnun við sig.“
Sú skoðun hefur reyndar verið sett
fram, að verði NATO á annað borð
stækkað, hafi Finnland ekki neinu að
tapa. Rússar verði hvort sem er búnir
að kyngja stækkun eða þá að NATO
hafi einfaldlega hunzað andstöðu
þeirra. Sérfræðingar, sem Morgun-
blaðið ræddi við, benda hins vegar á
að NATO verði ekki stækkað að
landamærum Rússlands í fyrsta
áfanga, þar sem NATO-aðild Eystra-
saltsríkjanna sé ekki á næsta leiti.
Með NÁTO-aðild Finnlands væru hin
1.300 kílómetra löngu landamæri
Finnlands og Rússlands aftur á móti
orðin landamæri Rússlands og NATO.
Finnskir varnarmálasérfræðingar
benda á að slíkt væri í fyrsta lagi
ónauðsynieg ógnun við Rússa og í
öðru lagi myndi NATO-aðild hafa í
för með sér að Rússar myndu loka
landamærunum — sem hafa opnazt í
æ ríkari mæli undanfarin ár — með
slæmum afleiðingum fyrir viðskipti
ríkjanna. Jafnvel þeir Finnar, sem
hafa litið NATO-aðild hvað jákvæð-
ustum augum, telja að núverandi
ástand sé skynsamlejjt.
Undir þetta tekur til dæmis Risto
Penttila, doktor í alþjóðastjórnmálum
og formaður flokks Ungfinna á
finnska þinginu. Hann segir að hefði
Finnland viljað ganga í NATO hefðu
menn átt að nota tækifærið árið 1992,
þegar stjórnvöld í Rússlandi höfðu í
raun ekki mótað afstöðu um stækkun
NATO. Nú sé ástandið þannig að
gervallt rússneska þingið sé andsnúið
því að NATO verði stækkað að landa-
mærum Rússlands.
Skiptum um skoðun ef
aðstæður breytast
I þessu sem öðru einkennist stefna
Finnlands af köldu raunsæi, eins og
heyra má á Taina varnarmálaráð-
herra: „Sem stendur, teljum við að
staða okkar sé bezt eins og við höfum
nú ákveðið hana. En ríkisstjórnin
hefur jafnframt sagt að ef þær breyt-
ingar verði á alþjóðlegu umhverfi
okkar að við ættum að skipta um
skoðun, þá gerum við það. En núna
sjáum við ekki ástæðu til þess.“
Finnskir stjórnmálamenn tjá sig
lítt um það hvað gæti fengið Finna
til að skipta um skoðun og breyta
núverandi stefnu. Óttinn við Rúss-
land er hins vegar augljós hjá mörg-
um Finnum, sem rætt er við. Margir
segja sem svo að Rússland sé enn
hættulegra nú en á tímum
kalda stríðsins — þá hafi
Finnar að minnsta kosti
vitað hvar þeir höfðu Rúss-
ana og kunnað að fást við
þá. Nú sé Rússland púðurt-
unna, sem geti sprungið hvenær sem
er.
Finnar taka enga áhættu — á
meðan mörg önnur vestræn ríki hafa
skorið niður útgjöld sín til varnar-
mála, heldur Finnland sínu striki.
Heraflinn hefur verið endurnýjaður
og enn telja varnarmálayfirvöld að
hægt sé að kalla út hálfa milljón
vopnfærra manna með skömmum
fyrirvara. Embættismenn segjast
ekki í vafa um að Finnar geti varið
allt landið fyrir óvinaárás af nægi-
legu afii til þess að hugsanlegur óvin-
ur hugsi sig tvisvar um.
Anneli Taina svarar auðvitað af
varfærni þegar hún er spurð hvort
hún hafi ekki áhyggjur af ástandinu
í Rússlandi. „Við höfum að sjálfsögðu
áhuga á þróun mála í Rússlandi. Það
er stórt og fjölmennt nágrannaríki.
Það þjónar okkar hagsmunum að
hagsæld aukist í Rússlandi og að
lýðræðið festi rætur. Fram til þessa
hefur þróunin verið jákvæð. Það
verða lýðræðisiegar forsetakosningar
og ég vona að nýr, lýðræðislega kjör-
inn forseti, hver sem hann verður,
muni halda áfram á braut lýðræðis-
þróunar."
Áhyggjur af
Eystrasaltsríkjunum
Staða EystrasaltsrSkjanna gagn-
vart Rússlandi veldur Finnum nokkr-
um áhyggjum. Eystrasaltsríkin eru
ekki í stakk búin til að verjast árás
og þau skortir enn þær vestrænu
öryggistryggingar, sem þau sækjast
eftir. Jyrki Iivoinen, doktor í alþjóða-
stjórnmálum og ráðgjafi í finnska
varnarmálaráðuneytinu, bendir hins
vegar á að afstaða Rússa sé skýr;
þeir geti ekki liðið að neitt af hinum
fimmtán fyrrverandi lýðveldum Sov-
étríkjanna gangi í Atlantshafsbanda-
lagið. „Hvernig á þá að skipa örygg-
ismálum Eystrasaltsríkjanna?
Vandamálið er að ríkin sjálf telja enn
— skiljanlega — að einungis NATO
geti veitt þeim áþreifanlega öryggis-
tryggingu. En um leið vita þau með
vissu að þetta mun ekki gerast, og
að NATO mun ekki taka þau inn
gegn vilja Rússlands," segir Iivoinen.
Hann segir að þetta sé ástæða
þess hversu miklar umræður hafi
farið fram að undanförnu um örygg-
ismál Eystrasaltsríkjanna í stærri
ríkjum NATO. Hann vitnar til hug-
mynda Douglas Hurd, fyrrverandi
utanríkisráðherra Bretlands, um að
Finnland og Svíþjóð myndi einhvers
konar öryggisbandalag með Eystra-
saltsríkjunum, sem bæði NATO og
Rússland myndu viðurkenna. „Þetta
gengi beint gegn stefnu Finnlands
og Svíþjóðar um að standa utan hern-
aðarbandalaga. Við viljum engar ör-
yggistryggingar frá Rússlandi eða
frá NATO. Við teljum ennþá að við
getum varið okkur sjáifir. Og ef
menn tengja saman Eystrasaltsríkin,
Finnland og Svíþjóð, þá hvað? Ef það
kemur til átaka til dæmis milli Rúss-
lands og eins eða fleiri Eystrasalts-
ríkja, hvað geta Finnland og Svíþjóð
gert? Þetta myndi í raun alls ekki
auka öryggi Eystrasaltsríkjanna,"
segir Iivoinen.
Veita Eystrasalts-
ríkjunum aðstoð
Þetta þýðir þó ekki að Finnland
axli ekki „svæðisbundna ábyrgð í
öryggismálum" hvað það varðar að
styrkja öryggi Eystrasaltsríkjanna.
Finnar gera sitt bezta til þess að
hjálpa ríkjunum þremur að komast
að minnsta kosti í svipaða stöðu og
þeir hafa sjálfir, þ.e. að komast und-
ir pólitískan verndarvæng Evrópu-
sambandsins og að geta varið sig
sjálf. Þetta virðist um þessar mundir
vera raunsæjasta leiðin tii að efla
öryggi ríkjanna. Finnar hafa einkum
stutt við bakið á frændum sínum í
Eistlandi. Finnskir herforingjar á eft-
iriaunum hafa veitt aðstoð við þjálfun
eistneska hersins og Finnar hafa
jafnframt gefið Eistum ýmsan búnað.
Noregur, Danmörk og Svíþjóð hafa
jafnframt veitt Eystrasaltsríkjunum
aðstoð í varnar- og öryggismálum.
„Við styðjum aðild Eystrasaltsríkj-
anna að Evrópusambandinu og von-
um að þau komist inn,“ segir Taina
varnarmálaráðherra. „Við höfum átt
samstarf við Eystrasalts-
ríkin og viljum veita Eist-
landi sérfræðiaðstoð til
þess að auðvelda uppbygg-
ingu herafla og mótun
varnarstefnu. Ég er viss
um að Eystrasaltsríkin átta sig á því
að þau verða að hafa eigin her, hvern-
ig sem fer. Hvort sem þau verða
aðildarríki NATO í framtíðinni eða
standa utan hernaðarbandalaga eins
og Finnland, verða þau að hafa eigin
varnarlið. Uppbygging herjanna er
ekki nema nýbyijuð og það er mikil-
vægt að ríkin fái stuðning frá Norð-
urlöndunum. Finnland einbeitir sér
að Eistlandi og við höfum nýlega
ákveðið að senda starfandi herfor-
ingja til Eistlands, ekki til að þjálfa
hermenn, heldur til að miðla þekk-
ingu, sem Eistar þurfa á að halda.“
ESB-aðildin
styrkti öryggi
Finnlands
Sýna frum-
kvæði í frið-
argæziu
RADOVAN Karadzic, leiðtogi Bosníu-Serba (t.h), ásamt hersljóran-
um i Bosníu, Ratko Mladic. Þeir hafa báðir verið ákærðir fyrir
stríðsglæpi en litlar líkur eru taldar á að þeir fáist framseldir.
Stríðsglæparéttarhöld í Hollandi
Glæpaverk í
„dauðabúðum“
Alþjóðleg stríðsglæparéttarhöld hófust í Haag í
gær í fyrsta skipti frá lokum síðari heimsstyrjald-
ar. Alls hafa 57 menn verið ákærðir fyrir glæpi
í stríðinu í fyrrum Júgóslavíu, en bæði Serbar
og Króatar þráast við að framselja þá.
Haag. The Daily Telegraph.
LÞJÓÐLEG
stríðsglæpa-
réttarhöld
hófust í Haag
í Hollandi í gær, þau
fyrstu frá því að ráða-
menn í Þýskalandi og
Japan voru leiddir fyrir
dómstóla við lok síðari
heimsstyijaldarinnar.
Vitnaleiðslur hófust í
gær í máli Bosníu-Serb-
ans Dusko Tadic en alls
er gert ráð fyrir að um
100 manns muni bera
vitni í málinu.
Mál Tadic er hið fyrsta
sem Stríðsglæpadóm-
stóll Sameinuðu þjóð-
anna vegna fyrrum
Júgóslavíu tekur til meðferðar frá
því hann var stofnaður fyrir þremur
árum. Tadic sagði í sjónvarpsviðtali
á mánudag að hann hygðist hefja
hungurverkfali til þess að krefjast
réttlátrar dómsmeðferðar og lýsti
yfir því að hann væri saklaus af öllum
ákæruatriðum.
Glæpir gegn mannkyni
Hann er sakaður um að hafa ban-
að fjórum múslimum með barsmíðum
í Omarska-fangabúðunum í norð-
austurhluta Bosníu þar sem skipu-
lagðar pyntingar og aftökur á stríðs-
föngum fóru fram. Þá er Tadic
ákærður fyrir að hafa myrt níu flótta-
menn, fram hafa verið bornar 44
nauðgunarákærur á hendur honum
auk þess sem hann er sakaður um
að hafa pyntað fanga. Tadic er vænd-
ur um glæpi gegn mann-
kyninu með því að hafa
stjórnað og tekið þátt í
stórfelldum mannréttinda-
brotum í Omarska sem og
í Keraterm- og Trnoplje-
fangabúðunum sem ákæruvaldið hef-
ur skilgreint sem „dauðabúðir“.
Þjóðernishreinsanir
Omarska-búðirnar þóttu verstar
allra. Breskir blaðamenn sögðu fyrst-
ir frá þeim og þá fyrst frétti heims-
byggðin af hryllingi þeim sem nú er
alþekktur undir heitinu „þjóðernis-
hreinsanir". Um 3.000 körlum og 40
konum var smalað inn í búðirnar, sem
voru í járnnámu einni. Þar fóru fram
linnulitlar pyntingar og hópnauðgan-
ir og var öllum vopnum og bareflum
af öllum fáanlegum tegundum beitt
í því skyni. Eitt vitnið heldur því fram
að Tadic hafi ekki að-
eins verið fangavörður
heldur hafi hann farið
fyrir hópi manna sem
nefndust „Bláu ernirn-
ir“ sem fóru í búðirnar
í þeim tilgangi einum
að „drepa sér til
skemmtunar“.
Réttur maður?
Þýsk stjórnvöld
handtóku Tadic í
Miinchen árið 1994 og
er honum lýst sem
öfgafullum fylgismanni
við kenninguna um
myndun Stór-Serbíu.
Veijendur hans munu
hins vegar leggja
áherslu á að um rangan mann sé
að ræða og hyggjast leggja fram
gögn sem sanni að hann var fjarri
Omarska-búðunum á tilteknum dög-
um þegar ódæðisverkin voru framin.
Halda þeir því fram að annar maður
sem ber sama ættarnafn, Tadic,
hafi verið ábyrgur fyrir níðingsverk-
unum. Nokkrir blaðamenn eru hins
vegar tilbúnir til að vitna um að
þeir hafi séð Dusco Tadic, sem starf-
aði áður sem karatekennari, í búðun-
um. Þessu hyggjast veijendurnir
svara með því að halda því fram að
fjöldi vitna hafi ekki komist frá
Bosníu og geti því ekki staðfest sak-
leysi mannsins.
Dauðadómar útilokaðir
Olíkt því sem við átti um Núrn-
bergréttarhöldin í Þýskalandi eftir
stríð munu dómararnir í
Haag ekki geta kveðið upp
dauðadóma. Þrír menn
sem vændir hafa verið um
stríðsglæpi bíða nú réttar-
halda í Haag og sá fjórði,
Bosníu-múslimi, verður brátt fram-
seldur frá Þýskalandi ásamt fimmta
manninum, sem er Serbi.
Alls hafa verið gefnar út ákærur
á hendur 57 mönnum fyrir stríðs-
glæpi í fyrrum Júgóslavíu. Flestir
þeirra eru fijálsir menn á svæðum
í Bosníu sem tilheyra Serbum. Af
þessum 57 eru 46 Serbar, átta Kró-
atar og þrír múslimar. Bosníu-Ser-
bar neita að framselja mennina þar
eð þeir viðurkenna ekki lögmæti
dómstólsins og Króatar hafa sömu-
leiðis þráast við að verða við kröfum
um að glæpamenn í röðum þeirra
verði látnir svara til saka.
DUSAN Tadic í
réttarsalnum í
Haag í gær.
Vændur um
glæpi gegn
mannkyninu