Morgunblaðið - 18.05.1996, Blaðsíða 8

8 D LAUGARDAGUR 18. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Dansað inn
í ellina
Líklega standa fáir listamenn jafnvel undir
því að vera goðsögn í lifanda lífí og ballerín-
an Maja Plisetskaja, sem dansar enn þrátt
fyrir að hún sé orðin sjötug. Urður Gunn-
arsdóttir sá Plisetskaju og danshóp hennar
á sviði í Riga í Lettlandi fyrr á árinu og það
reyndist ógleymanleg upplifun.
ALDURINN setur Plisetskaju
yissulega takmörk á svið-
inu, hún sýnir ekki lengur
‘erfíðustu stökkin og snún-
ingana, en hreyfír sig enn af einstök-
um þokka og lipurð. Það kunna aðdá-
endur hennar vel að meta eins og
kom berlega í ljós á sýningunni í
Ríga.
Ahorfendur sátu sem bergnumdir
er Plisetskaja sveif inn á sviðið,
klædd galaklæðnaði, og kynnti með
glæsilegum armsveiflum dansara í
dansflokki sínum. Síðar dansaði hún
á tátiljum „Deyjandi
svaninn" við svo
mikla hrifningu
áhorfenda að þakið
ætlaði að rifna af
lettneska Þjóðleik-
húsinu. Ungir menn
hrópuðu og köstuðu
rósum inn á sviðið,
myndavélablossar
sáust um allan sal
og uppklappið varði
í rúman stundar-
fjórðung. Frábær
frammistaða hinna
ungu dansara úr
hópnum féll alger-
lega í skuggann af
divunni, rétt eins og
það hefði verið svo
aldeilis sjálfsagt að
þeir dönsuðu vel.
Sjálf sveif Pli-
setskaja fram og aft-
HÚN er ungleg að sjá
þrátt fyrir að hún sé
komin á áttræðisaldur
enda er Plisetskaja í
góðu formi og hefur enn
yndi af því að dansa.
ur um sviðið og naut þess að baða
sig í aðdáun áhorfenda.
Æfir daglega
Enn eru margir uppi sem muna
Plisetskaju þegar hún var upp á sitt
besta. Um hana hefur m.a. verið
sagt að hún hafí geislað af „valdi
og ástríðu" er hún dansaði á sviði.
Enginn kvendansari hafí hlaðið
klassískan ballett jafn mikilli spennu
og hún og að það hafi ekki verið
vegna þess að hún hafi varpað formi
og aga fyrir róða.
Blaðamaður The New York Tim-
es ræddi við Maju Plisetskaju fyrir
skömmu í Munchen, þar sem hún
býr nú. Plisetskaja er ungleg að
sjá, dökkt hárið tekið saman í hnút
í hnakkanum, græn augun geisla
og hún er létt í spori enda nýkomin
af daglegri 45 mínútna dansæf-
ingu.
Það hefur verið nóg að gera hjá
Plisetskaju frá því að hún varð sjötug
í nóvember sl. I apríl
daijsaðj hún í Brasil-
íu og Úrúgvæ, síðar
í þessum mánuði er
röðin komin að
Spáni og Bandaríkj-
unum. Hún dansar
að jafnaði þijú hlut-
verk; hluta úr „Isa-
dora“ eftir Maurice
Béjart, „Deyjandi
svan“ eftir ' Michel
Fokine, við tónlist
eftir Saint-Saéns og
„Capriecio Italien"
við tónlist Tsjai-
kovskíjs.
Hún segist ekki
lengur nein íþrótta-
kona, nú sé áherslan
á leik, tónlist og
dans. Hún hefur
ekki farið varhluta
af meiðslum frekar
en aðrir dansarar á ferlinum, átt við
meiðsli að stríða í baki, hnjám og
fótum. Hægri fótur hennar hefur
raunar ekki orðið jafngóður eftir að
mótdansari hennar steig á hann árið
1985. Það varð til þess að hún varð
að hætta að taka stökkin sem hún
ávann sér frægð fýrir hjá Bolshoi-
ballettinum fyrir hálfri öld. „Ég get
enn stokkið," segir hún, „en ég þori
það ekki.“
Dansa fyrir áhorfendur
En hvað rekur sjötuga ballerínu
áfram?
„Fólk spyr mig í sífellu hversu
lengi ég ætli að halda áfram að
dansa. Eg dansa vegna listarinnar,
ekki vegna peninganna, vegna þess
að áhuginn er mikilvægastur alls.
Sumir dansarar segjast dansa fyrir
sjálfa sig en ég geri það alltaf fyrir
áhorfendur. Ég fínn enn töfrana.
Mér leiðist ekki. Missi ég áhugann á
dansinum, hætti ég.“
Plisetskaja segist heillast af nú-
tímadansi og raunar sjá eftir því að
hafa ekki dansað meira af slíkum
verkum. Hún hafi hins vegar kynnst
honum of seint. „En ég reyndi að
dansa klassískan dans eftir mínu
höfði. Enginn hafði áður stokkið eins
og ég. I Bolshoi voru menn ekki
hrifnir. Þeir sögðu að ég væri eins
og skemmtikraftur í fjölleikahúsi en
ég gerði þetta samt.“
Það eru þó aðeins sex ár síðan
Plisetskaja yfirgaf Bolshoi eftir lang-
varandi krit við Júrí Grígorovitsj, sem
hafði verið stjómandi þar frá 1964.
Það hefur ekki gróið um heilt á milli
hennar og yfírstjórnar hússins og
hún segist ekki fá nein eftirlaun frá
því, eftir fimmtíu ára þjónustu.
V andræðagemlingur
Maja Plisetskaja er ákveðin kona
og hefur án efa þurft að hafa sterk
bein til að komast í gegnum erfið-
leika í barnæsku. Móðir hennar var
kvikmyndastjarna í þöglu myndun-
um og hvatti hana til að dansa.
Ógæfan dundi hins vegar yfir fjöl-
skylduna árið 1938 er faðir PIis-
etskaju var tekinn af lífí og móðir
hennar send í útlegð í þijú ár. Maja
lét það ekki aftra sér og árið 1943
var hún ráðin til Bolshoi. Frá þeim
tíma hefur hún oft átt í útistöðum
við listræna stjómendur og stjóm-
völd.
Hún var álitin vandræðagemlingur
og jafnvel þó að hún væri aðaldans-
ari Bolshoi fékk hún ekki að ferðast
vestur fyrir járntjald fyrr en árið
1959 því að óttast var að hún myndi
flýja. Þegar loks fékk ferðaleyfi var
það vegna þess að eiginmaður henn-
ar, tónskáldið Rodion K. Shchedrin,
varð eftir sem nokkurs konar gísl.
Árið 1964 var Plisetskaja ein af
24 þekktum Sovétborgurum, þeirra
á meðal Andrej Shakarov, sem vör-
uðu Brezhnev við þvi að sovéskur
almenningur myndi aldrei sætta sig
við afturhvarf til stalínismans. En
þrátt fyrir að hún ætti í útistöðum
við ýmsa, átti Plisetskaja einnig
valdamikla bandamenn, þeirra á
meðal menningarmálaráðherra til
margra ára, Pjotr Demistev, og það
gerði henni kleift að starfa í heima-
landinu.
Árið 1984 fékk hún leyfí til að
þiggja stöðu listræns stjórnanda við
ballettinn í Róm. Þaðan hélt hún til
Spánar, þar sem hún var stjórnandi
klassísku ballettdeildarinnar við
þjóðarballettinn í Madrid. Árið 1990
fylgdi hún svo eiginmanni sínum til
Munchen þar sem hann var tekinn í
tölu meðlima bæversku tónlistaraka-
demíunnar.
Plisetskaja heimsækir heimaland
sitt einu sinni á ári og segist hafa
miklar áhyggjur af þróun mála þar,
sérstaklega uppgangi kommúnista.
Spurningunni um hvort hún muni
einhvern tíma snúa aftur, svarar hún
í hálfkæringi. „Ég er ánægð nu og
mér er fijálst að ferðast,.“
Harmleikir að
fomuognýju
LEIKUST
Kaffileikhúsiö
Á ELLEFTU STUNDU
Tveir einleikir: Hús hefndarþorstans
eftir Bergljótu Amalds og Heilt ár og þrír
dagar eftir Val Frey Einarsson. Leikarar:
Bergljót Amalds og Valur Freyr Einarsson.
Leikstjóri: Viðar Eggertsson. Ijósahönnuður
og teknistjóri: Ævar Gunnarsson.
Miðvikudagur 15 maí.
Á ANNARRI sýningu í einleikjaröð Kaffí-
leikhússins stigu tveir ungir leikarar, Bergljót
Amalds og Valur Freyr Einarsson, á svið og
fluttu eigin verk, tvo einleiki sem báða má
flokka sem harmleiki, annan ættaðan úr forn-
öld en hinn úr samtímanum þótt báðir skír-
skoti þeir auðveldlega til annars tíma en þeir
spretta af.
Þáttur Bergljótar
Bergljót Arnalds er sannarlega metnaðar-
full leikkona og virðist metnaður hennar standa
til skrifta ekki síður en til sviðsleiks. Hún hef-
ur þegar skrifað nokkur leikverk, svo og hand-
rit að stuttmynd og barnabók. Af afspurn
hljóma verk hennar athyglisverð og spennandi
að efni. í einleiknum Hús hefndarþorstans
ræðst hún ekki á garðinn þar sem hann er
lægstur en tekur fyrir efni úr grískum goðsögn-
um, af þeim sama efniviði sem grísku harm-
leikjaskáldin sköpuðu sín ódauðlegu verk, og
eru þeir höfundar orðnir æði margir sem leitað
hafa í smiðju þessa. Bergljót vinnur út frá
hugtákinu hefnd og dregur fram hvernig
hefndargjörningur er alltaf voðaverk sem kall-
ar á aðra hefnd, annan illan gjörning. Slík
keðja illra verka gæti orðið endalaus og aldrei
leitt til neinna lausna og með verki sínu vill
Bergljót benda á „nauðsyn þess að íjúfa keðj-
una, að hætta hefndum og leita annarra
lausna“, eins og hún orðar það sjálf í viðtali
við Mbl.
Ég tek ofan fyrir Bergljótu fyrir það áræði
sem framtak hennar vitnar um og verð að
segja að verk hennar er vel samið, bæði bygg-
ingarlega séð, svo og textinn sem víða var
magnaður og flottur. En rithöfundurinn Berg-
ljót Arnalds gerir miklar kröfur til leikkonunn-
ar með sama nafni, því að túlka þetta efni og
þennan texta er ekkert áhlaupaverk. Það verð-
ur að segjast eins og er að Bergljót býr varla
yfir þeim leikræna þroska sem slíkt verk krefst.
Bæði vantar í rödd hennar þau blæbrigði sem
nauðsynleg eru til að túlka þær tilfinningar
sem hrópa á hefnd hjá þeim karakterum sem
hún túlkar, og eins er ekki hægt að segja að
það liggi vel fyrir henni raddlega að leika
karlmann eins og hún gerir í byijun einleiks-
ins. Bergljót setur því sjálfa sig í erfíða stöðu
í þessum einleik, en hún á verkið - og getur
verið stolt af því - og ætti að stefna að því
að leika það aftur eftir tvo áratugi eða svo,
þegar hún hefur náð þeim aldri sem hæfir
aðalhlutverkinu, hlutverki Klýtemnestru, og
þeim leikræna og listræna þroska sem til þarf.
Þáttur Vals Freys
Einleikur Vals Freys Einarssonar, Heilt ár
og þrír dagar, var af allt öðru tagi þótt einleik-
irnir eigi vissulega snertiflöt á siðferðislega
sviðinu, ef þannig má orða það. Leikurinn lýs-
ir stund í lífi leigubílstjóra sem bíður dóms
fyrir siðferðisglæp. Hann rifjar upp aðdrag-
anda og orsök þess að hann er í þessari leiðu
stöðu, spjallar um samband sitt við föður sinn
og sitthvað fleira. Valur Freyr leikur á léttu
nótunum, skapar karakter sem á yfírborðinu
virðist sakleysið uppmálað en reynist ramba á
mörkum þess sem heilbrigt getur talist. Val
Frey tókst vel að gæða persónu sína lífí og
laða fram bros og nokkra samúð hjá áhorfend-
um. Það kom því nokkuð óþægilega aftan að
manni þegar glæpur mannsins upplýstist og
sálsýki hans varð ljós. Helst mátti finna að því
í túlkun Vais Freys að hann hefði mátt skerpa
nokkuð þá þætti í fari leigubílstjórans sem
sýndu geðflækjur hans, því í þau fáu skipti
sem því brá fyrir jukust víddirnar í persónulýs-
ingunni.
Það sem hins vegar var styrkur Bergljótar
reyndist veikleiki Vals Freys, og á ég þar við
sjálfan texta einleiksins. I sjálfu sér er verk
Vals Freys, sem er unnið upp úr frönskum
heimildum annars vegar og leikspuna hins
vegar, ágætt að efni og uppbyggingu en text-
inn sjálfur er fremur rislágur og þó nokkuð
um leiðar málvillur sem flestar hefði mátt leið-
rétta í yfirlestri. Má vera að þær skrifist á
kostnað þess að það er ekki nema ár síðan
höfundurinn fluttist heim frá Bretlandi og ís-
lenskan honum ef til vill óþjál á tungu ennþá.
í heild var þó gaman að þætti Vals Freys Ein-
arssonar.
Viðar Eggertsson leikstýrir báðum einleikjum
þessum og hefur hann séð út ágætis lausnir
fyrir sviðsetningar verkanna, en rýmið í Kaffí-
leikhúsinu setur öllum uppsetningum þar
strangar skorður. Viðar er þaulreyndur ein-
leikjamaður og hefur eflaust getað miðlað góðu
af þeirri reynslu sinni til leikaranna beggja og
er engin ástæða til annars en ætla að hann
hafi náð að virkja þau bæði eins og kostur var.
Engin ástæða er til annars en hvetja menn
til að sjá þessa tvo athyglisverðu einþáttunga
í Kaffíleikhúsinu, en tvær sýningar munu fyrir-
hugaðar á þeim: 18. og 24. maí.
Soffía Auður Birgisdóttir.