Morgunblaðið - 12.05.1996, Blaðsíða 10
/
MORGUNBLAÐIÐ
10 B SUNNUDAGUR 12. MAÍ 1996
•1
M
Skuldafrí
SKULDIR
heimilanna á
Islandi jukust
um 26 millj-
arða króna á
síðasta ári og enn er mikil
gróska í skuldaræktun þeirra,
meðan fyrirtækin á íslandi og
heimilin í öðrum Evrópulöndum
eru farin að greiða niður skuld-
ir. Og nú er einmitt blómatími
skuldasöfnunar, aðfaratími
sumarleyfanna.
Á þessum árstíma streymir
fólk í bankana til að slá lán
fyrir sumarleyfinu. Stór hópur
er nokkurs konar fastakúnnar.
Koma eins reglulega og far-
fuglarnir að fá árslán fyrir
sumarleyfisferð til útlanda.
Stendur á endum að þeir eru
rétt að ljúka við að greiða lán-
ið frá í fyrra. Og staurblankir.
Hafa enda verið allt árið að
borga gamla lánið með vöxtum
og lántökugjaldi.
Tökum manneskju, sem hef-
ur legið í bæklingum og valið
hófsamlega pakkaferð til
Flórída eða sólarlanda Evrópu
í 2-3 vikur. Og hún „ætlar
engu að eyða“. I ferðina, flug,
hótel og fæði, er varla hægt
að gera ráð fyrir minna en
200-250 þúsund krónum, að
því er vanir fararstjórar segja
mér. Segjum að ferðalangurinn
taki aðeins lán fyr-
ir þeirri upphæð,
enda ætlar hann
ekki á þeirri
stundu í neinar
ferðir eða að
kaupa neitt. Þá
þarf fyrst að borga
ofan á upphæðina
lántökugjaldið
7.500 krónur, hvor
upphæðin sem er.
Síðan bætast auð-
vitað ofan á um
13% vextir. Áður
en síðasta greiðsla
er innt af hendi
hafa bæst ofan á
200 þúsund krónurnar 23 þús-
und krónur eða ofan á 250
þúsund krónurnar 28 þúsund.
Fyrsti gjalddagi er mánuði
seinna eða rétt þegar ferða-
langurinn er að koma heim
aftur. Og síðan reglulega um
mánaðamót fram að næsta
sumarleyfi.
Fáir standa við góð áform
um að fara ekki í neinar ferðir
þegar á staðinn er komið, veita
sér ekkert auka eða falla ekki
í þá freistni að kaupa sér eitt-
hvað. Þá er handhægt að grípa
til greiðslukortsins. Fljótt er
að safnast upp í 50-100 þúsund
krónur. Sem betur fer er orðið
nokkuð stöðugt gengi, svo að
lítil áhætta er á hækkun þótt
greiðslan miðist við dollara.
Samt sem áður þarf fólk líka
að lifa þegar heim er komið
og þá er hægt að grípa til þess
að skipta þessari úttekt vísa-
kortsins á sex greiðsludaga.
Borga strax þriðjung, enda 33
þúsund krónur venjulega nógu
erfiður skammtur. Lánið er
með 15,5% vöxtum mánaða-
lega og bætast þá við 1.290
krónur á mánuði eða enn 7.740
krónur. Ef maður hefur notað
kortið til að taka út peninga
úr banka erlendis, þá þarf að
greiða fyrir það 2 '/2%. Auðvit-
að gengur fólki misjafnlega,
en ég held að ferðavant fólk
samþykki að hér sé hóflega
áætlað.
Nú segir hver um annan við
þessi skuldagróskutíðindi:
Aumingja fólkið! Það eru orð
að sönnu. Afleitt að standa
hver mánaðamót andspænis
því að greiða af lánunum 0g
skiptigreiðslunum ofan á önnur
útgjöld. Og um 40-50 þúsund
krónur að
auki í til-
kostnað. Ef
þessi ágæti
sumarleyfis-
hafi kysi nú að eiga ekki í
vændum að standa andspænis
aukaskuldinni í hveijum mán-
uði og sleppa úr þessum víta-
hring, þá þyrfti hann þó ekki
annað en að sleppa einni ferð
og um leið lántökunni eitt árið.
Þá kæmist hann á sléttan sjó.
Greiddi næsta sumarfrí af þess
árs tekjum, og ætti væntanlega
aukakostnaðinn, 40-50 þúsund
krónur, óeyddan, sem ýmislegt
má skemmtilegra gera við en
að greiða bankanum þær. Ráð-
gjafar segjast jafnan benda
fólkinu á þetta. En lántakinn
vill endilega láta sitt skulda-
blóm blómstra.
Ætli þetta sé þjóðarein-
kenni? Þegar farið var að tala
um erfiðleika í efnahagsmál-
um um sl. áramót, dró strax
úr pöntunum í sumarleyfis-
ferðir í Þýskalandi og í Frakk-
landi. Hér skilst mér að aldrei
hafi verið meiri ásókn í utan-
landsferðir en í ár. Breytir
engu þótt skuldir heimilannna
séu að margra mati komnar
að þeim mörkum að þær geti
ekki vaxið meira, miðað við
ráðstöfunartekjur, að ekki sé
talað um óöryggi á atvinnu-
markaði. Við erum víst bara
svona. Af hveiju þá þessi vor-
kunnartónn? Og tal um að ein-
hveijir verði að létta byrðun-
um af aumingja fólkinu?
Talandi um ferðalög er mjög
áberandi hve miklu meiri
kynning er á því hvernig eyða
megi á ferðalögum en hvernig
megi spara. Fylgir vísast
áhuganum.
Nú í vor kynnti Vísa ferða-
tengd fríðindi, sem hófust í
Frakklandi. Til þess að fá af-
slátt út á kortið þarf maður
að sækja sér lista yfir afsláttar-
staði hjá Vísa eða Flugleiðum.
Þar má m.a. sjá afslætti í
tveimur af frægustu magasín-
unum í París. Islensk kona
sagði að konurnar við kassana
hefðu ekkert kannast við þetta.
Ég vildi sannreyna það. Til
þess að fá slíkan afslátt þarf
bara að gefa sig fram við mót-
tökuna eða upplýsingar á götu-
hæð, framvísa skilríkjum'*og fá
stimpil sem gildir út dvalartím-
ann til framvísunar við kass-
ana. Nú standa yfir íslensku
vorferðirnar með beinu flugi
Flugleiða til Parísar. Og sjálf-
sagt að fararstjórar útskýri
slíkt.
Sama er um svo fjölmargt
annað, svo sem að nota korta-
síma en ekki hótelsíma, sem
eru rándýrir, og að skipta
ferðatékkum ætíð í þeim banka
eða stofnun, sem þeir eru gefn-
ir út á, í Bacleysbanka eða hjá
Cooks. Annars er hátt gjald
lagt á hvern tékka. Fleira
mætti telja til, en nú er tíminn
okkar útrunninn eins 0 g kolleg-
arnir á ljósvakamiðlunum segja
alltaf.
Gárur
eftir Eltnu Pálmadóttur
___________MANNLÍFSSTRAUMAR
VÍSlND'l/Hvad tengir efni vetrarbrauta?
Efhisstretigur
herm þú mér
EF VIÐ horfum út í geiminn sjáum
við reikistjörnur sólkerfisins, aðrar
sólir, vetrarbrautir og jafnvel heil
kerfi og þyrpingar vetrarbrauta.
Það er eitt af óleystum vandamál-
um nútíma stjarnfræði að skýra
tilkomu og innbirðis afstöðu þeirra
efnisstrúktúra sem tengja arma .
sína um víðáttur alheimsins. Til-
raunir til að þróa líkön af efnisupp-
byggingu alheimsins skiptast gróf-
lega í tvo flokka sem hvor á sér
sína áhangendur. Annar hópurinn
gerir ráð fyrir „upp á við þróun“
þar sem fyrst hafi myndast smærri
efniseiningar s.s. vetrarbrautir,
sem síðan hafi runnið saman í
stærri einingar vetrarbrauta kerfa.
Gegn þessari hugmynd er telft
„niður á við þróun“ sem telur að
fyrst hafi myndast risastórir efnis-
klasar sem síðan hafi klofnað niður
í smærri einingar. í nýlegri grein
í vísindatímaritinu Nature settu
þrír vísindamenn fram tilgátu um
það hvernig hægt er að sameina
sjónarmiðin tvö.
Ef dregin er upp mynd af dreif-
ingu efnisstrúktúra um al-
heimsrúmið kemur í ljós að vetrar-
brautir og kerfi þeirra hafa raðað
sér niður í hárfína efnisþræði sem
iðulega tegja arma
sína yfir svæði
sem eru milljónir
ljósára að lengd.
Vísindamenn hafa
eytt miklum tíma
í rannsókir á til-
komu slíkrar efn-
isdreifingar. Þeir
hafa framkvæmt
flókna og tímafreka tölvureikninga
sem stundum leiða til myndunar
efnisdreifingar sem getur verið
svipuð því sem finnst í alheimnum.
Þrátt fyrir þetta hefur fræðilegan
grundvöll þessara reiknilíkana
skort og þar af leiðandi raunveru-
legan skilning á því sem er að
gerast.
Það er meir en hálf öld síðan
fyrstu hugmyndirnar um það
hvernig vetrarbrautir og kerfi
þeirra myndast. Flestar þessara
hugmynda gera ráð fyrir því að í
upphafi, stuttu eftir frumspreng-
inguna miklu (big bang), hafi efni
og orka verið mjög jafn dreifð um
rúmið. Smávægilegar raskanir á
þessari efnisdreifingu hafa magn-
ast fyrir tilstuðlan aðdráttarkrafts-
ins sem virkar á allt efni alheims-
ins. Svæði sem einkennast af til-
tölulega miklum efnisþéttleika
hafa því haft tilhneigingu til að
draga til sín enn meira efni frá
nærliggjandi svæðum. Á þennan
hátt hefur efni þéttu svæðanna
vaxið saman og mundað uppistöðu
sóla, vetrarbrauta og vetrarbrauta-
kerfa.
Jafnvel þótt líkan þetta virðist
einfalt er enn langt í að um full-
komna kenningu sé að ræða. Það
er til dæmis óljóst, í smáatriðum,
hvernig efnis- og orkudreifing al-
heimsins hefur haft áhrif á stærð
og stöðuleika þeirra efnisstrúktúra
sem mynduðust fyrir tilstuðlan
aðdráttarkraftsins. Til þess að at-
huga vandamálið nánar þarf að
ganga út frá gefnum forsendum
um ástand efnisins á frumstigi al-
heimsins. Nokkrir fræðimenn hall-
ast að því að í upphafi hafi áhrifa-
mesti efnis þátturinn verið ’hot
dark matter’ (HDM). Mikil orka
þessa efnis hefur valdið því að
engir stöðugir efnisstrúkturar hafa
myndast innan smárra lengdarein-
inga. Orkumikil hreyfing efnisins
hefur einfaldlega „þurkað þá út“.
HDM-tilgátan leiðir því til niður á
eftir Sverri
Ólafsson
ÞJÓDLÍFSÞANKAR /Getum vid ekkigert betur?
Erdottiðaf
þér allt hárið?
FYRIR margt löngu fór ég einu sinni
með vinkonu minni til þess að passa
ömmu hennar, sem þá var farið
heldur að förlast. Mér er í minni
hvað amman var fjarskalega falleg
gömul kona, með blíðan andlitssvip
og hvítt liðað hár. Við sátum nú
saman þijár og tíminn leið við það
að amman söng fyrir okkur gamla
slagara sem höfðu verið í tísku þeg-
ar hún var ung stúlka vestur á fjörð-
um. Segir svo ekki af högum okkar
fyrr en afi vinkonu minnar kemur í
gættina, hann hafði verið í búðar-
ferð í bænum. Kona hans leit upp
þegar hann kom, hætti snöggvast
að syngja og sagði með miklum
undrunarsvip á andlitinu: „Hvað er
að sjá þig, maður, er dottið af þér
allt hárið?“ Gamli maðurinn varð
æði langleitur við þetta ávarp en
svaraði svo: „Ja, það er nú orðinn
æði tími síðan, elskan mín.“
Það er stundum hægt að brosa
og jafnvel skellihlægja að
ýmsu því sem þeir taka sér fyrir
hendur sem farnir eru að tapa minni
fyrir aldurs sakir. En það er ekki
lengur hlægilegt þegar fólk, sem
n
eftir Guðrúnu
Guölaugsdóttur
svona er á sig kom-
ið, er látið dvelja
eitt á heimili sínu
þótt fólki í um-
hverfinu sé mæta
vel ljóst að það
kann ekki fótum
sínum forráð nema
að takmörkuðu
leyti. Ég hitti mann
sem ég þekki um daginn og hann
fór að segja mér frá frænku sinni
einni sem orðin er meira en lítið
léleg . „Við skiptumst á að vera
hjá henni, stórfjölskyldan," sagði
hann. „Af hverju er konunni ekki
komið á einhvern góðan stað þar
sem hún fær viðeigandi aðhlynn-
ingu,“ spurði ég.„Það vantar ekki
að við höfum reynt að koma henni
á slíkan stað, en það hefur ekki
tekist ennþá,“ svaraði maðurinn.
Hann sagði mér síðan undan og
ofan af baráttu þessarar gömlu
frænku sinnar. Hún er haldin ýms-
um alvarlegum sjúkdómum og er
hálfblind, auk þess sem henni er
farið að förlast minni. Þegar hún fær
veikindaköst er hún sett á spítala
en varla eru verstu einkennin geng-
in yfir þegar hún er send heim á
ný, þótt öllum sé vel ljóst að hún
getur engan veginn hugsað um sig.
Kona þessi er barnlaus en er svo
lánsöm að eiga ræktarsaman frænd-
garð sem reynir að hlúa að henni
eftir föngum. „Er hún ekki með
öryggishnapp?" spurði ég. Maðurinn
játti því. „Ér það nú ekki mikill
rnunur?" spurði ég. „Ég veit varla
hvað segja skal, ég prófaði hnappinn
einu sinni og ekkert gerðist, það jók
ekki öryggistilfinningu gömlu kon-
unnar,“ svaraði hann.
Ég hef stundum hugsað um örlög
þessarar konu síðan. Ég hef sett
hana mér fyrir sjónir unga og fríska
með manninum sínum, séð þau í
anda eldast og slitna ár frá ári, þar
til loks að hann varð algerlega far-
lama og lagðist á sjúkrahús. Þá
hafði konan hans annast hann af
veikum mætti árum saman. Sjálf
er hún nú orðin svona heilsulaus
sem fyrr greindi en fær hvergi inni
á neinni elli- eða hjúkrunarstofnun.
Það er eitthvað athugavert við það
samfélag sem lætur gamalt fólk búa
við svona aðstæður. Við flest sem
þeytumst nú út um borg og bý og