Morgunblaðið - 19.05.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 19. MAÍ 1996
Hégómmn erfist
Islenskir nafna-
siðir þykja merki-
legir. Alltaf er gam-
an í útlöndum að
útskýra að börn séu
sonur eða dóttir hans pabba síns,
eða móður sinnar, og að konur
haldi áfram að vera dætur hans
föður síns þótt þær giftist. Enda
segir það meira um hvern ein-
stakling af hvaða genum hann
er kominn en með hveijum hann
býr í langan eða skamman tíma
á ævinni. Þykir það gjarnan
merki um sjálfstæða stöðu ís-
lenskra kvenna að þær þurfa
ekki að taka upp nafn manns
síns, enda felst í því visst hús-
bóndavald.
Ekki þó mikið lengur. Alþing-
ismenn eru búnir að gefast upp
á að halda í þennan sið, þótt
ekki sé það sagt með þeim orð-
um. Kannski var hvort eð er
ekki hægt að halda í slík sér-
kenni í samræmingarheimi nú-
tímans með sínum tískustraum-
um. En væri þá ekki bara
hampaminna að viðurkenna það
og láta þróunina hafa sinn gang
en að vera á skipulögðu undan-
haldi? Þá er ég ekki að tala um
hvort útlendingur fái á Islandi
að lifa með nafn-
inu sínu þar til
hann deyr. Nafn-
ið er stór hluti af
hverri mann-
eskju, hvort sem
hún er íslensk
eða útlend.
Nokkrir innfluttir
skipta aldrei
sköpum um ís-
lenskan nafnsið.
Það erum við
sjálf sem drepum
hann eða höldum
honum. Til þess
þarf að taka
ákvörðun og vita
hvort maður vill.
Að þora i hvorug-
an fótinn að
stíga, eins og al-
þingismenn, gefur ekkert svar
og þróunin frá okkar reglum
hefur sinn gang.
Rökin? Hégóminn erfist nefni-
lega eins og hver annar eigin-
leiki og eykst með margfeldi-
áhrifum hverrar kynslóðar. Það
er margsannað í tilraunum í
tvær aldir. Ef maður fylgdi
tískustraumum fyrir 1-2 öldum
og skrifaði nafnið sitt upp á
dönsku, eins og Thorsteinsson í
stað Þorsteinsson og Thorarens-
en í stað Þórarinsson, Stephen-
sen í stað Stefánsson o.s.frv.,
þá hefur sá hégómaskapur erfst
í marga ættliði, dafnað og marg-
faldast og bæst við með gifting-
um. Þegar leyft var og komst í
tísku úm árabil að kenna sig við
hæð eða hól, íjörð eða dal og
sleppa föðurnafninu sínu, þá tók
sá hégómaskapur að erfast,
dafna og margfaldast í næstu
ættliðum. Fólk sem á sínum tíma
tók upp seinna skírnamafn og
gleymdi föðumafinu, sendi þann
hégómaskap í arf til afkomend-
anna. Þannig mætti lengi telja.
Hvert ættarnafn hefur þannig
jafnt og þétt bólgnað út, marg-
faldast og er að uppfylla Ísland.
Þannig gengur það til og verður
trauðla mótmælt. Svo fín þykja
mörgum ættarnöfn að konur
taka ekki aðeins að brúka nafn
manns síns heima á íslandi held-
ur kjósa þær heldur vera synir
hans tengdapabba síns en dætur
hans föður síns. Svona var það
og er það enn. Það vita alþingis-
menn fullvel þegar þeir innleiða
nú til viðbótar millinöfnin, sem
eiga eins og hitt eftir að erfast
og bólgna út.
Misskiljið nú ekki. Fólk sem
býr í útlöndum getur sem best
■ borið þar ættarnafn
heimilisföðurins að
_ þess lands sið en
eftir Elínu Pálmadóttur sleppt því Og tekið
aftur upp íslenska
siði á íslandi. Þetta gera sumir.
Öll fjölskylda Thors Vilhjálms-
sonar tók upp eftimafn föður
hans Guðmundar Vilhjálmsson-
ar þegar hann starfaði erlendis
og þar með Thor fyrstu ár ævi
sinnar. Hann hefur haldið því,
en synir Thors, Örnólfur og
Guðmundur Andri, em Thors-
synir. Stundum nota systkini
ekki sömu nafnareglu, sum hina
íslensku og önnur útlenda.
Skólabróðir minn er Jón Hall-
grímsson læknir en systir hans
Helga er Baehman. Ekki er ég
að fínna að því á hvorn veginn
sem er, úr því lög í landinu leyfa
hvort tveggja. Aðeins að benda
á að meðan slík lög eru marg-
faldast með hverri kynslóð „ætt-
arnafnafólks“ fjöldinn sem ekki
notar íslenska nafnasiði. Það er
þrautsannað. Meðan alþingis-
menn þora ekki eða vilja taka á
málinu er það sama og að taka
afstöðu með því að taka upp
erlendan ættarnafnasið. Að
skjóta sér á bak við það hvort
eigi að þvinga nokkra útlendinga
til að sleppa nafninu sínu og taka
upp íslenskt nafn er bara, fyrir-
gefið þið, að „pissa í skóinn sinn“.
Auðvitað þykir erlendu fólki
jafnvænt um nafn sitt og íslend-
ingum, ef nafnið hefur verið
hluti af því frá fæðingu. Og ber
að virða það, hjá báðum hópum
jafnt. Enda nægir að lögþvinga
næstu kynslóð Islendinga, nýrra
og gamalla, til að taka upp ís-
lenska nafnasiði, þ.e. kenna sig
við föður eða móður með -son
eða -dóttir. Allir eiga foreldra
sem bera fomöfn, sem mætti
a.m.k. gera beygingarhæf á ís-
lensku. Og þá ætti sama að
ganga yfír alla íslenska ríkis-
borgara, að leyfa þeim sem bera
ættarnöfn að halda þeim, en
þeir sem fæðast hér eftir kenni
sig við fornafn föður eða móður
til brúks á íslandi. Það eitt mun
duga af því við erum reynslunni
ríkari og vitum að hégóminn
erfist. Þ.e. ef við viljum þá púkka
upp á þessa gömlu hefð. Annars
bara að láta fólk í friði með
nöfn sín. Það kemur út á eitt.
Það fyrra tekur bara lengri tíma.
Hve skart hégómi erfist er raun-
ar verðugt doktorsverkefni fyrir
einhvem í Ieit að viðfangsefni.
Mér kæmi ekki á óvart þó pró-
sentutalan yrði býsna há.
Nú hefur Gáruhöfundur vísast
hætt sér út á hálan ís. Hann
verður að heiman og tekur ekki
á móti skömmum, eins og til-
kynnt er á afmælum. Vísa Káins
kemur í hugann.
Flesta kitlar orð í eyra,
ef eitthvað mergjað finnst,
því vill ekki þjóðin heyra
þá, sem ljúga minnst,
MORGUNBLAÐIÐ
MAIMIMLÍFSSTRAUMAR
MATAWLiST/Hvítlaukurgegn snákabiti ogstressi?
Hvítlauksæði
HVÍTLAUKURINN er óheflaður.
Hann lyktar illa, er klunnalegur
og ekki mikið fyrir augað. Hann
er grófur og framkallar að margra
mati illan þef. Franski sælkerinn
Grimod de la Reyniére, sem
átti það til að sjá dekksta flötinn
á flestu, lýsir hvítlauknum
þannig: „Hvítlaukinn, sem menn
í gamla daga umbáru með herkjum
innan veggja eldhúsa sinna og sem
kokkar notuðu jafnvel í laumi
og bara það að nefna hann á nafn
nægði til þess að menga allt hverf-
ið af daunillum þef, þessi
jurt hefur svo á þessari öld
öðlast miklar vinsældir í París,
að mínum dómi sem nær lágkúru-
legt krydd.“
essa sögu mætti vel heimfæra
upp á landann. Það mátti
varla vera hvítlauksduft hvað þá
meir í veitingaahúsamat hér ekki
alls fyrir löngu, en nú eru íslend-
ingar beinlínis óðir í hvítlauk og
innflutningur á
hvítlauk til lands-
ins er með þeim
mesta í heimi
(miðað við höfða-
tölu). Við förum
að ég held að eiga
heimsmet í flestu
miðað við höfða-
tölu. En það er
ekkert nema gott um hvítlauksæð-
ið að segja, ólíkt mörgum öðrum
æðum sem geisað hafa hér á landi.
Hvítlaukurinn er nefnilega flestra
meina bót. Forn-Egyptar notuðu
hann t.a.m. sem vörn gegn bitum
eitursnáka, og eins gegn hinum
brennandi khamsínhita með því
að núa hvítlaukssafa á varir og
nef. Okkur getur hvítlaukurinn
nýst sem orkugjafi, gegn stressi
og fleiri álagskvillum. Kynngi-
kraftur hans er ótrúlegur. Það
hljóta allir reglulegir hvítlauks-
neytendur að geta tekið undir.
Hvítlaukurinn er einnig sótthreins-
andi og þess má geta að í báðum
heimsstyijöldunum var hann oft-
ast eina sóttvarnarlyfið, og bjarg-
aði þ.a.l. ófáum mannslífum. Hvít-
laukur heldur einnig bakteríum í
hæfilegri fjarlægð, auk þess að
vera góður fyrir meltinguna, auka
kyngetuna, styrkja minnið og
heilsuna almennt. Hann er sem-
sagt alveg ómissandi í matinn. En
hvað er það svo sem gerir hvítlauk-
inn svona hollan? Það er nefnilega
hinn vondi þefur. Þrátt fyrir að
lyktarefnið sé einungis um 2% af
massa hans telja sérfræðingar að
þessi 2% sem innihalda efnið allyl
disulphate séu bakteríudrepandi.
Auðvitað er hvítlaukurinn auðugur
af vítamínum og eggjahvítuefnum,
en það er semsé lyktin sem gerir
gæfumuninn. Nota má steinselju
sem mótvægi gegn lyktinni í mat-
argerð finnist fólki hún of svæsin,
en best er að venjast henni bara.
Hvítlauksvinsældirnar hér á landi
má rekja til vinsælda ítalskrar
matargerðarlistar, en það er hins
vegar útbreiddur misskilningur að
allur ítalskur matur sé að drukkna
í hvítlauk. Það eru ákveðnir réttir
sem innihalda talsvert magn hvít-
lauks, s.s. hin suðræna Napólí-
eftir Álfheiði Hönnu
Friöriksdóttur
VERALDARVAFSTUR/£r tregdulögmálid misskilningur?
Fjögur hundruð ára
gömul kenning
ER ÞAÐ hugsanlegt, að stundum
byggist kenningasmíð vísindanna
á rangri grunnhugmynd og þess
vegna sé nú svo komið, að vísindin
eru í fræðilegum vanda við rann-
sókn sína á efnistilverunni? A með-
an deila stenduryfir í vísindaheim-
inum, meðal annars milli Penrose
og hreintrúarkjarna eðlisfræðinga
um grunn skammtafræðinnar og
eðli meðvitundarinnar, þá eru nú
að koma fram annarrar kynslóða
menn með allt önnur viðhorf.
Vísindamaðurinn Willam Day
er einn þeirra, sem hefur nok-
uð út á eina grunnhugmynd efðlis-
fræðinnar að setja. í tveimur bók-
um sínum um nýja eðlisfræði seg-
ir hann frá þessum viðhorfum og
þau skulum við
athuga nánar.
Hann telur núver-
andi skilning
steyta á því skeri,
að ein af grunn-
hugmyndum efn-
istilverunnar sé
röng. Það er sú
gamla hugmynd, sem allt krafta-
kerfi sköpunarverksins byggist á:
Að eðlilegt ástand hluta sé kyrr-
staða.
Miklu fremur sé eðlilegt ástand
hluta hreyfing, rétt eins og ljós
getur ekki verið án hreyfíngar.
Sama gildir, ef við skoðum alheim-
inn: Allt er þar á hreyfíngu, segir
Day.
eftir Einar
Þorstein
Kenningasmíðin um tregðulög-
málið er um fjögurhundruð ára
gömul. Hún felur í sér það, að ef
eðlilegt ástand hluta er kyrrstaða
þá er tregðulögmálið undirstaða
hreyfingarinnar. Hrein tregðu-
hreyfing af þessu tagi er alls ekki
til í náttúrunni, segir Day. Skýr-
ingin á þessu fyrirbæri, vill hann
meina, er sú að eðlisfræðin á
undirstöðu sína í þeirri skynsam-
legu grein verkfræði. Þar er hreyf-
ingarleysi hið eðlilega ástand hlut-
anna, en hreyfing áhrif frá utan-
aðkomandi kröftum, sem verka á
þá og reyna því að yfirvinna
tregðu þeirra. Það er Galileó, sem
sýndi reyndar fyrstur fram á það,
að væru öll ytri áhrifin tekin burt,
myndi hlutur halda áfram að
hreyfast óendanlega. í raun sann-
aði hann um leið, að hreyfing en
ekki kyrrstaða er eðlilegt ástand
hluta. Newton var hins vegar
ekki á þessu máli. Hann hélt sig
eftir sem áður við verkfræðiskiln-
inginn. í stað þess bjó hann til
hugmyndina um tregðuhreyfing-
una, sem hann túlkaði með kyrr-
stöðu!
Gallarnir í kenningu Newtons
eru nokkrir þrátt fyrir snilldarlega
jöfnu hans þar að lútandi. Það er
til dæmis engin sönnunm til fyrir
því, að aðdráttarafl sé til. Kenn-
ingin dugar sem lýsing á sérstöku
tilfelli, en slík skilgreining þýðir í
eðlisfræði sama og það, að engin
sönnun er fyrir hendi. En í stað
þess að útfæra kenninguna al-
mennt, þá létu menn þar við sitja.
Eðlisfræðingarnir yfirfærðu ein-
faldlega þessi kraftalögmál niður
stigann í minnstu einingar efnis-
ins. Kenning eðlisfræðinnar bygg-
ist á því, að hreyfing þýði upphafn-
ingu tregðunnar, en getur síðan
ekki komið með neina rökræna
skýringu á tregðunni!
í stað þess sé rétt að sjá kerfi
efnisheimsins sem eina heild, þar
sem hreyfingin er innbyggð virkun
en ekki jafnvægi krafta. Því að
auðvitað virki engir kraftar í gegn-
um tómarými geimsins! Sé hins
vegar viðurkennt, að hreyfing sé
náttúrulegt ástand og tregða sé
aðeins til, þegar við reynum að
breyta aðstæðum náttúrulegrar
hreyfíngar, þá kemur í ljós alveg
nýr skilningur á eðli efnisins.
Skoðum hvemig þetta virkar:
Þegar við vegum hlut á vog, eða
mælum áhrif hans á annan hátt,
til dæmis er hann dettur á annað
mælitæki, þá erum við að hafa
áhrif á náttúrulegt ástand hans.
Þess vegna er mælingin röng frá
byijun. Við erum að setja sjálf
okkur eða tæki okkar sem truflun
inní hreyfílögmál náttúrunnar. Við
mælum því svar við inngripi okk-
ar, en ekkert annað! Því er það,
se'm við mælum, ekki sönn gildi
náttúrunnar, sem er til með eða
án okkar, heldur viðbrögð náttúru-
kerfisins við inngripi okkar!
Tregða, mómentum og kraftar