Morgunblaðið - 12.05.1996, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 12. MAÍ 1996 11
Hann bendir á kosti þess fyrir
hlutafélag að geta sótt fé út á
hlutafjármarkaðinn og fá verðmat
á eignarhluti félagsmanna. Á móti
bendir hann á að skattalegt hag-
ræði hverfi við stofnun sjálfstæðs
hlutafélags. Og hann blæs á þau
rök að starfsmenn vinni betur og
skili betri rekstri í hlutafélagi en
núverandi félagsformi.
Rétt mat á verðmætum
Sigurður Einarsson sagði meðal
annars að það yrði skýrara við
hvað menn ættu, þegar hann var
spurður um rökin fyrir hlutafélag-
svæðingu SH á aðalfundinum á
dögunum. Eggert Jónsson, fram-
kvæmdastjóri Hraðfrystihússins
Norðurtanga hf. á ísafírði, segist
vera hlynntur breytingum á Söl-
umiðstöðinni. Tímabært sé að
stíga skrefið til fulls og gera hana
' að hlutafélagi. Auk annarra raka
fyrir þessari skoðun bendir Eggert
á að meiri líkur séu á að rétt mat
fáist á eignarhluta fyrirtækjanna,
fram komi raunveruleg eign
þeirra. Viðmælendur eru sammála
um að dulin eign sé í eignarhluta
þeirra í Sölumiðstöðinni og myndi
hún væntanlega koma fram á
hlutabréfamarkaði. Það hvað lítið
fáist fyrir hlutinn hindri menn í
að selja eða minnka hlut sinn í
Sölumiðstöðinni þegar illa gangi í
rekstri fyrirtækjanna. Róbert Guð-
fínnsson segir nauðsynlegt að
auka svigrúm aðildarfyrirtækj-
anna, í þá veru að þau geti t.d.
losað sig út úr Sölumiðstöðinni og
fengið eðlilegt verð fyrir hlut sinn
ef aðstæður breytist.
Finnbogi Jónsson segir að vissu-
lega sé ákveðinn kostur að fá
markaðsverð á eignina í Sölumið-
stöðinni, sérstaklega fyrir þá sem
vilji selja hlut sinn. „En er nokk-
urt gagn í því fyrir okkur sem
ætlum að vera áfram í Sölumið-
stöðinni" spyr Finnbogi. Brynjólf-
ur Bjarnason segir að það sé alltaf
vont að vera í átthagafjötrun og
þeir geti aldrei haldið hópnum
saman, þegar hann er spurður að
því hvort vanmat á eignarhlut fyr-
irtækjanna væri ekki lím sem héldi
samtökunum saman og hvort það
losnaði ekki um menn við hlutafé-
lagsbreytingu. Hann telur nauð-
synlegt fyrir félög á opnum hlut-
aíjármarkaði að fá markaðsverð á
hlut sinn í Sölumiðstöðinni, hlut-
hafar þeirra eigi rétt á því.
Góð fjárfesting
Þegar félagsmaður gengur úr
Sölumiðstöðinni ber félaginu að
innleysa eignarhluta hans sam-
kvæmt ákveðnum reglum. Verð-
mæti hlutarins er bókfært eigið
fé SH og félaga sem SH á að öllu
leyti. Hluturinn er síðan greiddur
út á tíu árum.
Eignaraðild þrengist
UTGERÐARFÉLAG Akureyringa
er langstærsti eigandi Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna, á tæp-
lega 14,5% hlut sem félagið fengi
liðlega 200 milljónir fyrir við út-
göngu úr félaginu. Verðmæti á
frjálsum markaði er þó talið mun
meira. Af stærstu eigendum sam-
takanna hafa Þormóður rammi
og Grandi aukið eignarhluta sinn
hlutfallslega mest á síðustu tveim-
ur árum, Þormóður rammi um
54% og Grandi um 43%. Eignarað-
ild að SH hefur verið að þrengjast.
Eftir að samþykktum SH var
breytt fyrir tveimur árum var
eignarhlutfall félaganna reiknað
upp eftir framleiðslu frá stofnun
félagsins og eignarhlutföllin fest
1. júlí 1994. Síðan breytist hlutur
manna ekki nema þeir kaupi eða
selji hlut. Frá þeim tíma hefur
hlutur félaganna breyst með mis-
munandi hætti. Hluti þeirra hefur
ekki nýtt sér boð stjórnar félags-
ins um að kaupa þá hluti sem
hafa losnað og hefur eignarhluti
þeirra þá verið óbreyttur en ann-
arra aukist sem nemur kaupum
þeirra á nýjum hlutum. Hlutirnar
sem losnað hafa, m.a. eignarhluti
Vinnslustöðvarinnar, eru boðnir
eigendum SH í hlutfalli við fram-
leiðslu síðasta árs en ekki ekki í
hlutfalli við eign. Því hafa fyrir-
tæki með tiltölulega lítinn eign-
arhluta en mikla framleiðslu nú
um stundir átt þess kost að auka
hlut sinn hlutfallslega mikið.
Dæmi um þetta eru Þormóður
rammi og Grandi.
„Við höfum átt rétt á tiltölulega
mikilli viðbót og nýtt okkur hann
til fulls," segir Róbert Guðfinns-
son, framkvæmdastjóri Þormóðs
Þessir
eiga SH
FÉLAGSMENN ailglgss
Útgerðarfél. Akureyringa hf. 14,47%
isfélag Vestmannaeyja hf. 9,54%
Grandi hl. 9,20%
Haraldur Böðvarsson hl. 7,00%
Hraðfrystihúsið Norðurtangi hf. 6,70%
íshúsfélag isfirðinga hf. 6,62%
Síldarvinnslan hf. 6,13%
Þormðður rammí hf. 5,00%
Hraðfrystihús Eskifjarðar hf. 4,23%
Miðneshf. 4,10%
Hraðfrystihúsið hf., Hnífsdal 3,90%
Frostlhf. 3,19%
Magnús Gamalíelsson hf. 2,83%
Hðlanes hf. 2,62%
Sigurður Ágústsson ehf. 2,52%
Hraðfrystihús Hellissands hf. 2,07%
Hraðfrystihús Ólafsfjarðar hf. 2,05%
Skjöldur hf. 1,48%
Jðn Erlingsson hl. 1,30%
Fiskanes hf. 1,03%
Hraðfrystihús Tálknafjarðar hf. 0,97%
Sofianías Cecilsson 0,81%
Fiskiðja Raufarhafnar hf. 0,48%
Gunnvör hf. 0,30%
Fiskiðjan Dvergasteinn hf. 0,27%
Kristján Guðmundsson hf. 0,25%
Oddi hf. 0,21%
Þorbjöm hf. 0,18%
Fiskiðjan Freyja hf. 0,14%
ísfiskurhf. 0,12%
Saltver hf. 0,08%
Fiskv. Magnúsar Björgvinss. 0,06%
Straumnes hf. 0,05%
(sfold hf. 0,04%
Kambur hf. 0,03%
Sjávarréttir hf. 0,02%
ramma. Hann segir að fyrirtækið
sé stór framleiðandi fyrir SH og
viyi vera stór eigandi en telur að
aukning hlutarins sé jafnframt
góð fjárfesting.
Þorbjörn hf. í Grindavík er til-
tölulega lítill eigandi í SH og hef-
ur ekki keypt hluti sem losnað
hafa. Gunnar Tómasson fram-
kvæmdasfjóri segir að vissulega
væri þetta góður fjárfestingar-
kostur. „En við höfum verið upp-
teknir við að reka útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtæki og ekki litið
á fyrirtækið sem fjárfesti. Við
þurfum sennilega að breyta þess-
ari hugsun," segir Gunnar.
Eigendum Sölumiðstöðvarinnar
hefur fækkað stöðugt á und-
anförnum árum. Þeir eru nú 36
en voru 40 fyrir þremur árum.
Nokkrir af stærri eigendum fyr-
irtækisins hafa sagt sig úr félags-
skapnum eða orðið gjaldþrota.
Reyndar hafa nokkrir nýir bæst
við, en allir með tiltölulega lítinn
hlut.
Þetta hefur leitt til þess að
eignaraðildin hefur þrengst. Nú
eru sjö fyrirtæki með yfir 6% hlut
og eiga þau samtals tæplega 60%
eignarhluta. Sex stærstu fyrirtæk-
in eiga rúman meirihluta í félag-
inu. Fyrir þremur árum áttu 10
stærstu félögin 63% Sölumiðstöðv-
arinnar en nú eiga 10 stærstu sam-
tals 73% eignarinnar. Finnbogi
Jónsson, framkvæmdastjóri Síld-
arvinnslunnar hf. í Neskaupstað,
segir æskilegast að allir framleið-
endur á vegum Sölumiðstöðvar-
innar eignist hlut í félaginu og
telur það ekki góða þróun að fáir
stórir hluthafar verði ráðandi afl
í félaginu.
Þessar reglur þýða að eignar-
hlutur manna reiknast af tölu sem
er töluvert lægri en eigið fé Sölu-
miðstöðvarinnar samkvæmt sam-
stæðureikningi. Mest munar um
að hlutabréf SH í félögum, sem
það á ekki öll hlutabréfín í, reikn-
ast aðeins á nafnverði þó verð-
mæti þeirra sé meira. Undir þetta
falla til dæmis tvö öflug hlutafélög
sem SH hefur átt mikinn meiri-
hluta í, Jöklar hf. og Umbúðamið-
stöðin. Einnig hlutafélög eins og
Plastprent þar sem SH er í minni-
hluta. Fyrir utan þetta er svo dul-
in eign Sölumiðstöðvarinnar ekki
metin þegar verðmæti eignarhluta
er reiknað, til dæmis vörumerkið
Icelandic og viðskiptavild. Aða-
leign SH er að sjálfsögðu dótturfé-
lagið, Coldwater Seafood, í Banda-
ríkjunum og telja menn sölukerfi
þess og stöðu á markaðnum mun
meira virði en fram kemur í reikn-
ingum SH.
Þeir hlutir sem SH hefur leyst
til sín hafa verið boðnir félags-
mönnum í bráðum tvö ár og hafa
þeir allir selst aftur. Vegna þess
vanmats sem er á eignum SH
hafa menn talið þetta góða fjár-
festingu og eftirspurnin verið
meiri en framboðið. Skerfur þeirra
sem ekki nýta sér forkaupsréttinn
hefur gengið til annarra eigenda
í sömu hlutföllum. Fram kom á
aðalfundi SH á dögunum að liðlega
10% hlutur í SH hefði skipt um
hendur með þessum hætti og
munar þar mest um tæplega 8%
eignarhlut Vinnslustöðvarinnar í
Vestmannaeyjum. Hvert prósent
af þeim eignarhlut var keypt á lið-
lega 15 milljónir kr. og selt hlut-
höfum á sama verði. Það þýðir að
heildareignin í SH er metin á 1,5
milljarða kr. í þessu tilliti. „Þetta
er eins og smíðaverð eins skuttog-
ara. Það hljóta að vera margfalt
meiri verðmæti í Sölumiðstöðinni
og öllu sölukerfinu erlendis,“ segir
félagsmaður í SH.
Breyting á SÍF tókst vel
Líklegt má telja að leitað verði
í smiðju saltfiskframleiðenda ef
ákveðið verður að breyta Sölumið-
stöð inni í hlutafélag. Sölusam-
band íslenskra saltfiskframleið-
enda steig þetta skref síðla árs
1993 eftir að minnsta kosti þriggja
ára undirbúning. Breytingin hefur
þótt takast vel. Áður en hlutafé-
lagið tók við var farið nákvæmlega
yfír allar eignir SÍF og skuldbind-
ingar. Eignamat virðist hafa verið
mjög varfærið því fasteignir voru
skrifaðar niður um 80 milljónir til
þess að þær væru ekki yfírteknar
á hærra verði en hægt væri að
selja þær fyrir með_ litlum fyrir-
vara. Viðskiptavild SÍF, vörumerki
og fleira voru ekki metin til eignar
og dótturfyrirtæki voru færð yfír
á nafnvirði. Síðan var þessari eign
skipt á milli eigendanna með út-
gáfu hlutabréfa til þeirra.
„Breytingin á SIF heppnaðist
að mörgu leyti vel. Reksturinn
hefur gengið vel þrátt fyrir að SÍF
eigi í harðari samkeppni við aðra
útflytjendur en áður, rétt eins og
á sér stað núna hjá SH og ÍS,“
segir Gunnar Tómasson. Hann
fylgdist vel með undirbúningi
breytinganna, var um árabil í
stjórn SÍF, fyrir breytinguna, og
er nú aftur kominn í stjórnina auk
þess sem hann á sæti í stjórn SH.
Fyrst eftir stofnun hlutafélags-
ins lækkuðu hlutabréfin í SÍF hf.,
en síðan hafa þau stöðugt hækkað
og um þessar munir er gengi
þeirra liðlega þrefalt nafnverð.
Gunnar nefnir tvær ástæður þegar
hann er spurður um ástæður þess-
arra miklu hækkana. Skrúfan hafí
farið í gang þegar þjónustuaðilar
fóru að bítast um bréfin og þá
hafi almennir fjárfestar séð fram
á góða ávöxtun og fylgt í kjölfar-
ið. En Gunnar segir að ekki megi
gleyma því að reksturinn hafí
gengið vel.
„Eg er sannfærður um að þetta
mun gerast með svipuðum hætti
hjá SH. Þjónustuaðilar hafa áreið-
anlega áhuga á að komast þar til
áhrifa og einnig þeir sem hafa
hagsmuna að gæta úti á mörkuð-
unum, til dæmis við vörudreifingu.
Svo má búast við að almennir fjár-
festar komi á eftir,“ segir Gunn-
ar. Róbert Guðfinnsson telur að
gengi hlutabréfa í SH hf. muni
ráðast af því hvernig reksturinn
gangi, fremur en hvaða eignir
standi þar á bak við. Menn spyiji
fyrst og fremst um það hvaða arð
eignirnar gefi.
Fækkar í stjórn
Viðmælendur telja of snemmt
að meta áhrif hugsanlegra breyt-
inga á félagsformi Sölumiðstöðv-
arinnar á stjórnun fyrirtækisins.
Flestir eru sammála um að það
breytist úr því að vera félagasam-
tök með víðtækum skyldum við
félagsmenn í sjálfstætt fyrirtæki
sem beri fulla ábyrgð á gerðum
sínum gagnvart hluthöfum. Menn
eru enn ósammála um það hvort
kostir eða gallar þessarar breyt-
ingar vegi þyngra en hlutafélags-
mennirnir virðast þó vera að ná
yfírhöndinni.
Valdahlutföllin munu breytast
eitthvað því í hlutafélagi ræður
hlutafjáreign afli atkvæða en ekki
framleiðsla og hausafjöldi að hluta
eins og hjá Sölumiðstöðinni. Nú
eru fímmtán menn í stjórn SH.
Þó hlutafélagalögin komi ekki í
veg fyrir kosningu svo fjölmennrar
stjómar mun áreiðanlega verða
fækkað í henni, eins og gert var
hjá SÍF. Ekki er ólíklegt að ein-
hver togstreita verði um sætin.
'
Andstaða við skiptingu dótturfélaga
EFTIR að aðalfundur SH samþykkti enn
eina endurskoðun á félagsforminu ákvað
Sigurður Einarsson að draga til baka tillögu
sína um að skipta hlutabréfum SH í dóttur-
fyrirtækjunum í Bandaríkjunum og Bret-
landi á milli eigenda SH. Sú tillaga kemur
væntanlega til skoðunar í stjórn SH sam-
hliða umræðum um breytingu á félagsformi
en ekki er að heyra að hún njóti almenns
fylgis.
Brynjólfur Bjarnason telur margt áhuga-
vert við þessa hugmynd og segir gott að
hafa hana uppi á borðinu. Helstu rökin
fyrir hugmyndinni að mati Brynjólfs eru
þau að hægt yrði að takast á hendur ólík
verkefni úti í heimi með mismunandi eignar-
aðild. Þannig yrði litið sjálfstætt á hvert
verkefni enda gætu eigendur SH og aðrir
íslenskir ljárfestar haft mismunandi áhuga
á að leggja fram nýtt áhættufé í þau.
Jón Ingvarsson sagði í samtali við Morg-
unblaðið á aðalfundi SH á dögunum að
ekki kæmi til greina að svipta SH þessari
eign, það myndi veikja félagið svo mikið
að það hefði ekki þá burði sem það þarf
til að taka þátt í ört vaxandi samkeppni.
Dótturfyrirtækin Coldwater Seafood í
Bandaríkjunum og Icelandic Freezing
Plants Ltd. í Bretlandi eru aðaleignir SH,
að verðmæti nokkuð á þriðja milljarð kr.
Jón Ingvarsson segir að það liggi í augum
uppi að það myndi veikja SH mikið ef þessi
eign yrði greidd út úr félaginu.
Finnbogi Jónsson og Gunnar Tómasson
lýsa sig mótfallna hugmyndinni. Finnbogi
segir að þetta hafi komið til greina áður
en samþykktum SH var breytt til þess að
koma í veg fyrir að eigið fé SH rýrnaði
stöðugt við úrsagnir frystihúsa. Nú væri
það vandamál leyst og segist hann ekki sjá
neinn tilgang í breytingu nú. Gunnar segir
að sölufyrirtækin hafi ræturnar í markaðn-
um og ef þær verði klipptar frá muni starf-
semin fölna.
Róbert Guðfinnson segir rétt að fara í
gegn um þessa umræðu en telur ljóst að
ekki sé áhugi á því hjá meirihluta eigenda
SH í dag að fara þessa leið.