Morgunblaðið - 25.05.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 25. MAÍ 1996 C 7
Slavnesk
kvöldstund
TONLIST
lláskólabíó
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
A. Dvorák: Carnival forleikur Op.
92; Sofia Gubaidulina: Sjö orð; D.
Sjostakovitsj: Sinfónia nr. 9. Fri-
edrich Lips, bajan; Harri Ruijsena-
ars, selló. Sinfóníuhljómsveit Islands
undir stjórn Grzegorz Nowaks.
Fimmtudaginn 23. maí kl. 20.
ÞAÐ var ekki nema hálffullur
salur á áskriftartónieikum Sinfóníu-
hljómsveitarinnar í tónleikahöllinni
vestur á Melum á fimmtudagskvöld-
ið var, og ekki gott að geta sér til
um hvort olli veðurblíðan undanfar-
ið, verkefnavalið, stjómandaskiptin
(upphaflega átti Rozhdestvensky að
stjórna, en forfallaðist), eitthvað
allt annað - eða sittlítið af öllu.
Við mætti bæta ókyrrðinni er færist
yfir með vaxandi birtu á kvöldin,
þegar íhugun og einbeitni vetrar
víkur fyrir hverfullyndi og útþrá
sumars.
En þó að efnisskráin hafi óneitan-
lega haft slavneska slagsíðu - tékk-
neskt verk og tvö rússnesk - þá
verður ekki annað sagt en að hún
hafi verið fjölbreytt. Eins og í eldg-
amla daga hófust tónleikarnir á
glæsilegum hljómsveitarforleik, nr.
2 af þremur sem Tékkinn Antonin
Dvórák samdi í einni röð árið 1892;
hinir voru Ur ríki náttúrunnar Op.
91 og Othello Op. 93.
Samkvæmt fróðleiksmolum tón-
leikaskrár átti Kjötkveðjuforleikur
Dvóráks upphaflega að titlast Lífið,
og hefur tónskáldinu ugglaust þótt
fullstórt upp í sig tekið fyrir tónverk
upp á 10 mínútur. Hljómsveitin lék
vel undir öryggri stjórn pólska
stjórnandans Grzegorz Nowaks,
sem nú mun aðalhljómsveitarsjóri
Sinfóníuhljómsveitar Edmonton-
borgar í Kanada. Þetta kvöld var
öðru fremur kvöld tréblásaranna,
og léku tréblásarar afar fallegan
ein- og samleik í hægum miðhluta
forleiksins.
Tónsmíð eftir Sofíu Gubaidulinu
(f. 1931) va_r hér flutt af Sinfóníu-
hljómsveit Islands í fyrsta sinn.
Tónskáldið mun, eins og Schnittke
og fleiri af sömu kynslóð, nánast
hafa verið óþekkt utan fyrrum Sov-
étríkjanna fram að þíðu 9. áratugar-
ins, enda naut hún ekki ferðafrelsis,
og virðist í ofanálag, sakir framsæk-
ins tónamáls síns, hafa átt erfitt
uppdráttar heima fyrir, þrátt fyrir
hvatningu starfsbræðra eins og
Sjostakovitsj, og aðallega séð fyrir
sér sem kvikmyndatónskáld. Verk
hennar fyrir einleiksselló, rússneska
harmonikku og strengi, „Sjö orð“
(þ.e. Krists á krossinum) frá árinu
1982, hlýtur að hafa verið alveg
sérstakur þyrnir í augum post-sta-
línískra guðleysingja, bæði vegna
kristilegs innihalds og „óalþýðlegs“
stíls, og er ekki að efa, að í tíð
Zhadanovs hefði tónskáldið fengið
að kenna rækilega á því. Það er
annars íhugunarefni, að meðan
mesta framsæknin var að ganga sér
til húðar á Vesturlöndum, virðist
hún á sama tíma hafa hlotið æðri
tilgang í steinrunninni spennitreyju
sovétandrúmsloftsins, þótt dulinn
væri; nefnilega í þágu baráttunnar
fyrir einstaklingsfrelsi.
Stíll „Sjö orða“ minnti undirritað-
an að mörgu leyti á 7. áratuginn.
Ómstrítt tónamálið átti í þetta sinn
afar vel við viðfangsefnið, því líkt
og Deryck Cooke og fleiri hafa bent
á, er ómstreitan umfram allt tákn
sársaukans, eins og fram kemur í
jafnólíkum tónsmíðum og t.d. madr-
ígölum Gesualdós og Harmljóði
Pendereckis um fórnardýrin í Hí-
rosjíma.
Hins vegar var öllu örðugra að
gera sér grein fyrir því hvað verið
væri að „segja“ sérstaklega, þar
sem hver þáttanna sjö rann saman
við annan, auk þess sem síðustu orð
Krists voru ekki tilfærð í tónleika-
skrá. Tónsmíðaaðferðir Gubaidulinu
báru vott um mikla handverkslega
fágun, enda var ógnvekjandi dulúð-
in sem af þeim stafaði býsna áhrifa-
mikil, þó að lengd einstakra efnis-
þátta gæfí annað slagið til kynna,
að einbeitingarþol áheyrenda eystra
sé töluvert meira en hér í rótleysi
Vesturlanda. Strengir Sinfóníu-
hljómsveitarinnar léku af mikilli inn-
lifun, og framlag einleikaranna á
selló og bajan var hvort um sig frá-
bært.
Sagan um þegar Stalín ætlaðist
til að fá samda mikla lofgjörð í tón-
um um sjálfan sig, er fagna átti
sigri í lok hins mikla „föðurlands-
stríðs" 1945, en hlaut í staðinn 9.
sinfóníuna, er ekki aðeins kostuleg;
hún lýsir einnig nærri ofurmann-
legri hugdirfsku tónskáldsins.
Hvernig Sjostakovitsj gat komizt
upp með aðra eins paródíu, rétt
handan við yfirborðið, þegar ekkert
minna en líf hans lá við, er ein af
óskiljanlegustu gátum Stalíns-
tímans, því fylgzt var með hverju
fótmáli hans, allt frá því er hann
féll fyrst í ónáð rauða zarsins 1934
fyrir ástríðufullu básúnuglissin í
„Lafði Makbeð frá Mtsensk".
9. sinfónían, sem SÍ flutti síðast
fyrir fjórum árum, er ásamt nr. 5
og 7 sennilega mest flutta hljóm-
sveitarverk Sjostakovitsj á Vestur-
löndum. Það er glettið, en glettnin
er grá undir niðri, og svigna þar
ýmsir duldir feiknstafir í brosi.
Fyrsti þátturinn (Allegro) virtist
örlítið losaralega leikinn, en upp frá
því réð samstillt fágun ferðinni.
Tréblásarar áttu ógleymanlegan leik
í 2. þætti (Moderato) við kostulegan
dempaðan strengjaundirleik, er lýst
gæti aldraðri greifafrú á fyrsta fyll-
iríi ævinnar.
Presto-þátturinn var orð með
sanni, því tempóið færðist þar nærri
hættumörkum, en allt fór þó vel að
lokum. í hægum 4. þættinum (largo)
hljómaði fagott Hafsteins Guð-
mundssonar af öruggum en trega-
blendnum þokka í löngum einleik
skafla. Lokaþátturinn (Allegretto)
var yfirfullur af því grótesku glensi
sem í fljótu bragði má rugla saman
við samsvarandi hlið á Prokofiev,
og sópaði þar af hljómsveitinni, svo
tíminn flaug burt á einu örskoti.
Ríkarður Ö. Pálsson
Háskólafyrirlestur
um Anton Tsjekov
Dr. LEONARD A. Polakiewicz,
háskólakennari í slavneskum bók-
menntum og tungumálum við Min-
nesota-háskóla, flytur opinberan
fyrirlestur í boði heimspekideildar
Háskóla íslands mánudaginn 27.
maí kl. 17.15 í stofu 101 í Odda.
Fyrirlesturinn nefnist „Anton
Chekov and The Elusive Nature
of Truth“ og verður fluttur á
ensku.
Leonard lauk doktorsgráðu frá
Wisconsin-háskóla í Madison og
hefur skrifað fjölda ritgerða og
greina um rússneskar og pólskar
bókmenntir og tungu.
Á þessu ári mun koma út bók
eftir hann sem ber heitið „Anton
Chekhov: Life, Work, Criticism
Hann er nú kennari við Minnesota-
háskóla og hefur verið það um
langt árabil.
Aðgangur er ókeypis og öllum
opinn.
SINFÓNÍUHLJÓMSVEITIN lék vel undir öruggri stjórn pólska
stjórnandans Grzegorz Nowaks og einleikarar voru
Friedrich Lips og Harri Ruijsenaars
Asmund-
arsalur
tekinn í
notkun
LISTASAFN ASÍ opnar nýtt
húsnæði sitt í Ásmundarsal
við Freyjugötu í dag og verð-
ur þingfulltrúum af 38. þingi
alþýðusambandsins fyrstum
boðið að skoða húsnæðið.
Ólafur Jónson hjá Listaafni
ASÍ sagði í samtali við Morg-
unblaðið, að myndir eftir
Svavar Guðnason yrðu til
sýnis við opnuna, en sýning
á verkum Svavars verður í
Ásmundarsal 7. til 28. júní á
dagsskrá Listahátíðar.
SAMANTEKT FELAGSVISINDASTOFNUNAR A SOLU BOKAIAPRIL1996. UNNIÐ FYRIR MORGUN-
BLAÐIÐ, FÉLAG ÍSLENSKRA BÓKAÚTGEFENDA OG FÉLAG BÓKA- OG RITFANGAVERSLANA.
JRtvgmifclfltoife
Bóksölulisti
ÍSLENSK ORÐABÓK
Ritstj. Árni Böðvarsson. Útg. Mál og menning
GRILLAÐIR BANANAR
Ingibjörg Möller og Fríða Sigurðardóttir.
Útg. Vaka-Helgafell hf.
SÁLMABÓK ÍSLENSKU KIRKJUNNAR
Útg. Kirkjuráð í umboði Hins íslenska biblíufélags
ENSK-ÍSLENSK ÍSLENSK-ENSK ORÐABOK
Útg. Orðabókaútgáfan
ENSK-ÍSLENSK SKÓLAORÐABÓK
Ritstj. Jón Skaftason. Útg. Örn og Örlygur
DÖNSK-ÍSLENSK SKÓLAORÐABÓK
Útg. Mál og menning
8
ICELAND THE WARM COUNTRY IN THE NORTH
Torfi H. Tulinius. Myndir: Sigurgeir Siguijónsson.
Útg. Forlagið
BROTIN ÖR
Jeff Rovin. Útg. Úrval
ÍSLENSK-ENSK ORÐABÓK
Útg. Iðunn
4k 4 ÍSLENSK ORÐTÖK
■ I I Sölvi Sveinsson. Útg. Iðunn
10-11
OSKIR TRJANfMA
Angela Elwell Hunt. Útg. Skálholtsútgáfan
Einstakir flokkar: Skáldverk Almennt efni Börn og unglingar
1 BROTIN ÖR 1 ÍSLENSK ORÐABÓK ■f GRILLADIR BANANAR
Jeff Rovin. Ritstj. Árni Böðvarsson. Ingibjörg Möller og Fríða
Útg. Úrval Útg. Mál og menning Sigurðardóttír. Útg. Vaka-Helgafell hf.
2-3 STÚLKAN SEM GAT 2 SÁLMABÓK 2 ÓSKIR TRJÁNNA
EKKI NEITAÐ íslensku kirkjunnar
Margit Sandemo. Útg. Kirkjuráð í umboði Angela Elwell Hunt.
Útg. Reykholt Hins íslenska biblíufélags Útg. Skálholtsútgáfan
2-3 VERÖLD SOFFÍU 3 ENSK-ÍSLENSK 3 VÍSNABÓKIN
Jostein Gaarder. ÍSLENSK-ENSK ORÐABÓK Útg. Iðunn
Útg. Mál og menning Útg. Orðabókaútgáfan 4 ÍSLENSKU DÝRIN
4-5 LESIÐ I SNJÓINN 4 ENSK-ÍSLENSK Myndir: Halldór Pétursson.
Peter Hoeg. Útg. Mál og menning 4-5 SINNASKIPTI SKÓLAORÐABÓK Ritstj. Jón Skaftason. Útg. Örn og Örlygur Útg. Setberg 5 ALFRÆÐI UNGA FÓLKSINS Ritstj. Sigríður Harðardóttir og
Lynda Kay Carpenter. 5 DÖNSK-ÍSLENSK Hálfdan Ómar Hálfdanarson.
Útg. Úrval SKÓLAORÐABÓK Útg. Öm og Örlygur
6 RAUÐA SERÍAN Útg. Mál og menning 6 KOLURí LEIKSKÓLA
(4 bækur í pakka) 6 ICELAND THE WARM Walt Disney.
Útg. Ásútgáfan COUNTRY IN THE NORTH Toríi H. Tulinius. Útg. Vaka-Helgafell hf.
7 PASSÍUSÁLMAR Myndir: Sigurgeir Sigurjónsson. 7-10 græni hatturinn
Hallgrímur Pétursson. Útg. Hörpuútgáfan Útg. Forlagið 7 ÍSLENSK-ENSK ORÐABÓK Vilberg Júlíusson endursagði. Útg. Bókaútgáfan Björk
8 ENGLAR ALHEIMSINS Einar Már Guðmundsson. Útg. Iðunn 7.10 LITLA RAUÐA HÆNAN Þýðing: Sigurður
Útg. Mál og menning 8 ÍSLENSK ORÐTÖK Sölvi Sveinsson. Útg. Iðunn Gunnarsson. Útg. Bókaútgáfan Björk
9 UÓÐ TÓMASAR 7-10 MYNDASÖGUSYRPA
GUDMUNDSSONAR O DÖNSK-ÍSLENSK,
Útg. Mál og menning ÍSLENSK-DÖNSK ORÐABÓK Útg. Orðabókaútgáfan Walt Disney. Útg. Vaka-Helgafell hf.
10 FAGRA VERÖLD
Tómas Guðmundsson. 10 BIBLÍAN 7-10 SVANUROG
Útg. Mál og menning Útg. Hið íslenska biblíufélag SVARTI MAÐURINN Anders Jacobsson og Sören Olsson. Útg. Skjaldborg hf.