Morgunblaðið - 11.05.1996, Blaðsíða 8

8 C LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SEGJA MÁ að Birgir Andrés-
son hafí fyrst kvatt sér
hljóðs í íslenskum listheimi
þegar hann árið 1976 hélt
sýningu í Gallerí SÚM í leyfisleysi
ásamt kennara sínum úr Myndlist-
ar- og handíðaskólanum (MHÍ),
Magnúsi Pálssyni, sem hann segir
að hafí tekið sig og skólabræður
sína, Bjarna H. Þórarinsson, Áma
Ingólfsson, Sverri Ólafsson og
Kristinn Harðarson, að sér til „að
gera þá að almennilegu fólki“. Regl-
ur MHÍ sögðu til um að nemendur
mættu ekki halda opinberar sýning-
ar en þær ákváðu þeir Magnús og
Birgir að virða að vettugi; varð úr
mikill skandall, að sögn Birgis, en
um leið vakti sýningin athygli.
„Birgir kemur fram í kjölfar
SÚM-aranna“, segir Guðmundur
Oddur, annar fyrirspyijenda á Sjón-
þinginu og sá maður sem Birgir
telur vita meira um sig en hann
sjálfur. „Hann kemur líka fram“,
heldur Guðmundur Oddur áfram,
„þegar MHÍ er að fara í gegnum
mjög miklar breytingar, þegar kyn-
slóðaskipti eru að verða og það með
talsverðum látum. Hann á beinan
þátt í því að „Deild í rnótun" verður
til í skólanum, sem síðar átti eftir
að verða að „Nýlistadeild" og nú
„Fjöltæknideild". Hann á beinan
þátt í því að Hildur Hákonardóttir
verður skólastjóri. Hann er á vissan
hátt eins konar íkon fyrir þessa
fyrstu kynslóð sem kemur úr „Deild
í mótun“, hann er í framvarðar-
sveit þessa hóps. Það má líka segja
að hann sé eftirlæti SÚM-arar.na,
þótt hann vilji ef til vill ekki taka
undir það sjálfur."
Upp á kant
Birgir Andrésson er fæddur 6.
febrúar 1955 í Vestmannaeyjum,
sonur hjónanna Andrésar Gestsson-
ar frá Pálshúsum á Stokkseyri og
Sigríðar Jónsdóttur frá Vestmanna-
eyjum. Faðir Birgis varð blindur á
þjóðhátíð í Eyjum 1943 og móðir
hans lést 1958 en tveimur árum
síðar fluttu þeir feðgar upp á land
og inn á Blindraheimilið við Hamra-
hlíð 17. Þar kynntist farðir hans
blindri konu, Elísabetu Kristinsdótt-
ur, sem hann kvæntist og tók hún
Birgi að sér. Birgir undi sér saklaus
við að lita og teikna. Fljótlega urðu
ýmsir myndlistarmenn á vegi hans,
meðal annarra Ólafur Lárusson upp
úr 1968 og smitaðist Birgir af
ólæknandi myndlistarbakteríu.
Morgunblaðið/Kristinn
BIRGIR Andrésson ásamt þátttakendum á Sjónþinginu, spyrlunum Guðmundi Oddi og Kristni
Hrafnssyni og umsjónarmanninum Hannesi Sigurðssyni.
Þessi magnaða lykt og
þetta undarlega bragð
Birgir Andrésson ,myndlistarmaður, mun
sitja fyrir svörum á Sjónþingi í Gerðubergi
á morgun kl. 15. Þröstur Helgason skoð-
aði feril Birgis sem hófst í leyfisleysi í Gall-
erí SUM fyrir tuttugu árum.
Birgir stundaði myndlistarnám
við Jan Van Eyck Akademie í Hol-
landi árin 1978 til 1980. Þegar
hann fluttist aftur heim komst hann
fljótlega upp á kant við nýjustu
strauma og stefnur í íslenskri
myndlist. „Um þetta leyti dettur
Birgir gjörsamlega út“, segir Guð-
mundur Oddur, „vegna þess að
hann þráast við. Hann skyldi ekki
bullið sem fýlgdi nýja málverkinu á
fyrri hluta níunda áratugarins.
Hann fer í myndlistarlega fýlu í
Qögur ár, frá 1982 til 1986. Hann
tekur lítinn þátt í Gullstrandar-sýn-
ingunni frægu 1983; hann gaf hálf-
gerðan skít í þá sýningu, var að
vísu með en sýndi bara einhveija
filmubúta sem hengu út í horni.
Birgir þráast sem sé við í heil
fjögur ár og má segja að hann hafi
haldið vitinu í myndlistinni. Vitið
fór úr henni á meðan þessi bylgja
með nýja málverkið gekk yfír, menn
urðu heimskir eins og málarar voru
fyrir daga Duchamps sem vildi vera
gáfaður eins og rithöfundur, ekki
heimskur eins og málari. Á meðal
nýmálara hér á landi var aðalfras-
inn sá að það væri engin fílósófía
nema í höndunum."
Nálægð og þjóðmenning
Nálægð er eitt meginþemað í
myndlist Birgis Andréssonar.
„Þetta fyrirbæri snýst um að hlut-
ina sé að fínna þar sem maður býst
síst við þeim“, segir Guðmundur
Oddur, „að hlutirnir séu beint fyrir
framan nefið á manni. Og að mað-
ur sé svo blindur gagnvart því sem
er næst manni.“
Birgir hélt fyrst sýningu með
„nálægð" sem útgangspunkt árið
1989 og sýndi þá stækkuð frímerki
frá Alþingishátíðarárinu 1930.
Undir sömu formerkjum vann Birg-
ir sýningar um liti og fólk eða „Ann-
ars vegar fólk“, eins og Birgir kaus
að nefna það, en þar var um að
ræða kynlega kvisti úr íslensku
þjóðlífi síðustu tveggja alda. í þess-
um verkum sínum reynir Birgir
ekki að kryfja eða skilgreina hlutina
sem hann skoðar heldur einungis
að sýna þá eins og þeir birtast og
komast nálægt þeim, draga þá fram
í dagsljósið.
Annað meginþema í list Birgis
er áhugi hans á íslenskri þjóðmenn-
ingu og tengist það því fyrrnefnda
nokkuð. Um sögutúlkun sína og
afstöðu til þjóðernis og þjóðarein-
kenna segir Birgir: „Ég er fæddur
og uppalinn á skeri langt úti á
Atlandshafi. Fyrir mér er þetta
sker nafli alheimsins og eyja listar-
innar. Þetta sker er uppfullt af
misskilningi og skilningi á sjálfu
sér og því er flýtur upp á strendur
þess frá fjarlægum álfum. Sú
samsuða er sá grautur sem ég
nærist á og er mín magafylli sem
listamaður. Nafli heimsins er all-
staðar og hvergi, þó er hann ætíð
þar sem þú ert staddur hveiju sinni.
Þess vegna tengir hann alla við
sjálfan sig og sinn uppruna. Þaðan
hefur þú þínar forsendur og þínar
samlíkingar. Þaðan horfir þú á þitt
nánasta umhverfi og til fjarlægari
staða. Út frá honum dregur þú
þínar ályktanir og frá honum hefur
þú alla þina heimsku eða þá visku.
Þetta er mitt form og mín mynd-
bygging. Það kæmi mér þó ekkert
á óvart að það eina sem tengdi
þetta allt saman að lokum væri
þessi magnaða lykt og þetta undar-
lega bragð.“
Spyrlar á Sjónþingi verða mynd-
listarmennimir Guðmundur Oddur
og Kristinn Hrafnsson en umsjónar-
maður verður Hannes Sigurðsson
listfræðingur. Á morgun opnar
Birgir stikkprufusýningu í Gerðu-
bergi er spannar allan feril hans.
13 maí kl. 17 opnar svo sýning á
nýrri verkum Birgis á Sjónarhóli
að Hverfisgötu 12.
Nýjungar eru
tímaskekkj a
HVAÐ skyldu nýlist og breskt
nautakjöt eiga sameiginlegt?
Samkvæmt Daða Guðbjörnssyni
myndlistarmanni hefur hvort
tveggja fráhrindandi áhrif á
fólk. Nýlistin ku til að mynda
vera að ganga að íslenskum
myndlistarmarkaði dauðum.
„Hún er sjálfhverf og óspennandi
og höfðar ekki til almennings
i sem er fyrir vikið að missa áhuga
á myndlist almennt. Þessu er eins
farið með breska nautakjötið:
þ Heildaráhrifin eru slæm og allir
tapa.“
Að mati Daða hefur nýlistin
I ekki sannað tilverurétt sinn á
i afgerandi hátt. „Nýlistin hefur
Iverið lengi í sjálfheldu enda hug-
| myndafræðilega gjaldþrota. Síð-
an eigum við hvorki nógu stór
söfn til að hýsa hana né nógu
i- mikla peninga til að kynna hana
þ og upphefja hana með þeim
É hætti.“
ISjálfur kveðst Daði ekki leita
Ú að nýjungum í list sinni, heldur
U einbeita sér að persónulegum
útfærslum á hinu hefðbundna,
enda er hann þeirrar skoðunar
að nýjungar í myndlist séu tíma-
skekkja. Vísar hann í listasöguna
máli sínu til stuðnings. „Leitin
að nýjungunum gengur ekki
lengur upp, þannig að möguleik-
arnir felast í persónulegri
I vinnslu.“
Tilefni ummælanna er sýning
sem Daði opnar í eftirmiðdaginn
í Galleríi Borg við Ingólfstorg.
Getur þar að líta ný olíumálverk
og vatnslitamyndir — en engin
nýlistaverk.
Daði segir list sína einkennast
af hægri þróun. Tæknileg færni
hafi aukist í gegnum árin og
lausnirnar verði því sífellt fag-
legri. „Fyrir fáeinum árum var
mikil barátta í verkum mínum.
Listumhverfið var að mörgu leyti
fjandsamlegt sem varð til þess
að línur skerptust. Nú hefur
lygnt, sem er gott fyrir listina,
og verkin eru afslappaðri og lit-
urinn í betra jafnvægi. Ég er
ipjög sáttur við það sem ég er
að gera í dag og segja má að ég
hafi fundið mér farveg. Það er
mjög mikilvægt fyrir listamann."
Kveðst Daði velta listinni betur
fyrir sér í seinni tíð og eyða
meiri tíma í hvert viðfangsefni.
Fyrir vikið gangi honum betur
að koma auga á vankantana og
sniða þá af. „Mér finnst að gæð-
in séu að aukast, frekar en hitt.
En það er eflaust afstætt."
Daði er enginn nýgræðingur í
listinni; nam við Myndlistaskól-
ann í Reykjavík frá 1969-76,
Myndlista- og handíðaskóla ís-
lands frá 1976-80 og árin 1983-84
við Rijksakamemie van Beeld-
ende Kunsten í Amsterdam. Hef-
Morgunblaðið/Einar Falur
„ÉG ER mjög sáttur við það sem ég er að gera í dag og segja má
að ég hafi fundið mér farveg. Það er mjög mikilvægt fyrir lista-
mann,“ segir Daði Guðbjörnsson sem opnar málverkasýningu í
Galleríi Borg síðdegis.
ur hann haldið fjölda einkasýn-
inga, auk þess að taka þátt í sam-
sýningum víðs vegar um heim,
svo sem á öllum Norðurlöndun-
um, Þýskalandi, Hollandi, Ítalíu,
Júgóslavíu, Frakklandi, Eng-
landi og Japan. Árið 1993 var
Daða boðið að sýna á Kjarvals-
stöðum.
Daði hefur ávallt haldið
tryggð við málverkið, þótt því
hafi reglulega verið spáð dauða.
„Þær andlátsfregnir hafa allar
verið stórlega ýktar.“ Vinnur
hann með hefðbundin efni og
form en þegar viðfangsefni eru
annars vegar gefur hann við-
teknum hefðum langt nef. Að
minnsta kosti á islenskan mæli-
kvarða því Daði segir margt í
sínum verkum tilheyra hinum
evrópska anga post-humanis-
mans, sem komi meira fram í
málverki hér í álfu en í Banda-
ríkjunum.
Að mati Daða hafa áherslur í
myndlist lengi verið rangar hér
á landi. „Áróðursmeistararnir",
eins og hann kemst að orði, hafi
lagt alltof mikla áherslu á hinn
expressjóníska-geira, sem hafi
ekki reynst vera sá hluti af nýja
málverkinu sem ætli að festa sig
í sessi. „Hérlendis hefur alltof
mikið verið einblínt á ákveðna
þætti á kostnað fjölbreytninnar.
Fígúratíft málverk hefur til
dæmis aldrei notið sannmælis,
auk þess sem listumhverfið er
fyrst núna að taka við post-hum-
anismanum, sem hefur lengi átt
góðu gengi að fagna víða erlend-
is.“
Segir listamaðurinn áhrifa
„þessarar þröngsýni" gæta í
Myndlista- og handiðaskóla ís-
lands sem hann liggur á hálsi
fyrir „framleiðslu á einhæfum
listmálurum". „Vandi þessa unga
fólks er sá að því er kennt að
mála einlitar og gamaldags
áferðarmyndir. Sumir gera þetta
reyndar afar vel en listunnendur
hafa einfaldlega lítinn áhuga á
slíkri myndlist.“
Segir hann hins vegar fátt til
ráða. „Verk manns eru vitaskuld
visst fordæmi — meira getur
maður ekki gert.“
Daði verður fyrstur myndlist-
armanna til að sýna í nýjum húsa-
kynnum Gallerís Borgar við Ing-
ólfstorg. Sýningin stendur til 27.
maí en við opnun hennar kl, 16
í dag munu Jóhanna Þórhalls-
dóttir og Guðbjörg Siguijóns-
dóttir flytja nokkur lög.