Morgunblaðið - 15.05.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 15. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Fyrirmæli dagsins
Nýtt hugtak við tölvu-
stjórn: Smellt í rýmið!
EFTIR CHRIS MARKER
SÝNDARVERULEIKI er mjög í tísku um þessar mundir. í
hreinskilni sagt þurfa menn mikinn tækjakost og
kunnáttu til að höndla þennan sýndarveruleika á
einfaldan hátt. Mér hefur komið til hugar að fyrir hinn
almenna notanda sé til ágæt náigun við sýndarveru-
leikann, nefnilega raunveruleikinn, sem einnig er
þekktur sem heimurinn fyrir utan.
Til er frábær hugbúnaður, nefndur HyperStudio (frá
Roger Wagner Productions í San Diego), sem
meðal annars gerir okkur kleift að rannsaka veru-
leikann eins og hann væri sýndarveruleiki. Með
töfrum þessa forrits opna ég myndglugga á skjánum
sem tengdur er við Hi-8 HandyCam myndbands-
tökuvél. Ég frysti þrívíða mynd úr tökuvélinni,
kannski ekki eins skrautlega og dæmigerð mynd úr
sýndarveruleika-geiranum, en nægilega þrívíða þó.
Hvað gerist nú ef við notum þetta þrívíða landslag
sem venjulegt efni fyrir tvívíðan skjá, með hnöppum,
brellum og öllu tilheyrandi? Allt sem þarf er:
1. Koma myndbandstökuvélinni fyrir á fyrirfram ákveðnum
stað (sem hægt er að velja á undirbúningsskjá í sjálfu
forritinu).
2. Búa til sýnishorn af dæmigerðri sýn í tökuvélinni (kyrr-
mynd úr myndbandsskjánum nægir - mæli með sem
víðustu sjónarhorni).
3. Til þess að velja eitthvert myndrænt form úr þessu sýnis-
horni verður að einangra það með því að eyða afgangin-
um af myndinni og líma afraksturinn á auðan mynd-
ramma með skipuninni „addagraphicitem“. Þannig að
næst þegar þú kemur myndbandstökuvélinni fyrir þarftu
einungis að stilla hana þannig að umrætt form stemmi
við upprunalega formið úr veruleikanum. Með þessu er
tryggt að sjónarhorn tökuvélarinnar er hið sama og við
upprunalegu myndatökuna.
Ég geri ráð fyrir að þú hafir náð þessu núna: Þú getur
fýllt auða skjáinn með eins mörgum hnöppum og þú kýst, þar
sem hver þeirra birtir nýtt kort með stækkuðum myndum,
athugasemdum og QuickTime-hreyfimyndum sem tengjast
þeim hluta myndarinnar sem hnapparnir svaratil o.s.frv. Hér
eru í raun engin takmörk nema eigið ímyndunarafl, eins og
sagt er í hugbúnaðarauglýsingunum. Og þegar myndavélin er
komin í gang sérðu þessi atriði eins og á sígildu korti, en nú
spretta þau fram eftir að þú hefur miðað á veruleikann - smellt
í rýmið.
Ég gerði prufu með tveimur gagnstæðum veggjum í vinnu-
stofu minni, sökum þess að það var þægilegast meðan ég
vann að innihaldi fyrir forritið, en útkoman mundi auðvitað
verða áhrifameiri með útsýni úr glugga, yfír landslag eða
borg. San Francisco með öllum sínum hæðum mundi henta
einstaklega vel fyrir slíka uppsetningu. Hægt væri að hugsa
sér að myndavélinni væri beint að Coit-turninum, og fram
kæmi ævisaga Lillie Hitchcock Coit, ásamt tilfinningaþrung-
inni hyllingu til slökkviliðsins í San Francisco á tökustað kvik-
myndarinnar Vertigo. QuickTime-hreyfimynd gæti síðan sýnt
brot úr Vertigo. Við gætum einnig teiknað inn hinar gömlu
útlínur borgarinnar, t.d. skömmu fyrir jarðskjálftann mikla
(með litlínu sem dregin er yfir raunverulegu myndina, rétt
eins og kauphallarlínurit). Á þessari mynd gætum við látið
litla glugga birtast með fólki frá þeim tíma, fróðleik eða spurn-
ingum („Hver skaut hvern á Embracadero?“ svo við höldum
okkur við sögusvið Vertigo) og þannig lagt fortíðina yfir nútíð-
ina. Með svolítilli lagni mætti hafa jafnmörg sjónarhorn og
raunverulegi glugginn leyfir og stjórna myndavélinni með
hnappi við hlið tölvunnar. Það mundi auka á blekkinguna að
sjá raunverulegt landslag gegnum raunverulegt op myndavélar-
innar á sama tíma og maður horfir á það á tölvuskjánum;
notandanum fyndist hann draga fram myndirnar frá borginni
sjálfri, ekki úr einhveiju forriti. I enn öðru kasti af mikil-
mennskubijálæði datt mér í hug að við gætum dreift þessari
hugmynd út í skólana. Uppsetning kerfisins er tiltölulega auð-
veld og ég sé fyrir mér krakka komandi fyrir myndavélum
um víðan völl ogtengja þær við Macintosh-vélar sínar til þess
að smella á sitt eigið lými, hvort sem það er bærinn þeirra
eða skólinn. Það sem mestu máli skiptir er að þau þurfa að
mata forritið af upplýsingum: Hver býr hér? Hver er saga
þessa húss, þessarar götu? Við gætum komið af stað umfangs-
mikilli rannsókn þar sem annars vegar væru kannaðir mögu-
leikarnir sem bjóðast við notkun HyperStudio með tökuvél og
hins vegar væri gerð félagsfræðileg athugun á sviði menntun-
ar. Verkefnið hefði merkileg hliðaráhrif: hér gæti sannast að
tölvan þarf alls ekki að vera það sjálfhverfa skrímsli sem oft
er sagt loka börnin af frá raunveruleikanum, heldur gæti hún
þvert á móti verið frábært tæki til að opna augu og huga
ungs fólks fyrir raunveruleikanum.
Ein röksemd enn: Ólíkt flestum markaðsfyrirbrigðum er
raunveruleikinn ókeypis!
• Fyrirmælasýning í samvinnu við Kjarvalsstaði ogDagsljós
CAPUT- hópurinn á æfingu fyrir skömmu
Hauslausir
höfuðpaurar
TÓNLIST
Sólon íslandus
ERKITÍÐ ’96
Verk eftir Aldo Clementi, Atla Heimi
Sveinsson og Lars Graugaard. Caput
hópurinn u. stj. Guðna Franzsonar.
Sóloni Islandusi, föstudaginn
10. maí kl. 20.
UNDIR fyrirsögninni CAPUT:
H'duskiusir var fimmtu og næstsíð-
ustu tónleikunum í röðinni ErkiTíð
’96 ýtt úr vör á efri hæð veitingastað-
arins Sólón Islandus sl. föstudags-
kvöld við þokkalega góða aðsókn.
Miðað við aðstæður.
Aðstæður á Vesturlöndum hafa
ekki verið hliðhollar þeirri grein í
samtímatónlistinni sem kölluð hefur
verið framsækin. Eins og Ríkharður
H. Friðriksson kemur inn á í inn-
gan'gsorðum Erkitíðarskrár, er
framboðið af hverskonar afþreying-
armúsík orðið slíkt nú á dögum, að
athygli áheyrenda hefur minnkað.
Á hinn bóginn verður heldur ekki
sagt, að framsækna tónlistin hafi
tekið tillit til aðstæðna. Þvert á móti
hefur hún látið sér þær sem vind um
eyru þjóta, enda liggur kannski í
nafngiftinni, að framsækin tónlist
hirðir minnst af öllu um þarfir
„markaðarins” - orð sem fór ákaflega
fyrir bijóstið á sumum tónskáldum
og flytjendum í fjörugum umræðum
höfunda, hljóðfæraleikara og tón-
leikagesta eftir að ieiknum lauk.
Sveif þar tal manna um skeið hættu-
lega nærri spurningunni um fyrir
hverja listmúsík vorra tíma sé eigin-
lega samin, ef marka má tónleikaað-
sókn og hljómplötusölu, og hefði þá
jafnvel getað hvarflað að manni
strákslegur grunur um að slík músík
- að ógleymdum fórnfúsum hágæða-
flytjendum á við Caput - sé oftar en
ekki sniðin fyrir önnur tónskáld. Og
opinbera styrki.
Einn blaðamaður suðurskandí-
navískur gekk svo langt í vetur að
fullyrða, að styrkjakerfi eins og
NOMUS væri sambærilegt við súr-
efnistjald, án hvers megnið af fram-
sækinni samtímatónlist myndi sam-
stundis deyja drottni sínum. Breyt-
inga væri þörf, er tækju meira mið
af óskum almennings, í stíl við þá
nýju vinda, sem farnir eru að leika
um opinbera fjármögnun í evrópskri
kvikmyndagerð.
Fyrir 30 árum var öll samtíma-
„fagur“tónlist framúrstefnuleg. Svo
er ekki lengur. Hlustendur hafa flest-
ir kvatt fyrir löngu, og jafnvel höf-
undar eru margir hvetjir farnir að
„linast“ í afstöðunni. M.a.s. erki-
ímyndir framúrstefnu eins og Pend-
erecki hafa á síðustu tímum látið
eftir sér að dútla við „gamaldags"
rómantík.
Þess gætti þó ekki á þessum tón-
leikum. Oðru nær. Tónverkin hefðu
að mörgu leyti getað verið samin
fyrir 30 árum, og verkuðu á köflum
furðu þvæld og óögrandi. Fátt er
eins þreytulegt og öfgar hins ný-
liðna. Eða eins og Rolling Stones
sungu um árið: „Who wants yest-
erday’s papers?“
Það eina, ef nokkuð var, sem hafði
breytzt, var heildaráferðin. Eins og
stjómandinn orðaði það eru menn
farnir að gefa sér meiri tíma, halda
sér við einn keip, í stað þess að flögra
milli ólíkra stemninga og satzgerða.
Sem bendir til þess, að framsækna
tónlistin sé nú búin að skorða sig
endanlega af í ofurlitlu hólfi, er gerir
ekki lengur ráð fyrir að grandlausir
áheyrendur álpist inn fyrir forvitni
eða tilviljun. Tónleikagestir vita að
hvetju þeir ganga, og þolrifin eru
sterkari en áður var.
Fyrsta verkið var eftir ítalann
Aldo Clementi, „Impromptu" fyrir
klarínett og strengjasveit, hér leikið
af strengjakvartett. Hvort sem nokk-
ur langfeðgaskyldleiki hafi verið við
sónatínuhöfundinn með sama ættar-
nafni, samtímamann Beethovens,
eður ei, þá leyndi tilfinning ítala fyr-
ir laglínu sér ekki í þessu stutta verki,
þó í pólýfónísku formi þéttspunnins
vefnaðar væri, svo þéttum, að undir-
ritaður áttaði sig ekki á þrítekningu
verksins (með mismunandi spilun-
aráferð þó), fyrr en Guðni Franzson
benti hlustendum á þetta í umræðu-
hluta tónleikanna.
Áhöfnin klarínett + strengjakvart-
ett mun sem kunnugt er umfram
allt fræg fyrir eitt sígilt tónverk,
Klarínettkvintett Mozarts, og kann
það að hafa haft sín áhrif, því í frá-
bærum flutningi Caput-félaganna
Auðar Hafsteinsdóttur, Zbigniews
Dubiks, Guðmundar Kristsmunds-
sonar og Sigurðar Halldórssonar,
auk Guðna, er stjómaði frá klarí-
netti sínu, nálgaðist stykkið að feta
fegurðargildi fyrri tíma, þrátt fyrir
að vera kirfilega handan við dúr og
moll.
Hafi Clementi verið stuttur (og
þéttur) í spuna, vílaði „Grand Duo
Concertante III: Opnar dyr“ Atla
Heimis Sveinssonar frá í fyrra fyrir
flautu, selló og tónband ekki fyrir
sér að hirða bróðurpart tónleika-
tímans. Að svo miklu leyti sem und-
irr. heyrði rétt úr kynningu Atla
gegnum umferðarklið og vertshús-
do. frá neðri hæðinni, mun verkið
innblásið af frönsku Ijóði, „Portes
ouvertes" í þýðingu Sigfúsar Daða-
sonar. Það var sagt í 4 þáttum og
flíkaði mörgu ef ekki flestu því sem
nútímahöfundar hafa látið sér detta
í hug að leggja fyrir hljóðfæraleikara
undanfarin 40-50 ár, án þess að
greina mætti með góðu móti neitt
heildarsamhengi. Það kann þó auð-
vitað að hafa verið falið einhvers
staðar, þó að undirrituðum hafi mis-
tekizt að koma auga á það - hafi
höfundur ekki kosið að leggja áherzlu
á annað í þessu verki, sbr. titilinn
„Opnar dyr“.
Hljóðin af tónbandinu voru af
ýmsu tagi; kliðmjúkur strokkvartett
í byijun, en síðan ýmist rafeindahljóð
og (einkum) konkrethljóð, þ. á m.
lófatak. Eftirminnilegust voru þó
barnshljóðin úr munni ónafngreinds
hvítvoðungs, er virtist stundum gera
næstum því rökrænar athugasemdir
við „skrýtnu" hljóðin frá þeim full-
orðnu, Kolbeini Bjarnasyni og Sig-
urði Halldórssyni, með hjali sínu,
hlátri og grát.
í 3. þætti reyndi gífurlega á ár-
vekni og - sérstaklega - úthald blás-
aranna í púlsbundnum minimalisma-
leitum sí-ítrekunarsatzi, þar sem brá
fyrir antífónískum áköllum milli spil-
ara og tónbands. Undir lok verksins
settist höfundur við flygilinn í kyrr-
þey og sló nokkra staka lágstemmda
mollhljóma, og rödd á tónbandinu
tuldraði „Opnar dyr!“ með undarlega
digrum karlaróm við undirleik þjóð-
legra fimmundabordúna úr knéfiðlu,
unz músíkin fjaraði endanlega út
morendissimo.
Það kom fæstum á óvart, að höf-
uðpaurar Caputs, einhverra fremstu
málsvara nútímatónlistar á Islandi
úr hljóðfæraleikarastétt, Kolbeinn
Bjarnason og Guðni Franzson,
skyldu gera verkinu eftirminnileg
skil, þrátt fyrir dijúga lengd og ótal
fingurbijóta.
Sami hái gæðastaðall á flutningi
var til staðar í síðasta verkinu,
„Tongues Enrobed” (íklæddar tung-
ur) fyrir sextett bassaflautu, gítars,
píanós, slagverks, fiðlu og sellós
eftir Danann Lars Graugaard.
Aðaleinkenni þessa annars frem-
ur óeftirminnilega verks var áherzla
þess á neðra tónsviðið. Með fjölda
hæggengra þyrla á ketilbumbu,
ýmist með eða án fetilgliss, ásamt
stöku leiftrandi boldungshöggi,
minnti tónlistin helzt á slow-motion
lýsingu á þrumuveðri að nálgast úr
fjarska, og var timpanistinn, Steef
van Oosterhout, að sama skapi áber-
andi í hlutverki þórdunumeistara.
Voru þær stundum svo raunveruleg-
ar, að maður seildist ósjálfrátt eftir
regnhlífinni. Að öðru leyti vakti
gizka fátt athygli, og m.a.s. framúr-
stefnufiff eins og óblásið kiappa-
skrölt á flautu, sem eitt sinn þótti
með „hottari” effektum, gat nú
varla einu sinni kreist fram geispa
hjá áheyrandanum.
Að venju var lítt út á spila-
mennsku að setja, og Guðni Franz-
son stjórnaði af röggsemi þess er
þekkir litaspjald róttækninnar eins
og rassvasa sinn. En að manni lædd-
ist samt það hugboð, að þó að nýtt
tónverk eigi á sinn hátt meiri alúð
skilda í flutningi en verk sem þegar
hefur sannað tilverurétt sinn, þá
gæti endrum og eins hafa farið svo,
að eitt og annað „loft frá öðrum
plánetum" hlyti vandaðri meðferð
en það á í rauninni skilið. Ekki sízt
þegar spilarar eins og Caput-hópur-
inn eiga í hlut.
Ríkarður Ö: Pálsson