Morgunblaðið - 16.05.1996, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
SÍÐl
ar
ríl
| ÍÐUSTU misserin hafa sum-
þjóðir, ekki síst Banda-
ríkjamenn, Bretar, Islend-
ingar og þjóðir í Suðaustur-Asíu
(auk íslendinga) notið ljómandi
hagvaxtar en aðrir, ekki síst Jap-
anir, Þjóðverjar og fleiri Mið-Evr-
ópuþjóðir, hafa mátt sætta sig við
minna. Vissar horfur eru á því að
þetta sé að breytast. Undir lok
ársins eru líkur á að flestar mikil-
vægar þjóðir muni allar njóta góðs
hagvaxtar á sama tíma en það
hefur ekki gerst síðan undir lok
níunda áratugarins. Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn reiknar með því að
hagvöxtur allra ríkja samtals verði
4,3% á árinu 1997 og það er mesta
framleiðsluaukning síðan á árinu
1988.
Fyrir hagsveifluáhugamenn
mætti því skjóta því inn að fyrir
heimsstytjöldina fyrri var hagsvei-
flan einmitt þannig að góður vöxt-
ur og allharður samdráttur urðu á
um tíu ára fresti með vægari sveifl-
um inni á milii. Á árunum 1950
til 1980 gætti fimm ára sveiflu í
ríkara mæli án mikilla toppa eða
lægða en nú er að sjá að tiu ára
sveifla með aðalvaxtartímanum í
lok áratugs og samdrætti í byrjun
þess næsta hafi tekið við aftur.
Framleiðniaukning árin 1996
til 1999 gæti orðið yfir
meðaltali iðnríkjanna
Fyrir íslendinga skiptir það ríku
máli að heimsbúskapurinn gangi
bærilega vegna þess hve eftirspurn
í viðskiptalöndunum hefur mikil
áhrif á útflutningsverð og viðskip-
takjör. Á síðari hluta tíunda ára-
tugsins er reiknað með að allar
þjóðir verði búnar að vinnd sig út
úr samdráttarskeiðinu sem hófst í
byrjun hans. Þess vegna er áhuga-
vert að hyggja á nýjan leik að
tekjumöguleikum íslendinga,
hvernig íslenska þjóðarbúinu hefur
reitt af í samanburði við sam-
keppnisþjóðir okkar eða aðra sem
hafðir eru til viðmiðunar.
Efsta línuritið til vinstó sýnir
glögglega að hagvöxtur á íslandi
hefur náð sér á strik eftir sam-
dráttarskeiðið á fyrri hluta ára-
tugsins. Línuritið efst til hægri
sýnir að framleiðsla á mann á ár-
inu 1996 verður aftur komin í sama
horf og hún var mest árið 1988.
í framreikningi fyrir árin 1996 til
2000 á þeirri mynd er reiknað með
allmikilli framleiðniaukningu hér
eða 1,5-2% á ári, í og með vegna
þess að fólksfjölgun verði minni
en á fyrri árum.
Hagvöxtur hér er nú svipaður
og í ríkjum OECD sem oftast eru
höfð til viðmiðunar. Sé árið 1980
eða níundi áratugurinn höfð til
samanburðar vantar enn nokkuð
upp á að slöku árin 1988 til 1993
hafí verið unnin upp. Á myndinni
er sýnd áætlun til ársins 2000 þar
sem reiknað er með svipuðum hag-
vexti á íslandi og í ríkjum OECD
en raunar þyrfti ekki mikið til árin
1996 til 2000 svo að íslendingar
næðu meðaltalshagvexti þeirra
áratugina 1980 til 2000. Fram-
leiðniaukning (aukning framleiðslu
á mann) gæti þá orðið vel viðun-
andi, ef til vill hátt í 2% á mann.
Framleiðslugreinar
iðnríkjanna í örum vexti
Súluritið neðst til vinstri sýnir
að slík framleiðnibreyting stenst
ekki samanburð við framleiðn-
iaukningu Bandaríkjamanna og
Japana í iðnaði árin 1980 til 1995
þótt hún sé ekki lakari en árangur
Evrópusambandsríkjanna, Þjóð-
vetja eða Breta á þeim árum (sjá
súlurnar til hægri á myndinni).
Hér er sem sagt verið ---------
að bera saman sam-
keppnisstöðu þjóða á
mælikvarða getu þeirra
til að auka sem best _____
framleiðslu vöru og
þjónustu fyrir alþjóðlegan markað
þannig að starfsemin sé við skil-
yrði frjálsrar og eðilegrar sam-
keppni. Til að fá vit í slíkan saman-
burð verður að skoða málin alveg
ofan í kjölinn.
Samkeppnis-
staða þjóða og
sérkenni þeirra
Fjármál á fimmtudegi
Líkur eru á miklum breytingum í atvinnumálum íslendinga
næstu tvo áratugina og líklega eru aðeins tvö og hálft ár í Evró,
sameiginlegan gjaldmiðil Evrópusambandsins, skrifar Sigurður
B. Stefánsson og segir þörf á opinni og málefnalegri umræðu
um breytingar næstu ára
Framleiðsla á íslandi
og i OECD-ríkjum 1980-2000 Áætlað
Vísitala, 1980 = 100
OECD-ríki
- ÍSLAND
~1—1—1—1
1980
1985
1990
1995
2000
u
■
-

Framleiðsla á mann
á íslandi
1980-2000 ____________
Vísitala, 1980 = 100
200
Áætlað
1980 1985
1990
1995
2000
Heimsframleiðslan og
framleiðsla iðnríkja
1975-1998 A
Vísitala, 1975 = 100
Öll ríki, samtals -sJ'
- Iðnríkin

1975
1980
1985
1990 1995
2000
200
180
160
140
120
100

- 5%, Landbúnaður
Fiskveiðar og -vinnsla
Iðnaður
Þjónusta og
samgöngur
Mannafli eftir
atvinnugreinum
á íslandi 1995

JlLIí
Er Evrópa að dragast aftur úr í iðnaðarframleiðslu?
Árlegur meðalvöxtur (%) framleiðni og framleiðslu 1980-95
5%------------------------------------------1---
Framleiðsla
Bandaríkin Japan ESB Þýskaland Bretland

p fil ■
27%X
/l26% V Evrópu- sambandið §
' i
\l5%i Japan •
32%/ Skipting heims- j framleiðslunnar i
Önnur ríki 1990 \
Framleiðni-
aukning van-
metin
Lítum fyrst á tölur frá Banda-
ríkjunum. Súluritið neðst til vinstri
sýnir að framleiðni (framleiðsla á
mann) í iðnaði þar hefur aukisí
um nærri 4% árin 1980 til 1995
sem er vel viðunandi. Hér er raun-
ar átt við aukningu í iðnaðarfram-
leiðslu á hvem vinnandi mann svo
-------- að framleiðni getur að
öðru jöfnu aukist þegar
atvinnuleysi í þeim grein-
um eykst. Útkoman er
þó miklu lakari ef litið
er á aukningu framleiðni
í öllum greinum samtals eða rétt
um 1% og á þann mælikvarða
standa Bandaríkjamenn að baki
flestum iðnríkjum. Hvað er það
sem veldur þessum mikla mun?
Skýringar geta verið margvís-
legar og engin þeirra er einhlít.
Framleiðsla á mann var við upphaf
tímabilsins mest í Bandaríkjunum
og því auðveldara að auka hana
meðal þjóða þar sem hún var lægri.
Þá hefur fjárfesting verið hlutfalls-
lega minni í Bandaríkjunum en í
flestum öðrum ríkjum en að jafn-
aði leiðir mikil fjárfesting til auk-
innar framleiðslu á hvern vinnandi
mann. Þriðja skýringin á minni
framleiðniaukningu í Bandaríkjun-
um er afar áhugaverð. Eins og
fyrr sagði er árangur Bandaríkja-
manna í aukningu iðnaðarfram-
leiðslu ágætur en á því sviði er
auðvelt að mæla breytingu á fram-
leiðslu (t.d. fjöldi sinnum verðmæti
framleiddra bifreiða, flugvéla,
kvenhatta o.s.frv.)
Mælingavandamál gætu skýrt
minni framleiðniaukningu
En framleiðsla. á iðnaðarvörum
(þar sem góðra mælinga nýtur við)
nemur lægra hlutfalli af lands-
framleiðslu í Bandaríkjunum en
nokkurs staðar á byggðu bóli eða
aðeins um 17%. Stærsta _______
hlutann af landsfram-
leiðslu þar er að rekja til
þjónustugreina (t.d.
bankaþjónustu, heil-
brigðisþjónustu, öryggis-
þjónustu o.s.frv.). Þar er ekki hægt
um vik að mæla raunverulega
framleiðslu og þar með breytingu
á framleiðslu á mann. Minni fram-
leiðniaukningu í Bandaríkjunum
en í öðrum iðnríkjum kann því að
vera að rekja til þess að hærra
hlutfall framleiðslunnar sé í grein-
um þar sem framleiðsla - og þar
með framleiðniaukning - er þrá-
faldlega vanmetin.
Þessu til viðbótar koma erfið-
leikar við að mæla verðlagsbreyt-
ingar rétt. Ef ekki tekst að meta
til fulls batnandi gæði þjónustunn-
ar (sem aukin samkeppni knýr að
jafnaði fram nú á tímum) eða kos-
takjörin sem neytendum standa til
boða með sérstökum tilboðsdögum,
- vikum, -vörum eða - verslunum
leiðir það til þess að verðbólga
mælist hærri en hún er í raun og
þar með framleiðsla minni en hún
er í raun. Framleiðriiaukning er
þannig vanmetin og í því ríkara
mæli sem þjónustugreinar með
vanmatsvandamál eru fyrirferðar-
meiri.
Þessar skýringar eru m.a. raktar
í frásögn af rannsóknum banda-
rísks hagfræðings, Roberts Gor-
dons, sem starfar við Northwest-
ern University, í nýjasta tölublaði
The Economist (11. til 17. maí,
bls. 86). Gordon telur jafnframt
að meiri skilvirkni á vinnumarkaði
í Bandaríkjunum og lágar tekjur
verkafólks leiði til þess að þjón-
ustufyrirtæki þar hafi að jafnaði
fieira fólk í vinnu en sambærileg
fyrirtæki í Evrópuríkjum þar sem
iágmarkslaun eru hærri og styrkur
verkalýðsfélaga meiri. Þannig sé
lítil framleiðniaukning í Bandaríkj-
unum þar sem atvinnuleysi er til-
tölulega lítið í raun spegilmynd af
atvinnuleysisvanda margra Evr-
ópuþjóða.
Nýiðnaðarríkin nálgast óðum
50% heimsframleiðslunnar
Hvernig aukið fijálsræði í þjón-
ustugreinum og afnám hafta getur
leitt til meiri samkeppni meðal
þjónustufyrirtækja er einnig sér-
stakt viðfangsefni í OECD Ec-
onomic Output frá desember 1995
(bls. 17). Þar er vísað til þess að
erfitt sé um vik við mæiingar á
framleiðniaukningu vegna aukins
fijálsræðis og á sviði þjónustu-
greina. Þó er hægt að færa sönnur
á meiri framleiðni og/eða lækkun
í verði á þjónustu í Bandaríkjunum,
Bretlandi og á Nýja Sjálandi þar
sem lengst hefur verið gengið í átt
til frelsis, en í minna mæli í Ástral-
íu, Þýskalandi og í Hollandi þar
sem umbætur eru skemmra á veg
komnar.
Sumar þessara skýringa á lágri
framleiðniaukningu eiga við á Is-
landi en eru ekki til þess fallnar
að skýra beint hvers vegna íslend-
ingar drógust aftur úr samkeppnis-
þjóðunum fyrr á þessum áratug.
Þjóðarbúskapur á íslandi er svo
næmur fyrir áföllum í sjávarafla
og lækkandi fiskverði á alþjóðleg-
um markaði að frekari skýringa
er ekki þörf. Greiningin hér að
framan er afar gagnleg til að skýra
út hvers vegna framleiðniaukning
og hagvöxtur er eðlilega minni á
íslandi (og í iðnríkjunum) en í ný-
iðnaðarríkjunum í Suðaustur-Asíu,
Austur-Evrópu eða jafnvel í Suður-
Ameríku.
Línuritið í miðröðinni sýnir
hvernig hagvöxtur í iðnríkjunum
árin 1975 til 1995 ásamt áætlun
fyrir 1996 og 1997 hefur dregist
aftur úr hagvexti í öllum ríkjum
samtals (iðnríkjum og nýiðnaðar-
ríkjum). Neðra kökuritið sýnir að
árið 1990 var liðlega tvo þriðju
hluta heimsframleiðslunnar að
rekja til Bandaríkjanna, ríkja Evr-
ópusambandsins og Japans en 32%
til annarra ríkja, einkum nýiðn-
aðarríkjanna. Hlutur þeirra í
heimsframleiðslunni hefur hækkað
------------------- verulega á sex árum eða
Hagvöxtur hér í 46% úr 32% vegna þess
svipaður og í ^ve framleiðsla þeirra
OECD vex hraðar en í iðnríkj-
unum (sjá línuritið í mið-
röðinni).
Kökuritið í miðröðinni sýnir
skiptingu mannafla eftir atvinnu-
greinum á íslandi en um 62% vinn-
andi manna starfa nú í þjónustu-
greinum og við samgöngur. Aðeins
5% og 11% starfa við landbúnað