Morgunblaðið - 26.05.1996, Blaðsíða 12
12 SUNNUDAGUR 26. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
írar á leið úr
öskustónni
íbúar Eyjunnar grænu voru lengi olnboga-
böm sem lutu enskum konungi og urðu að
búa við kúgun minnihlutahóps mótmælenda
af enskum og skoskum uppmna. Framfarir,
jafnvel eftir að sjálfstæðið varð að raunveru-
leika, létu lengi á sér standa en umskipti
hafa orðið síðasta áratuginn.
ENN eru tekjumar lágar á
írlandi og margt með fá-
tæktarbrag en hagvöxtur
og samfélagsþróun hafa
tekið stökk inn í framtíðina og sjálf
undirstaða stöðnunarinnar, ofurvald
klerkanna, lætur nú undan síga.
Prestastéttin hefur síðustu árin orð-
ið fyrir miklum áföllum vegna
ýmissa hneykslismála.
Ferðamenn flykkjast til iandsins
ár hvert, Irar vinna Eurovison oftar
en góðu hófí gegnir, en eins og sagði
í Irish Times nýlega þá eru Irar „í
tísku“ um þessar mundir.
Það hafa þeir ekki alltaf verið.
Enskir fordómar um fákænu og
óstýrilátu þjóðina sem ekki gæti
stjórnað sér sjálf, mótuðu lengi við-
horf annarra þjóða til íra - og álit
þeirra á sjálfum sér. Þjóðernissinn-
aðir írar, þeir sem ekki létu vopnin
ein tala, leituðu huggunar í angur-
værum söngvum á kránum, þar
mærðu menn frelsishetjurnar.
írar hafa markað sín spor í stjórn-
málasögu heimsins, á síðari tímum
er Kennedy-ættin í Bandaríkjunum
þekktasta dæmið. Nokkrir af helstu
leiðtogum Bretaveldis hafa verið af
írskum ættum en yfirleitt úr röðum
mótmælenda, yfírstéttamnar. Well-
ington hertogi, sem sigraði Napó-
leon við Waterloo og varð síðar for-
sætisráðherra, var einn þeirra.
í menningarefnum er framlagið
einnig ótvírætt en þótt frægir hugs-
uðir, skáld og iistamenn á borð við
Swift, Burke, Yeats og Wilde og á
20. öldinni Shaw, Joyce og Beckett
hafi átt uppruna sinn á Irlandi og
haft afdrifarík áhrif á heimsmenn-
inguna tengja flestir þessa menn
við hinn enskumælandi heim. Þeir
rituðu aðallega eða eingöngu á
ensku og era því aðeins að nokkru
leyti írskir. I Trinity College í Dubl-
in, víðfrægum háskóia og frægustu
menntastofnun íra, er enskan einnig
ráðandi.
Svo mikið kapp lögðu írar á að
endurvekja eigin menningu og efla
sjálfstæða þjóðarvitund að gelískan,
sem lítill hluti þjóðarinnar notar í
daglegu iífí, er fyrsta tunga ríkis-
ins, enskan skipar annað sætið sam-
kvæmt stjórnarskrá. írar notuðu
enska pundið fram til 1979 en kalla
nýja gjaldmiðilinn punt upp á gel-
ísku.
Djúpar rætur
Saga íra á sér djúpar rætur í
landinu. Keltar eru taldir hafa kom-
ið til Irlands um 300 árum fyrir
Kristsburð en fyrir voru þjóðflokkar
sem minna er vitað um, manna-
byggð er talin hafa náð fótfestu í
landinu fyrir um 9.000 árum. Mið-
stjómarvald var afar lítið en menn-
ingarleg eining virðist hafa verið
tiltölulega mikii, Irar eignuðust
snemma samræmt ritmál. Kristni
ÍRSKIR útflytjendur á leið til Ameríku í höfninni i Queenstown
(nú Cobh). Teikningin birtist i bresku blaði árið 1874.
kynntust þeir á fimmtu öld og fyrir
tilstuðlan heilags Patreks og ann-
arra trúboða varð hún fljótt mjög
öflug.
írskir munkar voru duglegir við
að afrita latnesk rit, þeir varðveittu
þannig ýmsa menningardýrgripi er
upplausn og átök heijuðu í Evrópu
vegna hruns Rómarveldis um mið-
bik fimmtu aldar og sumir þeirra
stunduðu trúboð í öðrum Evrópu-
löndum. Nefna írar oft tímabilið frá
sjöttu til níundu aldar Gullöldina.
Arásir víkinga bundu enda á þetta
blómaskeið en framfarir urðu þó
fyrir tilstuðlan þeirra í verklegum
efnum.
Það var ekki fyrr en á 16. öld
sem enska konungsvaldið fór að
eflast að marki á Irlandi og árið
For seti fólksins
ÍRSKI forsetinn segir árin á forsetastóli hafa breytt sér, hún
sé að upplagi feimin en hafi opnast með árunum.
KJÖR Mary Robinson í
embætti forseta írlands
fyrir tæpum sex árum
markaði þáttaskil í sögu
landsins. Hún var ekki aðeins
fyrsta konan sem kjörin er forseti
hins rammkaþólska írlands, heldur
einnig yngsti forsetinn í sögu þess,
þá 46 ára. Ferill Robinson hefur
verið áfallalítill ef marka má skrif
breskra fjölmiðla um hana enda
fylgja forsetaembættinu iítil völd.
En Robinson hefur þó ekki setið
þegjandi á forsetastóli, hún hefur
m.a. lýst ákveðnum skoðunum á
umdeildum málum á borð við fóst-
ureyðingar, skilnaði og réttindi
kvenna.
Mary Robinson er fædd árið
1944, dóttir kaþólskra læknishjóna,
sem þóttu fijálslynd og óhefðbundin
á margan hátt. Robinson hefur iðu-
lega rætt um það góða veganesti
sem hún hafí hlotið hjá foreldrum
sínum, bæði hvað varðar jafnrétti
kynjanna, réttindi einstaklingsins
og framkomu við háa sem lága.
Þó hefur einn skugga borið á
samheldni fjölskyldunnar en það
var árið 1968 er Mary giftist skop-
myndateiknaranum og lögmannin-
um Nieholas Robinson, sem er mót-
mælandi. Foreldrar hennar mættu
ekki í brúðkaupið en sættir tókust
með fjölskyldunni mánuði síðar.
Robinson-hjónin eiga þijá syni.
Mary Robinson er lögfræðingur
að mennt en hún nam við Trinity-
háskólann í Dyflinni sem er fyrst
og fremst skóli mótmælenda. Hún
reyndist góður námsmaður og er
hún var 25 ára varð hún yngsti
lagaprófessorinn sem skipaður hef-
ur verið við Trinity-skóla.
Robinson sat fyrir Verkamanna-
flokkinn í efri deild írska þingsins
í tuttugu ár, frá 1969-1989, átti
sæti í borgarstjórn Dyflinnar, í Al-
þjóðanefnd lögfræðinga og fjöl-
mörgum öðrum samtökum lög-
Forseti írlands,
Mary Robinson, nýtur
mikilla vinsælda og
virðingar í heimalandi
sínu. Hún er fijálslynd-
ur kaþólikki sem hefur
látið sig málefni á borð
við skilnaði og fóstur-
eyðingar og mannrétt-
indamál varða
manna, áður en hún var kjörin for-
seti.
Hún hefur verið virk í kvennabar-
áttu, var fyrsti formaður Samtaka
stjórnmálakvenna og árið 1988 var
hún útnefnd „Kona Evrópu“. Þá er
hún yfírlýstur Evrópusinni og höfðu
fáir jafnmikla þekkingu á lagasetn-
ingum Evrópusambandsins og hún
er hún sat á þingi.
Robinson rauf tengslin við
Verkamannaflokkinn árið 1989
vegna deilu um samninga Breta og
íra og náði kjöri sem óháður fram-
bjóðandi.
Frjálslyndur kaþólikki
Á þingmannsferli sínum barðist
Robinson fyrir félagslegum réttind-
um. Árið 1970 lagði hún fram frum-
varp um að leyfa getnaðarvarnir
en átta ár liðu áður en það varð
að veruleika. Þá barðist hún fyrir
því að bann við skilnaði yrði fellt
úr stjórnarskránni, en það er enn
við lýði, og því að lög um fóstureyð-
ingar yrðu rýmkuð.
Eitt erfiðasta málið sem upp hef-
ur komið á ferli Robinson tengdist
einmitt fóstureyðingum og var mik-
ið hitamál á írlandi árið 1992. Deilt
var um hvort leyfa ætti fjórtán ára
gamalli stúlku sem hafði verið
nauðgað og orðið þunguð, að fara
í fóstureyðingu til Bretlands. Sam-
kvæmt stjómarskránni má forseti
írlands ekki tjá sig um stjórnmál
eða önnur svo umdeild málefni sem
fóstureyðingar eru á írlandi.
Robinson gat þó ekki orða bund-
ist. í ræðu sem hún hélt um svipað
leyti, kvaðst hún fínna fyrir „tilfinn-
ingu hjálparleysis“ og sagði að írar
yrðu að „færast nær samfélagi þar
sem meiri samúð ríkir - við verðum
að taka okkur á og stuðla að fram-
förum í þessu viðkvæma máli.“ I
grein í The Independent on Sunday
er fullyrt að enginn forseti lýðveld-
isins hafi tjáð sig svo opinskátt um
umdeilt málefni og að hefði einhver
af karlkyns fyrirrennurum hennar
gert hið sama, hefði að öllum Iíkind-
um komið til stjórnlagakreppu.
Naumur sigur
Robinson var kjörin forseti í nóv-
ember 1990 og bar sigurorð af
Brian Lenihan, frambjóðanda þá-
verandi stjórnarflokks, Fianna Fail,
með 52,8% atkvæðum gegn 47,2%.
Helstu baráttumál hennar í kosn-
ingunum voru aukin kvenréttindi
og réttarbætur til handa eignalausu
fólki, auk þess sem hún lagði
áherslu á fijálslyndari löggjöf um
hjónaskilnaði, samkynhneigð og
getnaðarvarnir. Þótti kosningabar-
áttan óvenju harðvítug en Robinson
var meðal annars gefið að sök að
beijast gegn ýmsum grundvallar-
kennisteningum kaþólsku kirkjunn-
ar, svo sem banni við fóstureyðing-
um og getnaðarvörnum.
Morgunblaðið ræddi við Robin-
son daginn eftir forsetakosningarn-
ar, er lokaúrslitanna var beðið. Allt
benti til sigurs hennar og kvaðst
hún stefna að því að færa forseta-
embættið nær almenningi, fengi
hún til þess umboð. „Þetta er nokk-
uð sem mér skilst að Vigdísi Finn-
bogadóttur, forseta íslands, hafi
tekist og að þessu leyti hefur hún
vísað mér veginn,“ sagði Robinson.
Um völd írlandsforseta sagði
Robinson þau vissulega takmörkuð
samkvæmt stjórnarskránni en emb-
ættið hefði engu að síður mikilvægu
hlutverki að gegna í írsku samfé-
lagi. „Forsetinn er kjörinn beinni
kosningu, óháð flokkapólitík og
honum er ætlað að vera fulltrúi
þjóðarinnar. Hann getur átt náið
samstarf við grasrótina í samfélag-
inu, hópa manna sem standa utan
stjómmálaflokka, og staðið vörð um
þá sem eiga undir högg að sækja,
hina öldruðu og fötluðu og einnig
hópa sem vinna að því að bæta
stöðu kvenna á Irlandi."
Kvaðst Robinson myndu einbeita
sér fyrir auknum samskiptum við
þann stóra hóp íra sem hefur yfir-
gefíð fósturjörðina og sest að er-
elndis, ýmist á Bretlandi eða í
Bandaríkjunum og oft við þröngan
kost. Frá því að Robinson var kjör-
in sýnir hún hinum brottfluttu á
táknrænan hátt að þeir séu ekki
gleymdir, því í forsetahöllinni í
Dyflinni logar ljós í glugga nótt og
dag í þeim tilgangi.
Adams heilsað
í samtalinu við Morgunblaðið
kvaðst Robinson einnig vilja rétta
þjóðfélagshópunum tveimur sem
deildu á Norður-írlandi sáttahönd,
„því kjörinn fulltrúi almennings í
einum hluta írlands er í einstakri
aðstöðu til að höfða beint til fólks-
ins sem býr handan landamær-
anna.“