Morgunblaðið - 11.05.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1996 C 3
Ljósmynd/Myndadeild Þjóóminjasafns tslands
ÞESSI mynd er að öllum líkindum af jarðneskum leifum Jónasar. Láta þær afskaplega lítið yfir
sér þótt þær hafi valdið miklu uppistandi í íslensku þjóðlífi.
Ljósmynd/Myndadeild Þjóðminjasafns Islands
MYND af jarðneskum leifum Madsens-hjónanna sem jarðsett
voru í sama grafreit og Jónas rúmlega hálfri öld seinna.
aldrei framar þessu tákni trúar-
innar á sjáifa sig.
Norður í skjóli nætur
En hin raunverulegu málsatvik eru
ekki síður reyfarakennd, eins og fjall-
að verður um í fléttuþætti í umsjá
Jóns Karls Helgasonar og Freys Arn-
arsonar á Rás 1 á morgun. Ríkis-
stjórn íslands hafði ákveðið að jarð-
neskar leifar Jónasar skyldu jarðsett-
ar í þjóðargrafreitnum á Þingvöllum.
Sigurjón Pétursson, iðnrekandi og
íþróttakappi á Álafossi, sem hafði
verið einn af hvatamönnum að því
að beinin voru flutt heim, sagðist
hins vegar hafa verið í andlegu sam-
bandi við Jónas og fengið skilaboð
frá honum þess efnis að hann vildi
hvílast í sinni heimasveit í Öxnadaln-
um. Fannst Sigurjóni hann því vera
í fulium rétti til að aka kistunni með
beinunum norður í land og jarðsetja
skáldið þar. Eitthvað hefur hann þó
verið efíns um lögmæti aðgerðarinnar
því fórin var farin í skjóli nætur.
Stjómvöld vildu ekki una þessu og
eftir töluvert málþóf var kistan flutt
suður aftur með fógetavaldi. Jarð-
neskar leifar Jónasar voru svo jarð-
settar á Þingvöllum á afmælisdegi
hans, 16. nóvember 1946, að við-
stöddum boðsgestum.
Ekki mikið að sjá
Myndirnar tvær hér að ofan voru
teknar við uppgröftinn á beinum
Jónasar í Kaupmannahöfn árið 1946
sem Matthías Þórðarson þjóðminja-
vörður annaðist. Ekkert er skráð við
myndirnar, sem varðveittar eru í
myndasafni Þjóðminjasafnsins, en
ætla má að beinagrindurnar tvær
séu jarðneskar leifar danskra hjóna
sem jarðsett voru í sama grafreit
og Jónas rúmlega hálfri öld seinna
og hin myndin er líklega af beinaleif-
um Jónasar. Af þeirri mynd má
glöggt ráða að jarðneskar leifar
þjóðskáldsins, sem ollu svo miklu
uppistandi í íslensku þjóðlífi, eru
afskaplega litlar að sjá. I skýrslu sem
Matthías Þórðarson sendi Ólafí
Thors segir að við uppgröftinn á
gröf Jónasar hafi komið í Ijós „leif-
arnar af fótleggjunum, lærleggir
báðir og efri hluti sköflunganna og
einnig nokkrar leifar af handleggj-
unum, en allar voru leifar þessar svo
meyrar að þær urðu ekki teknar
upp, hvert bein fyrir sig.“
Útvarpsþátturinn á Rás 1 heitir
Ferðaiok 1946 og fjallar hann ítar-
lega um hin undarlegu málsatvik
þegar bein Jónasar voru flutt heim.
Stuðst er við ritaðar heimildir og
rætt við fólk sem átti hlut að máli
eða fylgdust með atburðum. Þáttur-
inn hefst kl. 14.
hans, Eru tígrisdýr í Kongó?, sem
vakti ekki síður mikla athygli en
það var meðal fyrstu verka í heim-
inum sem fjölluðu um alnæmi.
Ahlfors dvaldist svo hér á landi
ásamt konu sinni veturinn 1983
til 1984; fékkst hann einkum við
skriftir, meðal annars á leikriti
sem frumsýnt var í Leikhúskjallar-
anum þann vetur. Fyrir nokkrum
árum sýndi Leikfélag Akureyrar
svo revíu eftir Ahlfors, Marbletti,
en hann er einmitt þekktastur fyr-
ir verk sín af því tagi og gaman-
leiki ýmiss konar.
Fjarlægð kómedíunnar
„Ég hef stundum sagt að kóm-
edían sé móðurmál mitt,“ segir
Ahlfors, „ég hef unnið mest með
það form en það er ekki þar með
sagt að ég hafi ekki viljað taka
afstöðu til mikilvægra mála. Það
er ekki svo að maður geri traged-
íur um alvarleg mál og kómedíur
um mál sem eru léttvæg. Við erum
að fjalla um sama lífið, bara út frá
ólíkum sjónarhornum. Chaplin
komst að kjarna málsins þegar
hann sagði að lífið væri kómískt
úr fjarlægð en tragískt í nálægð,
en þetta væri hins vegar sama lífið
sem verið væri að fjalla um. Að
minni hyggju gerir fjarlægð
kómedíunnar lífið oft skiljanlegra.“
—Tónlistin leikur stórt hlutverk
í verkum þínum?
„Já, og ég reyni að láta tónlist-
ina vinna með textanum; textinn
vísar til vitsmuna en tónlistin til
tilfinninga og best er þegar þetta
tvennt styður hvort annað.“
í návígi við fólk
Ahlfors hefur lengst af starfað
við Lilla Teatern í Helsingfors. Á
árunum 1975 til 1978 var hann
leikhússtjóri við Svenska Teatern
í sömu borg; reyndi hann að gera
þar nokkrar breytingar sem féllu
ekki mjög vel í kramið hjá íhalds-
sömu leikhúsráði hússins sem rak
hann úr stöðunni. Um þessa
reynslu hefur Ahlfors skrifað bók,
Herbergi Stigzeilusar, en hann vill
hins vegar síður ræða hana. „Það
er svo langt um liðið síðan þetta
var og margt hefur breyst, bæði
ég og leikhúsheimurinn. En ég er
því feginn að hafa getað starfað
sjálfstætt síðustu fjórtán árin,
frelsið er gott. Ég hef einungis
unnið með mín eigin verk þessi ár,
það getur vissulega verið einmana-
legt að sitja við skriftir daginn út
og inn en ég fæ útrás fyrir félags-
legar þarfir mínar við leikstjórnina,
þar er maður í miklu návígi við
fólk, alls konar fólk.“
Barnslegur gamanleikur
Ahlfors segir að Hamingjuránið
sé fyrsti söngleikurinn sem hann
semji alla tónlistina við. „Hug-
myndin að leiknum varð til fyrir
meira en tuttugu árum. í upphafi
átti hann að verða bíómynd enda
fannst mér efnið minna töluvert á
rómantísku söngvamyndirnar frá
fimmta áratugnum. Hugmyndin lá
hins vegar í salti allt þar til fyrir
fjórum árum þegar ég skrifaði
nokkrar sögur í smásagnasafn, þar
á meðal var þessi í ljóðformi. Ljóð-
söguformið leiddi svo óhjákvæmi-
lega til söngleiksins sem er einmitt
í anda hinna gömlu söngvamynda;
saklaus, barnslegur gamanleikur."
Þórarinn Eldjárn þýðir Ham-
ingjuránið og hefur hann farið þá
leið að staðfæra verkið, láta það
gerast í íslenskum veruleika. „Ég
hafði miklar efasemdir um þá hug-
mynd að staðfæra verkið," segir
Ahlfors, „ég tel að verkið missi
alltaf eitthvað þegar það er gert.
En svo las ég yfir þýðingu Þórar-
ins og leist mjög vel á. Ég er
spenntur að sjá sýninguna."
Margbreytni
metrans
Gildi eru viðfangsefni Rúrí í sýningu í Gall-
erí Ingólfsstræti 8. Hún sagði Þresti Helga-
syni að maðurínn þyrfti alltaf að hafa ein-
hver stöðluð gildi sem hann getur haldið sér
í og treyst á í þessum hverfula heimi.
ALLT ER afstætt. Upplifun
og skilningur á tilverunni
veltur á því frá hvaða
stað og sjónarhorni, eða
afstöðu, athugun er gerð, og jafn-
framt því hver athugandinn er. Á
sama hátt getur einfalt og staðlað
gildi, metrinn, tekið á sig margar
myndir.“ Þetta eru eins konar ein-
kunnarorð sýningar Rúríar í Gallerí
Ingólfsstræti 8 sem nú stendur yfir
og nefnist, Gildi II. Rúrí hefur sýnt
verk af sama toga víða, bæði í
Bandaríkjunum og í átta löndum
Evrópu. Sýningin er þrískipt. Meg-
inhluti hennar samanstendur af sex
verkum sem eru öll útlegging á
metranum, hvernig hann getur birst
á mismunandi máta en efniviðurinn
sem Rúrí vinnur með eru tommu-
stokkar og blágrýti. í innra her-
bergi Gallerísins er að finna þijú
verk með sama þema, sem eru hlut-
feldi, það er að segja gerð í fleiru
en einu eintaki. Þar er einnig að
finna bókverk, Time-Relativity-
Cosmos, sem er askja sem inniheld-
ur bækur með textum og myndum
eftir Rúrí, textum um hugmynda-
fræði verka hennar og feril og
myndum frá sýningum og af ein-
stökum verkum.
Að sögn Rúríar vinnur hún með
metrann vegna þess að hann er
eitt af hinum stöðluðu gildum, sem
við notum til að meta og skilgreina
umhverfí okkar og tilveru, hvort
heldur er nánasta umhverfi eða al-
heiminn sjálfan. „Metrinn erstaðlað
gildi sem er viðurkennt af alþjóða-
stofnunum. í hugum flestra er metri
ákveðin lengd beinnar línu en ég
vil sýna fram á að hann getur ver-
ið annað og meira, hann getur birst
í ýmsum myndum.
Það fór alltaf í taugarnar á mér
þegar ég var í skóla og verið var
að troða í nemendurna einhveijum
kenningum eins og um staðreyndir
væri að ræða. Menn héldu svo fast
í þennan sannleika að þeir sáu
ekkert annað og til þess að við
nemendurnir myndum nú örugg-
lega ekki fá neinar ranghumyndir
um heiminn var þessum sannleika
troðið í okkur af miklu offorsi.
Seinna hafa nýjar hugmyndir
reyndar leyst margar þessara
kenninga af hólmi en ef þessar
staðreyndir hefðu verið sannleikur-
inn, endanlegur sannleikurinn og
það eina rétta þá hefði varla þurft
þetta offors; þá hefðu nemendurnir
væntanlega tekið þessum svoköll-
uðu staðreyndum sem sjálfsögðum
hlutum.
Þetta offors kom auðvitað til af
því að við lifum í hverfulum heimi,
heimi sem tekur stöðugum breyt-
ingum en maðurinn virðist alltaf
þurfa að staðla hann; hafa einhver
stöðluð gildi sem hann getur haldið
sér í, treyst á. Þannig er ákveðin
þröngsýni innbyggð í okkur frá
barnæsku, okkur er kennt að sjá
hlutina á einhvern ákveðinn hátt,
frá einhveiju ákveðnu sjónarhorni.
Okkur er hins vegar ekki kennt að
sjá margbreytni hlutanna. Þessi
sýning er kannski tilraun til að sýna
margbreytni metrans, fjölbreytt
form hans.
En það er líka hægt að líta á
þessa sýningu út frá mörgum sjón-
arhornum, til dæmis huglægum,
sjónrænum, rökrænum eða fagur-
fræðilegum. Fólk verður að leggja
eigin skilning í hana.
I sýningarskrá er þessi texti:
Stöðluð gjldi.
Altæk gildi.
Fjöldaframleidd gildi.
Tilfinningaleg gildi.
Forunnin gildi."
Þegar hér er komið sögu í sam-
tali okkar Rúríar kemur safnstjóri
Gallerísins, Edda Jónsdóttir, inn úr
dyrunum og segir okkur frá tveim-
ur gestum sem skoðuðu sýninguna
og töldu listamanninn vera að gera
grín að sér. Rúrí tekur sögunni með
ró og segist öllu vön í þessum efn-
um. „Sjálf hef ég hvorki löngun né
þörf til að leggja vinnu í að gera
grín að fólki. En eins og ég var að
enda við að segja þá getur fólk
verið afar lokað á önnur sjónarhorn
en hin viðteknu."
- Er það ef til vill hlutverk lista-
mannsins að sjá hlutina út frá öðru
sjónarhomi en við hin, er listamað-
urinn ekki skapandi nýrrar sýnar?
„Ég held að hlutverk listamanna
sé ekkert eitt, þeir hafa mörg hlut-
verk og margvísleg viðfangsefni.
Ég held að þessi hugmynd um lista-
manninn sem upphaf, sem snilling
sé gengin sér til húðar. Sömuleiðis
held ég að hugmyndin um lista-
manninn sem bóhem eigi ekki leng-
ur við, ekki í nútímasamfélagi.
Myndlistarmenn hafa hver sinn
stíl, það er ekki til nein algild form-
úla um hvernig þeir eigi að vinna.“
Sýning Rúríar stendur til 25. maí.
Morgunblaðið/Einar Falur