Morgunblaðið - 24.05.1996, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 24. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF

TiTu E m
rannsókn
Gott að
vera
fallegur
ÞAÐ er kostur að vera fallegnr.
Fögru fólki er yfirleitt betur tekið
og reiknað með að það búi yfir
fleiri kostum en hið ófríða. Hér
verður sagt frá tilraun sem bygg-
ir á væntingunni um að fallegu
fólki líði betur og geti meira.
Tilraunina gerðu Bandaríkja-
mennirnir Mark Snyder, Elísabet
Tanke og Ellen Berscheid .
Hún fór fram undir því yfirsk-
ini að verið væri að rannsaka
hvemig fólk kynnist og fór þann-
ig fram að karlar vom látnir tala
við konu í síma. Þeir fengu upplýs-
ingar um skapgerð konunnar og
án vitundar hennar var þeim sýnd
ljósmynd af annari konu og sagt
að þetta væri konan sem þeir
væru að tala við. Tvær myndir
voru notaðar, annarsvegar af
konu sem var falleg að mati stúd-
enta i skólanum þar sem tilraunin
var gerð og hins vegar af konu
sem taldist ófríð.
Áður en símtalið hófst vom karl-
arnir beðnir um draga ályktanir
af mynd og persónulýsingu um
eiginleika konunnar sem þeir áttu
að tala við. Þeir töldu líklegt að
fallega konan væri félagslynd,
gamansöm, í góðu andlegu jafn-
vægi og kæmi vel fyrir. Ofríða
konan var hinsvegar talin viðskota-
01, þungbúin, ófélagslynd og ekki
lipur í mannlegum samskiptum.
Nú ræddu mennirnir við konu
í síma í nokkrar mínútur og höfðu
mynd og persónulýsingu fyrir
framan sig. Símtalið var tekið upp
á segulband og aðrir menn sem
ekki vissu um tilgang tilraunar-
innar eða hvað karlarnir héldu
um konumar, vom látnir meta
samtölin.
Helmingur mats-
manna hlustaði ein-
vörðungu á það sem
konan sagði og helm-
ingur aðeins á það
sem karlinn sagði.
Matsmennirnir vissu
ekki um persónulýs-
inguna né myndirnar.
Niðurstaða var að
matsmennirnir mátu
konurnar sem við-
mælandi hélt að væru
fallegar, sem vin-
gjarnlegri, meira aðl-
aðandi í framkomu og
félagslyndari. Og að
karlarnir sem héldu
að þeir væm að tala
við fallega konu, væm
félagslyndari, áhuga-
verðari, opnari og
fyndnari.
Niðurstaðan sýnir
áhrif væntingar. Telji
maður konuna í síman-
um fallega, verður
hann viðmótsþýðari og
hún ósjálfrátt líka.
Ekki hefur verið
sýnt fram á að falleg-
ar konur séu í raun
félagslyndari eða vin-
gjaralegri en aðrar
konur. Hinsvegar
sýna margar rann-
sóknir að fólk trúir
því að fegurð og ýms-
ir jákvæðir eiginleik-
ar fari saman, og hafi
þann fordóm að ófríð-
ar konur séu erfiðar
i samskiptum.
Rannsóknin sýnir
sjálfvirkni hugans til
fordóma, og draga má
þá ályktun að erfiðara
sé að uppræta þá en
margur hyggur. _
F ordómar
eiga líklega fremur rætur
í tilfinningum en skynsemi
BESTA leiðin til að sigrast á fordómum er að fá ólíka hópa til að vinna að sama verkefni.
DANSKA fyrirsætan Helena
Christensen. Ætli hún sé fé-
lagslynd og gamansöm?
Fordómar eru tilhneiging til að
reka allt á bása og eru að sumu
leyti hugarstarfseminni að kenna.
Þeir skapa vítahring milli hópa.
Gunnar Hersveinn spurði fræði-
mann um fordóma og kynnti sér
rannsóknir.sem sýna meðal ann-
ars að fræðsla festir stundum
hleypidóma í sessi. En hvernig
er hægt að venja sig af þeim?
FRIÐRIK H. Jónsson, dós-
ent í sálfræði við Há-
skóla íslands, þekkir
rannsóknir félagssál-
fræðinga á fordómum
og hefur ásamt sam-
starfsmönnum sínum gert tvær
rannsóknir á fordómum íslend-
inga.
Hann segir að fordómar ráði
miklu um hvaða merkingu fólk
leggi í sitt daglega líf. Hann segir
líka að fordómar snúist einkum
um átök á milli hópa.
„Til dæmis,“ segir Friðrik, „telja
hvítir Bandaríkjamenn að svert-
ingjar séu latir og ofbeldishneigð-
ir. Þar er nóg að vera svartur til
að verða fyrir þessum fordómum."
Menn hafa tilhneigingu til að
raða öllu í flokka. Dæmigerð
flokkaskipting er eftir kyni, stöðu,
búsetu, aldri og tekjum. „Það er
mjög einfalt að skipta fólki í hópa,
enda geta það allir,“ segir Friðrik.
„Það eina sem til þarf
er að flokka í tvo hópa,
samheija og andstæð-
inga. Samheijum eru
eignaðir eftirsóknar-
verðir eiginleikar og
andstæðingum það
sem erfitt er að telja
til hróss. Iðulega er
munurinn á milli hóp-
anna ofmetinn og fjöl-
breytileikinn innan
hvors hóps vanmet-
inn.“
Hrepparígur er
gott dæmi um
fordóma á Islandi
FRIÐRIK H.
Jónsson
Félagssálfræðingar
hafa sýnt með mörgum rannsókn-
um að auðvelt er að ná fram sterk-
um hópáhrifum. Þeir hafa oft skipt
fólki í hópa eftir ólíklegustu þátt-
um, jafnvel augnalit, fæðingardegi
eða hvort það telji Mozart eða
Beethoven betra tónskáld.
Það merkilega er hversu auð-
velt er að vekja hóptilfínningu.
Bláeygðir saman í hóp á móti brú-
neygðum verða sín á milli hjálpfús-
ari, samvinnuþýðari og meta
mannkosti hinna bláeygðu meira
en hinna brúneygðu, sem sjálfir
falla í sömu gryfju.
Samstaða innan hópa og rígur
á milli þeirra skapast jafnvel þótt
hóparnir séu tilbúnir í tilraunaað-
stæðum. Hrepparígur er gott
dæmi á íslandi um fordóma milli
hópa, eftir því hvort þeir eru til
dæmis Norðfirðingar eða Héraðs-
menn.
„Allir fordómar byggjast á stað-
almyndum," segir Friðrik, en þær
eru vafasamar alhæf-
ingar um hópa (allir
Þingeyingar eru
montnir). „Skilningur
fólks byggist á því að
einfalda veruleikann
og við það koma stað-
almyndir að góðum
notum,“ segir Friðrik.
En hvað með svert-
ingjana, eru þeir ekki
ferlegir letihaugar?
„Mynd Bandaríkja-
manna af svertingjum
er að þeir séu latir,
ofbeldisfullir, músík-
alskir, góðir í íþrótt-
um, hávaðasamir og
heimskir," svarar
Friðrik „Sennilega eru til svert-
ingjar sem hafa einhveija af þess-
um eiginleikum, en það eru líka
margir svertingjar sem ekkert
þessara atriða á við.“
„Gallinn er að þeir sem trúa til
dæmis að svertingjar séu latir taka
frekar eftir lötum svertingjum, en
duglegum. Þannig styrkist mynd
þeirra af lötum svertingjum."
Er þetta þá ósjálfráð hugsun?
„Já, mikið af daglegu hugar-
starfi er ekki viljastýrt heldur
sjálfvirkt. Ákveðnar aðstæður eða
áreiti í umhverfinu kalla sjálfkrafa
fram viðbrögð fólks. Hvað dettur
þér til dæmis í hug þegar ég segi
orðið svartur?"
Hvítur.
„Einmitt. Það er líka athyglis-
vert að þeir sem að öðru jöfnu eru
fordómalitlir fara að hegða sér líkt
og þeir sem haldnir eru fordómum,
í aðstæðum sem krefjast snöggra
viðbragða. Svo virðist sem fordóm-