Morgunblaðið - 25.05.1996, Blaðsíða 42

-,42 LAUGARDAGUR 25. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
Ríkdómur
skreytísins
'Barbara Ámason kom með alveg sérstaka
yfirvegaða og agaða skreytihefð frá
heimalandi sínu, sem hér hafði ekki sést
áður, og bakgrunnurinn var mjög ströng
skólun í akademískum grunnatriðum,
skrifar Bragi Ásgeirsson í tilefni yfirlits-
sýningar á verkum Barböru sem nú
stendur yfir í Gerðarsafni.
BARBARA Árnason (1961)
HIÐ hreint skreytikennda í
myndlist, eins og fram kemur í
myndum William Morris og fleiri
ágætra listamanna frá Bretlands-
eyjum, listamanna Nabis-hópsins
og æskustílsins festi fyrst rætur
hér á landi með ensku listakon-
unni Barböru (Moray Williams)
Árnason.
Að vísu má slá því föstu, að
Kjarval hafi verið fyrstur til að
innleiða skreyti í íslenzka málara-
'list, en það var öðru fremur á artis-
tískan hátt. Léttur leikur hugar-
flugsins og óformlegur tjámáti á
myndfleti í bland við skáldlegar
sýnir, á stundum með kúbísku
ívafi.
En Barbara Árnason kom með
alveg sérstaka yfirvegaða og ag-
aða skreytihefð frá heimalandi
sínu, sem hér hafði ekki sést áður,
og bakgrunnurinn var mjög ströng
skólun í akademískum grunnatrið-
um. Skólunin mun hafa verið
nokkuð íhaldsöm, en allur ferill
Barböru ber því vitni hve hinn
strangi menntunargrunnur opnaði
henni margar leiðir til ólíkra átta
-innan myndlistar og listíða. Einnig
að ekki hafi nemendum verið gert
að loka að sér á afmörkuðu sviði
eins og svo algengt er á seinni
tímum samfara aukinni samhæfni
og hópefli í myndlistarskólum.
Barbara valdi sér grafík sem
sérgrein með áherslu á tréstungu,
sem er sérstök útgáfa tréristunnar
sem landi hennar Thomas Bewich
þróaði um 1800. Viðurinn var
harðari, gjarnan sortulyngsviður,
og skurðaijámin hvassari. Trést-
ungutæknin bar í sér ýmsa eigin-
leika koparstungunnar og tré-
stokkinn var mun auðveldara að
tengja prentverkinu, sem leiddi til
þess að tæknin var fljótlega mikið
notuð til myndlýsinga í bækur og
tímarit.
Barbara var framúrskarandi
nemandi og elstu myndir hennar
á sýningunni bera vott um hið
mikla vald sem hún hafði á tækn-
inni, sem vafalítið hefði komið
henni í fremstu röð í heimalandi
sínu hefði hún ekki ílenst á ís-
landi. Skurðurinn er afar fínn og
skreytiblæbrigðin hrein, mynda
yfirleitt mjög einfalda og markaða
heild. En hér hefur vafalítið ekki
verið grundvöllur til að halda
áfram á fullu, vegna þess hve
markaðurinn var takmarkaður og
skilningurinn á verðmæti þessara
smáu mynda lítill. Hins vegar var
sjálf þrykktæknin lítið vandamál
og útheimti ekki mikið rými né
flókin tæknibúnað.
Vafalítið var Barbara fyrst til
að kynna þessa tækni hér á landi,
en hún útbreiddi hana ekki og
þannig mun Hans Alexander
Múiler fyrstur manna hafa kennt
hana á námskeiði við Handíða- og
myndlistarskólann upp úr miðbiki
aldarinnar. Samt telst Barbara í
hópi brautryðjenda islenzkrar
grafíklistar, en það voru fleiri sem
gripið höfðu til hinna ýmsu tækni-
bragða grafíklistarinnar á
námsárunum ytra og unnið á verk-
stæðum, og voru þeir Guðmundur
frá Miðdal og Jón Engilberts hér
mest áberandi. Flestir áttu það
sameiginlegt að hætta er heim
kom vegna aðstöðuleysis, en Bar-
bara gat hægast gripið til tré-
stungunnar í Ijósi yfirburða þekk-
ingar sinnar og hve auðveld hún
var í þrykkingu. Á þessu sérsviði
sínu hafði hún tvímælalaust meiri
þekkingu og þjálfun en íslending-
arnir á sínum, og er mikill skaði
að hún skyldi ekki miðla henni til
annarra að einhveiju leyti. En á
þessum árum héldu menn yfirleitt
fast utan um sérþekkingu í list-
greinum sem má vera skiljanlegt
í ljósi aðstæðna, en hins vegar
hélt Barbara námskeið í vefi með
nál fyrir áhugafólk.
„ÞRASTARUNGI", tré-
stunga, 1937.
Það var hins vegar mikil gæfa
íslenzkri list, að Barbara skyldi
geta helgað sig myndlist og listíð-
um í þeim mæli sem hún gerði,
en hún var harðdugleg í öllu sem
hún tók sér fyrir hendur og bjó
manni sínum, Magnúsi Á. Árna-
syni listmálara og syni þeirra, ein-
stakt heimili. Fyrst við Fúlalæk
við Borgartún þar sem stórhýsið
Klúbburinn reis löngu seinna í
næsta nágrenni, og var þá fljót-
lega flutt í rólegra umhverfi í
Kópavoginum. Mér er litla húsið
við Fúlalæk mun minnisstæðara
stórhýsinu við hliðina, því mér
þótti það líkast vin og ævintýri
og andrýmið sömuleiðis meira inn-
an veggja þess, en ég kynntist því
vel er Veturliði Gunnarsson bjó
þar. Átti eftir að koma nokkrum
sinnum í Kópavoginn og þar var
sama menningarlega andrýmið,
sem byggðist ekki á veraldlegum
auði, snobbi og fáfengilegu prjáli,
heldur tilfinningu fyrir því sem er
fagurt sérstakt og ekta.
Barbara skar sig líka úr hvar
sem hún kom fyrir glæsileika, það
var einhver hressilegur og menn-
ingarlegur gustur og funi er fylgdi
henni og þó hélt hún fólki í hæfi-
legri fjarlægð, var ekki allra.
Spyija má hvað þessi hlýja opna
og glæsilega kona var að gera hér
í þessu kaldhamraða landi, innan
um þetta hráa lokaða fólk og sérvi-
tru myndlistarmenn. Og þó unni
hún landinu heitar en margur ís-
lendingurinn, einkum voru henni
óbyggðirnar og Landmannalaugar
kærar en þangað ók Veturliði þeim
hjónum margoft.
Svo auðug sem listakonan var
af mannviti, atorku og Iraustri
grunnmenntun gat hún töfrað
fram fagra handgerða hluti, sem
FJÖLBRAUTASXÓUNN
BREIOHOLTI

RAFVIRKJUN
Fjölbrautaskólinn Breiðholti
Grunndeild rafiðna (1 ár)
Rafvirkjun í verknámsskóla (3 ár)
Rafvirkjun fyrir nema á samningi
FB þegar þú velur verknám
fólk hafði ekki séð hliðstæðu til
áður og sóttist eftir að eignast.
Það var lengstum lifíbrauðið
ásamt vatnslitamyndum af lands-
lagi og rissum af börnum en þar
var hún í sérflokki um þokkafull
strik. Og fyrir það hve allt lék í
höndum hennar var hún eftirsótt
til að myndlýsa bækur, teikna frí-
merki og jólakort og hvað eina sem
skreyti kom nálægt, og um langt
skeið voru hinir sérstæðu stóru
og fögru skermar augnayndi á
sýningum og draumur margra.
Skreyti hennar var hreint, tært
og ómengað, laust við alla væmni
og tilgerð, þar var engu ofaukið,
hvert tilbrigði og hver eining hluti
af stærra og mörkuðu samhengi.
Fjölhæfni, sem kemur af nauð-
syn frekar en listrænni þörf og
ástríðu, er hveijum listamanni
hættuleg, en hér tókst Barböru
að stýra fram hjá mörgum blind-
boðanum, þótt fullvíst megi telja
að hugur hennar hafi staðið til
marktækari verkefna. Og í þau fáu
skipti sem hún hlaut slík leysti hún
sitt hlutverk á þann veg að þau
báru ótvírætt kennimark hennar
svo sem veggskreytingin í Mela-
skóla er helst til marks um ásamt
myndlýsingu Passíusálmanna.
Sjálf áleit hún myndlýsinguna há-
mark listferils síns og mun það
mikið rétt í ljósi þess að þar hlaut
hún loks verðugt verkefni í þeirri
tækni sem hún var skóluð í og
mega menn geta sér til um árang-
urinn hefði hún fengið fleiri slík.
En svo er líka spurn hvort hámark-
ið liggi ekki í vatnslitaþrykkjunum
sem hún gerði á síðustu árum sín-
um og sýndu hina miklu hæfileika
hennar til að vinna á nær óform-
legum grunni, láta hugarflugið
ráða innan marka yfirburða þekk-
ingar og hugsæi á efni og út-
færslu viðfangsefnisins. í þeim
myndum er listferlið sértækast,
öll smáatriði og skreyti þurrkuð
út og einungis myndbirtingin eft-
ir, hin eina og ómengaða kraftbirt-
ing myndflatarins.
Ég hef valið að lýsa í fáum
dráttum manneskjunni að baki
myndverkanna, því sjaldgæft er
að listamenn séu jafn sannir í verk-
um sínum og Barbara Árnason,
sem setti mark sitt á allt sem frá
henni fór, jafnvel þótt í akade-
mískum búningi væri. Og henni
tókst að forðast þá tæknilegu til-
gerð og andlausu endurtekningar
sem loðir við svo marga vel skól-
aða listamenn með flinka hönd.
Hver mynd var þannig sem ný lif-
un, ný opinberun.
Þetta kemur fram í elstu mynd-
um sýningarinnar svo sem dúkrist-
unum „Tré“ (1) og „Drengur" (2)
frá 1931, tréstungunum „Danse
macabre“ (16) frá 1932, „Móses
falinn" (19) og „Biðukollur" frá
1934 og „Skipamálarar“ (34) frá
1936. Heldur svo áfram í tréstung-
unum „Bijóstmylkingur“ (41) frá
1939 og „Kettir" (42) frá 1944,
kvíslast svo í ýmsum tilbrigðum
og efnistökum um feril hennar
allan. Eftirtektarvert er hve hin
stóru opnu form voru listakonunni
hugleikinn jafnt í mjög iitlum
myndum, sem hún hlóð kannski
miklu skreyti, og í hreinum línu-
teikningum. Þannig leitar augað
alltaf heildarinnar en rennur yfir
smáatriðin án þess að festast við
einstaka þætti þeirra sem er aðall
allra frammúrskarandi lista-
manna.
Fyrir. jafn fjölhæfri listakonu
voru deilur um listastefnur vísast
framandi og þannig var hún hlut-
laus er þær riðu yfir og hún tók
ei heldur virkan þátt í félagsmál-
um, kaus að vera óvirkur meðlim-
ur félagssamtaka myndlistar-
manna.
Vinnan hafði forgang, sköpunin
var lífið sjálft.
Sýningin er opin alla duga nema
mánudaga frá kl. 12 til 18. Til 9
júní. Aðgangur 200 kr. Verkaskrá
100 kr. Sýningarskrá / bók 270 kr.