Morgunblaðið - 25.05.1996, Blaðsíða 4

4 C LAUGARDAGUR 25. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Hið hreina form
Sýning á verkum eins af forvígismönnum
mínimalismans, Carl Andre, opnar 1. júní í
sýningarsalnum Annarri hæð og er haldin í
*
tengslum við Listahátíð. I hátt í fjóra áratugi
hafa skúlptúrar Andre vakið athygli, aðdáun
og deilur, en ein af grunnhugmyndum hans
er að efnin sem hann notar séu eins og högg
í rýmið sem skúlptúramir sitja í. Andre var
hér á landi fýrir skömmu, valdi efni til að nota
í sýninguna og gaf sér þá tíma til að spjalla
við Einar Fal Ingólfsson.
CARL Andre er einn af upp-
hafsmönnum og helstu boð-
berum mínimalismans í
myndlist, listhreyfmgar sem spratt
upp í Bandaríkjunum snemma á sjö-
unda áratugnum, en meðal annarra
forvígismanna hennar má nefna
Donald Judd, Dan Flavin, Robert
Morris og Frank Stella. í verkum
sínum hefur Andre notað efni eins
og múrsteina, tré og málma, hann
hefur raðað þeim saman og haldið
ótrauður áfram að kanna möguleika
efnanna í rýminu. í dag er hann við-
urkenndur sem einn af meisturum
samtímalistar og í umsögn um yfir-
litssýningu á verkum hans, sem
stendur um þessar mundir yfír í
Oxford á Englandi, sagði gagnrýn-
andi The Times að kraftur ímyndun-
ar Andre væri mikill og að verk
hans væru vissulega „mínimalísk, en
þessi stranga list hans býr engu að
síður yfir ríkulegri, draumkenndri
tilfinningu."
Andre var búinn að vera hér á
landi í einn dag þegar við hittumst.
Hann hafði skoðað sýningarsalinn
og var nýkominn úr steinsmiðju þar
sem hann hafði pantað íslenskt ba-
salt til að nota í verkið sem hann
setur upp fyrir sýninguna á Listahá-
tíð. Hann segist byija á að velja sér
efni til að nota en verkin verði ekki
til fyrr en kemur að því að setja
sýninguna upp.
„Við gerð sýningar koma þrír
þættir saman,“ segir Andre. „Það
er vitaskuld rýmið sem manni er
boðið að sýna í; efnin og val á þeim;
og loks kemur að því að vinna með
efnin í rýminu. Ég hef aldrei verið
þessháttar listamaður sem dreymir
upp verk og raungerir það síðan
annarsstaðar. Teikningar eða skyss-
ur hafa aldrei gagnast mér á nokk-
urn hátt. Á vissan hátt hugsa ég
með höndunum í rýminu. Það losar
mig líka við mikinn kvíða; ég þarf
ekki að liggja andvaka og bijóta
heilann um hvað ég ætli að gera í
næstu sýningu. Ég hugsa bara ekki
um það.
Ég hef heldur aldrei verið með
vinnustofu. Hér áður fyrr hafði ég
ekki ráð á því, þannig að ef ég átti
að sýna einhversstaðar varð ég að
mæta á staðinn, fínna þar efni og
vinna úr þeim. Þegar ég sýndi fyrst
í Evrópu, árið 1967, þá var Konrad
Fischer í Dusseldorf að opna gallerí
sitt þar, var staurblankur og hafði
ekki efni á að senda verkin mín frá
Bandaríkjunum. En hann hafði ráð
á ódýrasta flugmiðanum með Luft-
hansa, svo ég gat flogið til Þýska-
lands og unnið ný verk á staðnum.
Það er ennþá ódýrara að senda lista-
mann en listaverkin!"
Raunveruleg efni að hverfa
— Hvers vegna valdir þú basalt í
verkin fyrir þessa sýningu?
„Fyrst ræddi ég við aðstandendur
sýningarsalarins um hver væru dæ-
migerð islensk efni og skildist að
steinar væru óneitanlega áberandi.
Síðan fékk ég send sýni frá stein-
skera og líkaði strax vel við basalt-
ið. Þá fór ég til steinskerans, sann-
færðist um að þetta væri rétta efnið
og að ég réði við verðið.
Ég sendi líka eitthvað af viðar-
borðum hingað frá London, en það
er næsta víst að ég mun gera verk
úr viðnum og annað úr basaltinu.
En hvort ég felli þessi tvö efni eitt-
hvað saman er ég ekki viss um; ég
þarf ekki að hugsa um það fyrr en
ég kem aftur hingað.“
— Þú vinnur í mjög ólík efni;
málma, tré, torf, marmara...
„Mjög sjaldan í efni eins og marm-
ara. Ég hef meiri áhuga á iðnaðar-
efnum en þeim skreytikenndari. Kýs
að vinna með efni eins og stál, kop-
ar og blý; sínk, magnesíum og ál.
Sem Iítill drengur fylgdist ég með
föður mínum vinna með þessi efni
og kynntist þeim þannig vel og hef
verið að meðhöndla þau, ásamt múr-
steinum, tré og grjóti, allar götur
síðan. Að vissu leyti eru raunveruleg
efni að hverfa úr lífi okkar. Sænsk
amma mín hafði koparkatla hang-
andi uppá vegg hjá sér og notaði þá
í eldhúsinu, en í dag er ákaflega
sjaldgæft að sjá einhvern með kopar
milli handanna. í samtímamenning-
unni er plast að taka yfir; hið tilbúna
að taka yfir hið raunverulega.
List mín snýst ekki um að falsa
þessi efni, heldur snúa okkur aftur
til samvista og umgengni við þau.
Ég held að eitt markmið listar sé
að vernda tækni og verklag sem eru
að hverfa. Olíumálverk gætu verið
dæmi um það. Á vissan hátt vernda
ég og held við, ef ekki gamalli tækni,
þá efnum sem eru að hverfa."
— Hvað um samband þitt við við-
inn?
„Tré var fyrsta efnið sem ég vann
í sem skúlptúristi. Ég skar út og hjó
í við undir áhrifum frá Brancusi, en
að því kom, kringum 1959, að ég
uppgötvaði að í stað þess að vera
að höggva í viðinn gat ég notað
hann sjálfan sem högg í rýmið; að
í stað þess að rými kæmi inní viðinn
með því að höggva úr honum, þá
færi viðurinn inn í rýmið."
Ekki táknræn list
— í gegnum tíðina hafa mörg
verka þinna verið eyðilögð, þeim
hefur verið hent eða þau hafa horfið.
„Sum hafa augljóslega verið bund-
in við ákveðinn tíma eða staðsetn-
ingu. Eins og þetta sem var gert við
geðsjúkrahús á eyju í Austurá við
Manhattan," segir Andre og dregur
upp póstkort með mynd af verki úr
heyböggum. „Hópi listamanna var
boðið að gera verk þarna og þeim
var ekki ætlað að vera varanleg, svo
ég kaus að þetta myndi rotna og
aðlagast jörðinni. Og hér er annað
póstkort, með mynd af verki sem ég
gerði í Sviss í september síðastliðn-
um, í tilefni af sextugsafmæli mínu.
Þetta er koparspírall og myndin ýkir
á engan hátt hvað verkið glóir. En
þegar tímar líða mun það breytast
og koparinn verður dökkur einsog
brúnt leður.“
— Þú raðar gjarnan saman efnum
sem talin eru köld en engu að síður
er útkoman iðulega mjög ljóðræn.
„Efnin sem alheimurinn er settur
saman úr eru eins falleg og nokkuð
sem fyrirfinnst í þessum heimi! Ef
við segjum um málara að hann sé
kóloristi, þá er litið á það sem hrós.
Á sama, hátt vildi ég óska mér að
fólk liti á mig sem góðan efnismann
- „matterista." Maður sem vinnur
með efni á upplýsandi og persónuleg-
an hátt eins og góður kóloristi gerir.“
— Þú notast gjarnan við efni sem
taka breytingum.
„Já, ég nota efni sem breytast og
því eru verkin mín aldrei í neinu
kjörástandi. Hvert verk er skrá eða
heimild um allt sem kemur fyrir
það, hvort sem það er veðrun eða
efnabreytingar. Verkin geta verið
spegilgljándi fyrst þegar þau eru
sýnd, en ég vil ekki að þau séu fægð
og gljáanum haldið við. Allt breyt-
ist. Hugmyndin um að hægt sé að
halda einhveiju óbreyttu er blekk-
ing.“
— Er tíminn þá innihald verkanna?
„Já, óneitanlega hlýtur hann að
vera það. Og það hlýtur að eiga við
um öll verk, en það er bara reynt
að fela tímann í fiestum öðrum
skúlptúrum eða listaverkum því talið
er að hann eyðileggi þau. En mér
finnst að öll viðleitni til að halda tím-
anum frá mínum verkum sé skemm-
andi.“
— En hvað um innhald verka þinna
yfir höfuð?
„Hin áþreifanlega tilvist verkanna
er innihald þeirra um leið; það er
ekkert í innihaldi þeirra sem er að-
skilið frá hinu áþreifanlega efni og
raunverulegu upplifun. Mig hefur
aldrei langað til að skapa táknræna
list. Auðvitað eru tengsl við ein-
hveija aðra hluti og ekki hægt að
líta framhjá því, en ég reyni meðvit-
að að halda tilvísunum í verkum
mínum í lágmarki. Það er að vissu
leyti markmiðið bakvið mínimal-list.
Að draga úr tilvísunum og tenging-
um sem geta komist upp á milli
upplifunar áhorfandans af verkunum
sjálfum. Mér finnst að ef verkin mín
eigi að gera eitthvað, þá er það að
festa okkur í hinum áþreifanlega
raunveruleika. Minna okkur á verð-
mæti raunveruleikans."
Börn spyrja aldrei um
merkingu
— Þú kallar þig mínimalista?
„Já og hef aldrei mótmælt þeirri
hugmynd, öfugt við flesta aðra sem
hafa verið kallaðir þessu nafni en
hafa þó reynt að skapa list með sem
minnst táknrænt gildi. Svo eru aðr-
ir, eins og Donald Judd sem kunni
ekki við að vera kallaður skúlptúr-
isti. En ég fetaði í fótspor Brancus-
% 5
GLARUS Copper Galax}
is, byijaði að skera út í við og hef
alltaf kallað mig skúlptúrista. Hef
aldrei verið annarskonar listamað-
ur.“
— Og sköpun þín er andstæða
konseptlistar?
„Já, algjör andstæða. í skúlptúr-
unum reyni ég að ná fram ástandi
sem mætti kalla ónefnanlegt.
Ástandi sem er eins langt frá upplif-
unum tungumálsins og unnt er.
Myndlist örvar aðrar stöðvar heilans
en tungumálið. Ég held því ekki fram
að málsvæðin séu síður merkileg,
ljóðlistin og bókmenntirnar, en í
Bandaríkjunum virðist sem fólk upp-
lifi listir einungis í gegnum þessi
málsvæði heilans. Það svæði heilans
sem skilgreinir liti, rými og slíkt, en
nánast ónotað í Bandaríkjamönnum.
Þar horfir fólk alltaf á hluti og seg-
ir: Hvað merkir þetta? En það sem
það á raunverulega við er: Hvað við
þetta verk virkjar tungumálasvæði
heilans í mér!“
— Þú átt við að fólk treysti ekki
skilningavitunum, því að geta upplif-
að verkin?
„Já, það gerir það ekki! Það verð-
ur að snúa öllu yfir í tungumál og
þegar hægt er að nefna hlutinn,
þegar fólk getur talað við sjálft sig
um hann, þá líður því vel. En ef
þetta er verk sem örvar nær ein-
göngu hin sjónrænu svæði sem hafa
með rými að gera, þá líður þessu
fólki illa. Það skilur einfaldlega ekki
hvað er að gerast.“
— En þú vilt örva þessi skynsvæði
heilans.
„Einmitt! Þessi vellíðunarsvæði
Fór úr viðskiptum
yfir í listaheiminn
NÝLEGA opnaði málverkasýning Arnórs G.
Bieltvent í Gallerí Commeter í Hamborg
í Þýskalandi. Hún stendur til 29. júní.
Vel var mætt á opnunina og flaug listamaðurinn
sjálfur frá Bandaríkjunum, þar sem hann býr, til
að vera viðstaddur. Að sögn Arnórs er galleríið á
meðal þeirra virtari í borginni og honum mikill
heiður sýndur með sýningunni. Á henni eru litrík-
ar og bjartar kyrralífsmyndir af blómum, ávöxt-
um, dýrum og heimilishlutum. „Þær hafa það að
meginmarkmiði að virka jákvætt á áhorfendur og
bæta líðan þeirra. Það er ekki vanþörf á því þeg-
ar miklu af ofbeldi og slæmum straumum er att
að fólki í gegnum fjölmiðla," sagði Arnór í sam-
tali við Morgunblaðið. Á sýningunni eru 30 olíu-
og akrýlverk af stærðinni 30 x 100 sm. „Gestir
á sýningunni hafa verið hrifnir af þessari stærð
á myndum og fínnst til dæmis gaman að kaupa
fleiri en eina og raða upp hlið við hlið.
Viðskiptaheimurinn átti ekki við mig
Arnór tekur einnig þátt í samsýningu á smá-
myndum, í Blue Mountain galleríinu í New York,
sem opnar næstkomandi föstudag. Hann sagði
að jákvæð þróun væri á listferli sínum og sýningin
í Hamborg hafi í raun verið vendipunktur. Verk
hans eru til sýnis og sölu í galleríum í Hamborg,
Flórída, Kansas City og á Islandi. „Ég hef ekki
enn sýnt á íslandi en ég er að vinna að því. Að
vísu er hægt að sjá verk eftir mig í Gallerí List
í Reykjavík.“
Arnór nam hagfræði og félagsvísindi og er með
gráðu í markaðsfræði og framkvæmdastjórn. „Ég
byrjaði að mála fyrir tilviljun þegar ég var í námi
í Bandaríkjunum og áttaði mig á að viðskiptaheim-
urinn átti ekki við mig. Ég innritaðist í listaskóla
og lauk MFA prófi frá málaradeild Washington
University í St. Louis í Bandaríkjunum. Eftir það
fékk ég vinnu við myndlistarkennslu í mennta-
skóla fyrir vandræðaunglinga. Það er mjög gef-
andi enda leita þessir krakkar gjarnan dýpra í
list sinni því þeir eru margir hveijir orðnir mjög
lífsreyndir.
Ég vona að ég hafi ekki kastað sjö ára viðskipta-
námi mínu út um gluggann," sagði Arnór aðspurð-
ur um hvort það nám nýttist honum ekki vel við
að koma sér á framfæri í listinni. Hann hefur
búið erlendis í 10 ár og sagðist aðspurður ekki
vita hvað hann gerði næsta haust enda hefði hann
gaman af að fiytja og sjá nýja staði.
ARNÓR G. Bieltvent myndlistarmaður.
Bein úts
Drápi
LJÓÐA- og fjöllistakvöldið Drápa
er meðal atriða á Listahátíð í
ár. Kvöldið er á dagskrá þann
sjöunda júní næstkomandi og hefst
kl. 21. Hugmyndin að baki dagskrá
kvöldsins er að vekja áhuga fólks á
Ijóðlistinni og víkka út birtingarform
hennar. Notuð verða til þess öll meðöl
önnur en þau sem teljast hefðbundin
að því er kom fram samtali Morgun-
blaðsins við Birgittu Jónsdóttur eins
af aðalskipuleggjendum dagskránnar.
„Það hefur skapast gjá á milli ljóða
og venjulegs fólks og sérstaklega ungs
fólks,“ sagði Birgitta.
SU'órnar fólki frá París
Hátækniandi mun svífa yfír vötnum
á kvöidinu og videómyndvörpur, flók-
inn ljósabúnaður, tölvutónlist og fleira
verður notað til að skapa ljóðunum
hina fjölbreyttustu umgjörð. Fjöldi
listafólks kemur fram á kvöldinu. Með
því að nota önnur listform með ljóðun-
um ætla skáldin að leiða okkur lengra
inn í hugarheim sinn. Birgitta sagði
að lítill áhugi væri á ljóðagerð meðal