Morgunblaðið - 14.05.1996, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 14. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um lausnarhraða
og loftsteina
í MORGUNBLAÐ-
INU 28. apríl er grein
sem ber heitið „Upp-
runi hrapsteina". Höf-
undur fjallar þar um
mælingar á hraða loft-
steina og samanburð
við svonefndan
lausnarhraða. „Lausn-
arhraða jarðar“ skýrir
höfundur sem þann
hraða, sem gervi-
hnöttur þurfi að hafa
í upphafi til þess að
honum takist að „yfir-
gefa þyngdarsvið jarð-
arinnar", eins og höf-
undur orðar það.
Þarna er eflaust um pennaglöp að
ræða. Réttara væri að segja „yfir-
vinna“ en ekki „yfirgefa“, því að
enginn hlutur yfirgefur þyngdar-
svið jarðar, hversu hratt sem hann
fer. En síðan bætir höfundur við:
„Alveg eins og jörðin hefur sól-
kerfíð í heild sinni eigin lausnar-
hraða sem er því sem næst 73
km/sek.“
Hér gætir nokkurs misskilnings.
í fyrsta lagi er villandi að tala um
lausnarhraða jarðar eða lausnar-
Af þeim mælingum sem
lagt er út af í greininni,
segir Þorsteinn Sæ-
mundsson, verður ekk-
ert ráðið um uppruna
vígahnatta.
hraða sólkerfisins þegar átt er við
lausnarhraða frá jörð eða frá sól-
kerfinu. í báðum tilvikum er lausn-
arhraðinn háður því hvar lagt er
af stað, og því er ekki um neina
eina tölu að ræða. Lausnarhraði
frá yfirborði jarðar reiknast rúm-
lega 11 km/sek., en lausnarhraði
gervitungls, sem er á braut um-
hverfis jörð, er minni og fer eftir
fjarlægðinni frá jörðu. Lausnar-
hraði frá sólkerfinu fer fyrst og
fremst eftir fjarlægð frá sólu. I fjar-
lægð jarðar frá sólu er lausnarhrað-
inn 42 km/sek. en ekki 73 km/sek.
Töluna 42 km/sek. mætti með réttu
kalla lausnarhraða jarðar, því að
fengi jörðin þann
hraða, myndi hún
losna frá sólkerfinu.
Þennan sama hraða
myndi loftsteinn fá, ef
hann kæmi úr óendan-
legri fjarlægð og hefði
allan sinn hraða af
fallinu í átt til sólar.
Talan 73 km/sék. er
'hins vegar fengin með
því að leggja hraðann
42 km/sek. við hraða
jarðar á braut hennar
um sólina (30
km/sek.). Þá fæst sá
hraði sem fyrmefndur
loftsteinn myndi hafa
miðað við jörð, ef svo vildi til að
hann kæmi nákvæmlega úr þeirri
átt sem jörðin hreyfist í. Áður en
loftsteinninn rækist á jörðina, yrði
lítilsháttar hraðaaukning vegna
aðdráttarafls jarðar, og við það
myndi lokahraðinn hækka úr 72 í
73 km/sek.
Nú berast loftsteinar að jörð
úr öllum áttum, og þeir sem eiga
uppruna sinn í sólkerfi okkar,
ættu því að öllum jafnaði að mæta
jörðu með hraða sem er minni en
73 km/sek. Meiri hraði sannar þó
ekki að loftsteinninn sé lengra að
kominn, því að brautir steinanna
geta truflast og hraðinn aukist ef
þeir fara nálægt einhverri reiki-
stjörnunni. Þannig hefur reiki-
stjarnan Júpíter oftsinnis slöngvað
heilum halastjörnum út úr sólkerf-
inu. Rykið sem streymir frá hala-
stjörnum, þegar þær eru í grennd
við sól, getur líka komist yfir
lausnarhraðann, þar sem margar
halastjörnur fara svo nærri þeim
mikla hraða.
Umræddri grein í Mbl. fylgir
mynd með textanum: „Hvaðan
koma glóandi vígahnettir?“. Eftir
því sem best verður séð, er mynd-
in ekki af vígahnetti, heldur hala-
stjörnu. En hvað sem því líður, er
rétt að berida á, að þær mælingar
sem lagt er út af í greininni, bein-
ast fyrst og fremst að örsmáum
geimögnum, sem naumast mynda
sýnileg stjörnuhröp. Af þeim mæl-
ingum verður ekkert ráðið um
uppruna stærri loftsteina eða víga-
hnatta.
Höfundur er stjurnfræðingur.
Þorsteinn
Sæmundsson
Dragtir.
blússur, bolir,
buxur, pils og
Aiiniii* m óninli
wuuruiUeh,
v/Nesveg, Seltjarnarnesi.
Sími 561 1680.
Um stjórnarhætti,
réttindi og skyldur
NÚ ER blessað vorið komið og
1. maí nýliðinn. Sá dagur var
óvenju hlýr hér á suðvesturhorninu
og óvenju margir tóku þátt í kröfu-
göngu stéttarfélaganna í Reykjavík
þar sem mótmælt var kröftuglega
frumvörpum ríkisstjórnarinnar um
samskiptareglur á vinnumarkaði
og um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins, en þar er vegið
harkalega að réttindum og kjörum
launafólks. í þessum mánuði verður
tekist á um það hvort ríkisstjórnin
þvingar það fram á Alþingi að
frumvörpin verði að lögum eða
hvort launafólki tekst að verjast
þeirri aðför.
Maí er einnig sá tími þegar
starfsfólk er almennt ráðið til skól-
arina fyrir næsta skólaár. Og það
ætla ég reyndar að gera að umtals-
efni í þessari grein. Fólk hefur
komið sér saman um ákveðnar regl-
ur um hvernig að því skuli staðið,
væntanlega í því skyni að sem best
takist til við að ráða fólk til skól-
anna, að þeir fái hæfasta starfsfólk
sem völ er á á hveijum tíma og til
þess að tryggja sem best að starfs-
fólk - og þá hef ég einkum í huga
kennara - geti sótt um þau störf
sem laus eru, á jafnréttisgrund-
velli. Ég mun sérstaklega fjalla um
málið eins og það snýr að fram-
haldsskólum, þar þekki ég best til
sem trúnaðarmaður stéttarfélags í
framhaldsskóla, fulltrúi í skóla-
nefnd og sem umsækjandi.
í menntamálaráðuneyti, sem
hefur eftirlit með ráðningum kenn-
ara, hafa verið útbúnar leiðbeining-
ar til handa skólastjórnendum og
skólanefndarmönnum um kennar-
aráðningar í framhaldsskólum. Það
sem nú er í gildi er sex síðna bækl-
ingur, gefinn út í mars 1994. Þess-
ar leiðbeiningar byggjast á lögum,
s.s. um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins, um lögverndun á
starfsheiti og starfsréttindum, á
lögum og reglugerð um framhalds-
skóla, stjórnsýslulögum, lögum um
fæðingarorlof, lögum um kjara-
samninga opinberra starfsmanna,
lögum um stéttarfélög og vinnu-
deilur. I leiðbeiningum er m. a. fjall-
að um hvernig staðið skuli að aug-
lýsingum um störf, um umsóknir
og meðferð þeirra, um hlutverk
undanþágunefndar, svo það helsta
sé hér nefnt.
Ég tel að leiðbeiningarnar og
lögin sem að baki þeim liggja séu
nokkuð skýr og með vönduðum
vinnubrögðum ætti að vera hægt
að fylgja þeim þannig að allir megi
vera við það sáttir: skólastjórnend-
ur, umsækjendur og ekki síst nem-
endur og aðstandendur þeirra, því
það eru nú einu sinni þeir sem eiga
hvað mest undir því að áhugasamt
og hæft starfsfólk ráðist til skól-
anna.
Því miður hafa skólastjórnendur
í framhaldsskólunum nú síðustu
árin ekki verið færir um
að fylgja þeim reglum
um ráðningar sem í
gildi eru og gert er ráð
fyrir að sé fylgt. Þar
má í fyrsta lagi nefna
auglýsingar og um-
sóknarfrest, en skýrt
er kveðið á um að hann
sé fjórar vikur, væntan-
lega til að tryggja að
allir sem áhuga hafa á
starfinu sjái auglýsing-
una og hafi ráðrúm til
að taka saman sín gögn
og sækja um. Þetta
getur hver sem rennir
augum yfir auglýsing-
amar í Lögbirtinga-
blaðinu og Morgunblaðinu séð að
ekki er haldið. Önnur atriði eru al-
menningi minna áberandi, svo sem
hvemig unnið er úr umsóknum og
fjallað um þær, en skólanefnd við-
komandi skóla á að fjalla um um-
sóknir og gera tillögur um ráðningu
starfsfólks til skólameistara sem
síðan ræður starfsfólk. Á síðustu
misserum hafa komið upp skýr
Við getum ekki búið við
að ekki sé skylt að aug-
lýsa störf. Steinar
Matthíasson telur betra
að hafa ákveðnar reglur
að styðjast við.
dæmi um að störf í framhaldsskól-
um hafi ekki verið auglýst eins og
vera ber, að umsóknir hafi verið
lagðar til hliðar án þess að hljóta
eðlilega umíjöllun, og að ráðið hafí
verið starfsfólk sem ekki hafði eins
góða menntun og ekki eins mikla
starfsreynslu og annar/aðrir um-
sækjendur.
Þá má spyrja: hvers vegna hefur
fólk ekki risið upp til handa og
fóta og kvartað yfir óréttlátri með-
ferð? (Það hafa í raun fáir gert.)
Ég tel að það eigi sér ýmsar skýr-
ingar. í fyrsta lagi eiga umsækj-
endur ekki hægt um vik að bera
saman umsóknir, þeir sjá yfirleitt
ekki aðrar en sína eigin. í öðru
lagi vill fólk helst ekki trúa því að
ekki hafi verið farið rétt að, það
vill enn treysta skólastjórnendum.
í þriðja lagi finnst áreiðanlega
mörgum að þeir eigi töluvert mikið
undir .því að styggja ekki skóla-
stjórnendur, það er jú til þeirra sem
þeir verða að snúa sér um atvinnu.
Einnig má sjálfsagt nefna að til
að leita réttar síns þarf töluvert
átak: fólk þekkir ekki rétt sinn,
stendur frammi fyrir gerðum hlut,
búið er að ráða í starfið, það stend-
ur einsamalt í baráttunni, aðrir eru
almennt ekki ginn-
keyptir fyrir því að
blanda sér í þannig
mál.
Að gefnu tilefni
leyfi ég mér því að
gefa þeim sem um
þessar mundir eru að
senda sínar umsóknir
til skólanna nokkrar
ábendingar:
a) Vandið til um-
sóknarinnar, sendið
með henni gögn um
menntun og störf,
skrifaðar umsagnir
fyrri vinnuveitenda
(eða sjáið til þess að
þær séu örugglega
sendar til skólameistara þar sem
sótt er um). Gleymið ekki að til-
greina nákvæmlega á umsókninni
hvaða gögn fylgja með.
b) Sendið umsóknina í ábyrgðar-
pósti og gætið þess að halda um-
sóknarfrestinn (treystið ekki faxi).
c) Reynið að fylgjast með því
hvort umsóknin hafi borist og hve-
nær hún verði tekin til umfjöllun-
ar. Látið það ekki á ykkur fá hvern-
ig skólastjórnendur svara í símann
(sumir eiga það til að fara að tala
um „platauglýsingar" og „alvöru-
auglýsingar“ , hvað sem það nú
er. Um það atriði verður ekki fjall-
að hér, enda þótt það sé allrar at-
hygli vert).
d) Ef þið fáið synjun og hafið
minnsta grun um að sá sem ráðinn
hefur verið standi ykkur að baki
hvað varðar hæfni, menntun og
starfsreynslu, skrifið þá bréf innan
tilskilins tíma og farið fram á rök-
stuðning fyrir ákvörðuriinni (sbr.
stjórnsýslulög). Svo að vikið sé aft-
ur að upphafi greinarinnar: er þá
einhver ástæða til að standa gegn
því að lögum um réttindi og skyld-
ur ríkisstarfsmanna verði breytt og
ráðningarréttindi skert eins og rík-
isstjórnin vill? Ég tel að svo sé.
Ég tel að við öll getum ennþá síður
búið við að ekki verði skylt að aug-
lýsa störf, að forstöðumenn ráði
fólk og reki svo til að eigin geð-
þótta. Þá er betra að þeir búi við
eitthvert aðhald, hafi ákveðnar
reglur að styðjast við. Það er líka
okkar að veita þeim þetta aðhald.
Ég hef í máli mínu hér viljandi
rætt um skólastjórnendur sem einn
og einlitan hóp. Skylt er að geta
þess að ég er þess fullviss að með-
al stjórnenda er líka að finna þá
sem fara fullkomlega að öllum regl-
um og vinna sér og stofnun sinni
virðingar að því leyti. Ég tel hins
vegar að þeir beri einnig nokkra
ábyrgð á því sem miður fer hjá
hinum. Ég bendi á samstarfsnefnd
framhaldsskóla þar sem ætti að
vera hægt að taka málið upp.
Höfundur er
frnmhaldsskólakcnnari.
Steinar
Matthíasson
Híð árlega
hvftasunnumót Fáks
verður haldið dagana 23.-27. maí nk.
Keppt verður í A. og B. flokki gæðinga. Opin tölt-
keppni. Ungmennaflokkur, unglingar og barnaflokkur.
150 og 250 m skeið, stökk, brokk og kerrubrokk ef
næg þátttaka fæst.
Skráningar á skrifstofu Fáks miðvikudaginn 15. og
föstudaginn 17. maí kl. 17-20.
Mótanefnd.
V
Góð barnaföt
á betra verði!
LAUGAV. 20, S. 552-5040 - FAKAFENI52, S. 568-3919
KIRKJUVEG110, VESTM., SÍMI 481-3373
LÆKJARGÖTU 30 HAFNARFIRÐI, S. 5655230