Morgunblaðið - 26.05.1996, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 26. MAÍ 1996
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Mikilvægustu kosningar 1 Israel frá stofnun ríkisins
Kosið um
framhald
friðarferlis
Kosningamar sem fram fara í Israel á
miðvikudag em taldar með þeim mikilvæg-
ustu í sögu landsins. Snorri G. Bergsson
segir frá helstu átakamálunum og leiðtog-
unum sem berjast um hylli kjósenda.
Reuter
BEDÚÍNAR bíða komu Shimons Peres, forsætisráðherra ísra-
els, á kosningafundi í þorpinu Rahat í Negev-eyðimörkinni.
AÐ hefur varla farið
framhjá nokkrum
mannni að á næstu miss-
erum fara fram forseta-
kosningar í Bandaríkjunum og
Rússlandi, en þær geta skipt sköp-
um um framtíðarhorfur á alþjóða-
vettvangi. Þótt aðrar kosningar á
þessu ári falli nokkuð í skugga
þeirra tveggja, er víst að komandi
þingkosningar í ísrael muni hafa
varanieg áhrif á alþjóðastjómmál
komandi ára.
Kosningarnar í ísrael nú á mið-
vikudag verða vísast einar þær
mikilvægustu í sögu landsins, eink-
um sökum friðarsamninga Israela
við Palestínumenn. Auk þe§s verða
mikilvægar formbreytingar á kosn-
ingunum, t.d. verður forsætisráð-
herra landsins kosinn beinni kosn-
ingu, í stað þingræðislegs kjörs sem
nú viðgengst. Frambjóðendur til
forsætisráðherra eru Shimon Per-
es, núverandi forsætisráðherra og
formaður Verkamannaflokksins,
og Benjamin „Bibi“ Nethanyahu,
formaður Likud-fiokksins og fram-
bjóðandi Likud-Gesher-Tsomet
kosningabandalagsins. Samkvæmt
skoðanakönnunum hefur Peres ör-
lítið forskot, en sökum þess hversu
margir kjósendur hafa enn ekki
gert upp hug sinn, telst það vart
marktækt.
Nokkuð margir ólíkir flokkar
bjóða nú fram til þings, þeirra á
meðal tveir nýlega stofnaðir; Þriðja
leiðin, undir stjórn stríðshetjunar
Avigdors Kahalanis, og Yisrael
B’Aliyah, sem er stjómmálaflokkur
rússneskra innflytjenda undir
stjóm andófsmannsins þekkta frá
sovét-tímanum, Nathans Scharan-
skys. Báðir þessir flokkar rekja
ættir sínar til Verkamannaflokks-
ins, en hafa klofnað þaðan af ýms-
um ástæðum. Aðrir smáflokkar eru
einkum trúarflokkarnir þrír, Mer-
etz-bandalagið (flokkur gamalla
kommúnista og femínista), og
flokkar Araba. Ríkisstjórnarflokk-
arnir, Verkamannaflokkurinn og
Meretz, hafa ekki nema 58 þing-
sæti af 120, auk stuðnings tveggja
þingmanna Tsomet. Stjórnin er auk
þess varin vantrausti af Shas-
flokknum og arabískum þingmönn-
um.
Líklegt má telja, að niðurstaðan
eftir komandi kosningar verði þær,
að litlir hagsmunaflokkar komist
enn á ný í oddaaðstöðu á þingi, og
geti knúið á framgöngu mála sinna,
jafnvel þótt hið nýja kosningafyrir-
komulag geri þeim hrossakaupin
nokkuð erfiðari fyrir en áður, þar
sem næsta ríkisstjórn verður ekki
skipuð samkvæmt þingræðislegum
reglum.
Nýtt kosningafyrirkomulag
Kosningarnar á miðvikudaginn
verða því töluvert frábrugðnar því
fyrirkomulagi sem hingað tii hefur
verið fylgt. Þannig verður næsta
ríkisstjórn ísraels mynduð óháð
þingstyrk, eins og viðgengst m.a.
í Bandaríkjunum. Sá frambjóðandi
sem mest fylgi fær mun fá 45
daga til að mynda ríkisstjórn. For-
skot Peresar á Nethanyahu, sem
jókst gífurlega eftir morðið á Yitz-
hak Rabin, þáverandi forsætisráð-
herra, hefur dregist saman frá því
í desember, og eins forskot Verka-
mannaflokksins. Einkum hefur þar
komið til óánægja kjósenda með
friðarsamningana og sífelldar
sprengju- og eldflaugaárásir mú-
slimskra öfgatrúarhópa.
Öryggismálin ávallt í
brennidepli
Allt frá stofnun ísraels hafa
þarlend stjórnmál snúist að mestu
um öryggismál og samskipti við
arabísku nágrannalöndin. Þannig
hafa stjórnmálamenn verið flokk-
aðir í „hauka“ og „dúfur“ og því
geta þingmenn úr ólíkum flokkum
sameinast undir þeim merkjum,
þótt hefðbundin óvild milli stóru
flokkanna hafi nær útilokað sam-
starf einstakra þingmanna þeirra
um einstök öryggismál. Einnig
kemur til, að fram til 1992 röðuðu
miðstjórnir á framboðslista allra
ísraelskra stjórnmálaflokka. Af
þeim sökum verða þingmenn að
fylgja flokkslínunni, eða eiga á
hættu að falla af framboðslista í
næstu kosningum. Sökum missætt-
is milli einstakra þingmanna og
flokksstjórnar hafa hrossakaup
viðgengist töluvert, og t.a.m.
gengu á síðasta ári tveir þingmenn
Tsomet-flokksins til fylgis við ríkis-
stjómina, og fengu að launum ráð-
herrastóla og forláta Mitsubishi
Galant bifreiðar. Það getur farið
svo, að næsti forsætisráðherra
muni ekki hafa þingmeirihluta á
bak við sig, og verði því að reiða
sig á fleiri „Mitsubishi-þingmenn",
en svo eru hrossakeyptir þingmenn
kallaðir þessa dagana í Israel.
Ríkisstjórnir Yitzhaks heitins
Rabins og Shimons Peres, sem set-
ið hafa að völdum frá 1992, þykja
að mörgu leyti hafa vanrækt þenn-
an mikilvæga þátt, öryggisþáttinn.
í stefnuskrám Verkamannaflokks-
ins, sem þeir tveir hafa leitt til
skiptist frá 1974, er þess þó getið,
að í engu skuli gefið eftir í öryggis-
málunum. Almenningur í ísrael tók
slík orð trúanleg þegar Rabin átti
í hlut, en hann var margreyndur
hermaður, herráðsforingi og reynd-
ur vamarmála- og forsætisráð-
herra. Shimon Peres, hins vegar,
er gjörsamlega óreyndur í hernaði.
Hann tók lítinn þátt í sjálfstæðis-
stríðinu 1947-1949, en var þess í
stað að kaupa vopn í Evrópu, og
hefur síðan einkum starfað í opin-
berum skrifstofum.
Á hinn bóginn er listi Likud-
bandalagsins samansafn af reynd-
um hermönnum og stríðshetjum.
Leiðtogi flokksins, Benjamin Net-
hanyahu, var lengi foringi í sér-
sveit ísraelshers sem barðist gegn
hryðjuverkamönnum. Síðar varð
hann sendierindreki ísraels í
Bandaríkjunum, sendihérra hjá
Sámeinuðu þjóðunum 1984-1988
og einn óopinberra ráðgjafa Ron-
alds Reagans, fyrrum forseta
Bandaríkjaforseta, 'í baráttunni
gegn hryðjuverkamönnum. Aðrir
leiðtogar Likud-bandalagsins eru
margreyndir hermenn.
Arfleifð Rabins
í kosningabaráttunni hafa leið-
togar Verkamannaflokksins eink-
um byggt á arfleifð Rabins og höfð-
að þannig til tilfinninga kjósenda,
en þær hafa löngum skipt miklu
máli í ísrael. Draumsýn Peresar
um „Ný Miðausturlönd" byggð á
friði og samvinnu þjóða, sem hann
setti fram í samnefndi bók sinni,
hefur lengi verið talið draumóra-
verk, einkum þar sem t.d. aðgerðir
ísraelshers í Líbanon gengu þvert
á þær hugmyndir. Mánaða lokun
Vesturbakkans og Gasa-svæðisins
er auk þess í mótsögn við áherslur
Peres og hafa þessar aðgerðir vak-
ið mikla reiði meðal arabískra kjós-
enda, sem löngum hafa stutt
Verkamannaflokkinn. Þó er líklegt,
að áralöng óvild ísraelskra Araba
og Likud-manna muni vega þyngra
á metunum en kosningastríð Peres-
ar í Líbanon.
Likud-bandalagið nýtur stuðn-
ings meirihluta ísraelskra Gyðinga,
samkvæmt skoðanakönnunum, og
gætu því úrslit kosninganna ráðist
á atkvæðum Araba. Það kann þó
að hjálpa Nethanyahu eitthvað, að
arabískir flokkar hljóta flest at-
kvæði ísraelskra Araba, í stað
Verkamannaflokksins.
Góðæri
Helsti veikleiki Likud, er vafa-
laust efnahagsstefna Netanyahus
og góðæri í efnahagsmálum ísra-
els. Efnahagsstefna ríkisstjórna
Verkamannaflokksins hefur að
mörgu leyti skilað góðum árangri.
Atvinnuleysi fer snarminnkandi
þrátt fyrir stöðugan innflutning
rússneskra og úkraínskra Gyðinga.
Hagvöxtur er stöðugur og við-
skiptahalli við útlönd hefur minnk-
að.
En sökum þess, að 12-13% þjóð-
arframleiðslu renna til varnarmála,
hefur ísraelska efnahagskerfið
mátt þola stöðugan hallarekstur,
sem aðeins hefur náðst að greiða
úr fýrir tilstilli Bandaríkjanna og
auðugra Gyðinga erlendis. Benjam-
in Nethanyahu og Likud-bandalag-
ið vilja einmitt taka ísrael af banda-
rísku jötunni og ná niður erlendum
skuldum með því að minnka ríkisaf-
skipti af atvinnulífinu. Þeir vilja
einkavæðingu a.m.k. 50 ríkisfyrir-
tækja á ijórum árum, og að mo-
innkaðir verði eða afnumdir styrkir
til verkalýðshreyfíngarinnar og
samyrkjubúa, helstu bakhjarla
Verkamannaflokksins. Þá boða
þeir að dregið verði úr ríkisútgjöld-
um í þjónustugreinum. Þessar til-
lögur Likud-manna hafa fallið í
nokkuð grýttan jarðveg meðal kjós-
enda, sem lengi hafa vanist fjár-
framiögum Bandaríkjanna, ofur-
sterkum verkalýðsfélögum og róm-
antík samyrkjubúanna. Því getur
verið, að frjálshyggja Netanyahus
muni kosta hann oddaatkvæðin
sem ráðið geta úrslitum í kosning-
unum.
Að loknum kosningum
Éf Verkamannaflokkurinn og
Shimon Peres fá endurnýjað umboð
til stjórnarsetu í ísrael má búast
við, að friðarferlið haldi áfram með
sömu áherslum og verið hafa.
Þannig má búast við að sjálfstætt
ríki Palestínumanna verði stofnað
árið 2000, en Faisal Husseini, einn
leiðtoga þeirra, hefur skýrt fjöl-
miðlum frá fyririiggjandi drögum
að samkomulagi í þá veru. ísraelar
munu þá draga herlið sitt til baka
frá Vesturbakkanum og fækka
landnemabyggðum.
Ef Likud-bandalagið kemst til
valda, má telja víst að hægt verði
á friðarferlinu og staða mála end-
urskoðuð í hvívetna. Einnig má
telja öruggt, að samskiptin við
Palestínumenn muni kólna, en
Nethanyahu hefur ítrekað lýst því
yfir, að hann muni hunsa Yasser
Arafat og aðra leiðtoga Palestínu-
manna, sem borið hafa ábyrgð á
hryðjuverkum. Þar sem aðeins
þunnur þráður er í púðurtunnu
Miðausturlanda, má telja líklegt,
að lítið þurfi að koma til, að átök
blossi upp að nýju. Palestínsk yfir-
völd hafa tilkynnt, að falli friðar-
samkomulagið af einhverjum
ástæðum úr gildi eða stöðvist
framkvæmd þess, muni skæru-
hernaður gegn ísrael hefjast að
nýju. Því geta ísraelsku kosning-
arnar í þessari viku verið afdrifa-
ríkari í framtíðarþróun á alþjóða-
vettvangi en ætla mætti.
Höfundur er sagnfræðingur og
liefur starfað sem fréttaritari
Morgunblaðsins í Jerúsalem.
Stytta af
keisara
bönnuð
í Moskvu
Moskvu. The Daily Telegraph.
RÚSSNESKUM keisarasinnum
hefur verið meinað að reisa stóra
styttu af síðasta keisara Rúss-
lands í Moskvu í tiiefni þess að
hundrað ár eru liðin frá því hann
var krýndur.
Keisarasinnarnir vildu reisa
styttuna við Kremlarmúra eða á
sökkli, sem hélt áður uppi styttu
af Jakov Sverdlov, bolsévíkanum
sem sá um að keisarinn, Nikulás
II, og fjölskylda hans voru líflát-
in árið 1918.
Þrátt fyrir tveggja ára þrá-
beiðni keisarasinna hefur Júrí
Lúzhkov, borgarsljóri Moskvu,
hafnað því að styttan verði reist
í Moskvu. Hún verður afhjúpuð
á morgun, mánudag, í þorpinu
Tajnínskoje, skammt frá höfuð-
borginni, þrátt fyrir mótmæli
yfirvalda í þorpinu.
Myndhöggvarinn, Vjatsjeslav
Klykov, telur að borgarsljórinn,
sem er bandamaður Borís Jelts-
íns Rússlandsforseta, þori ekki
að leggja blessun sína yfir stytt-
una nú þegar kosningabaráttan
er að ná hámarki.
„Hræðilegt líkneski“
Nikulás Il er mjög umdeildur
í Rússlandi. A valdatíma komm-
únista var skólabörnum kennt
að fyrirlíta „Blóðuga Nikulás",
sem hefði fyrir-
skipað fjölda-
morð á soltnu
verkafólki.
Margir andstæð-
ingar kommún-
ista hafa einnig
mikla óbeit á
honum og telja
að veikleikar
hans og ístöðu-
leysi hafi átt
stóran þátt í
byltingunni og
valdatöku bolsé-
víka.
Moskvubúar
eru minnugir þess að daginn sem
Nikulás var krýndur biðu 1.500
manns bana í troðningi á mark-
aði nálægt borginni. Þrátt fyrir
þennan harmleik var Nikulás of
ístöðulaus til að aflýsa krýning-
ardansleiknum þar sem kona
hans, Alexandra, vildi það ekki.
Fijálslyndum dagblöðum
hryllir við styttunni. „Þetta
hræðilega líkneski, með veldis-
hnött og sprota í höndum, er
ekki af manni heldur einræðinu
sjálfu. Er tilhlýðilegt að leyfa
slíka skrípamynd?" sagði dag-
blaðið Moskvufréttir.
Vilja keisarann
í dýrlingatölu
Trúaðir keisarasinnar líta hins
vegar á styttuna sem lið í bar-
áttu þeirra fyrir því að keisarinn
verði tekinn í tölu dýrlinga og
píslarvotta rússnesku rétttrúnað-
arkirkjunnar. Kirkjan hefur ekki
skipt sér af deilunni en nokkrir
klerkar hafa ekki farið leynt með
að þeir vilja að Rússland verði
aftur keisaradæmi.
Kommúnistar myndu saka
Jeltsín um að vera hallur undir
keisaradæmi ef leyft yrði að
reisa styttuna á þekktum stað.
Slíkt væri kaldhæðnislegt því
þegar Jeltsín fór fyrir kommún-
istum í Jekaterínburg við Úral-
fjöll lét hann rífa niður húsið þar
sem keisarafjölskyldan var líflát-
in til að koma í veg fyrir að keis-
arasinnar gætu farið þangað til
að minnast hennar.