Morgunblaðið - 26.05.1996, Síða 8

8 B SUNNUDAGUR 26. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Matar-æði
SEM ég opna
blöðin á
morgnana og
narta í ristuðu
brauðsneiðina
með þykku ost-
sneiðinni með kaffinu, sem
læknirinn sagði, eftir að hafa
séð með mælingum að beinin
eru alveg nógu kalkmikil, að
væri ásamt daglegu lýsi mér
alveg fullnægjandi, skýtur af
einhveijum ástæðum upp í
hugann ljóðinu Matar-æði.
Að svo glannalega er tekið
á þessum dýrmætu greinum
með fyrirmælum um hvað eigi
að borða eða hafa verra af ella,
er líklega bara
morgunfúllyndi að
kenna. Þetta er þó
mikið alvörumál.
Borði maður ekki
skammtinn sinn
daglega af þessu eða
hinu eru miklar líkur
á að maður fái
krabbamein. Sé
maður þá ekki fyrr
farinn úr æða- og
hj artasj úkdómum.
Allir mögulegir sjúk-
dómar liggja í leyni
og bíða færis ef mað-
ur borðar þetta eða
hitt, að ekki sé talað
um ef er reykt eða
áfengisskvetta látin
ofan í sig. Og hver
vill ekki vera ódauð-
ur?
Sem betur fer eru sífellt að
berast nýjar fréttir og greinar
sem leiðbeina um hvað verði
að taka inn daglega til að fá
ekki þennan sjúkdóminn eða
hinn eða vara við hinu og
þessu, sem maður hefur
kannski verið að borða alla
ævi. Furðulegt að maður skuli
enn ódauður. Eða að þeir sem
eru í holdum skuli þó enn sjást
á ferli. En þeir hljóta nú bráð-
um að fara að deyja úr hræðslu
eða stressi yfir öllu því sem
yfir þeim vofir. Það er ómæld
þraut að lifa! Og flókin! Verst
að fólki hættir til að gleyma
þessu fyrr en varir eftir lok
hverrar herferðar. Ætti eigin-
lega að hafa bók til að bæta
jafnóðum á listann debet- og
kredit-megin, það sem má og
það sem ekki má. Kannski geta
þessir flinku forritarar búið til
eitt, sem færa má inn á í tölv-
unni og keyra svo saman hvort
má yfírleitt borða nokkuð af
því sem maður ætlar að fara
að leggja sér til munns. Eða
getur valið hvaða sjúkdóm
maður vill síst fá eða hvaða
líffæri helst leggja í dauðlega
hættu. Það gæti verið þægi-
legt. Eitt virðist þó altént til
bóta. Ef borðuð er treíjarík
fæða keyrir hún matinn með
hraði gegnum kerfið og ris-
tilinn svo þessi hættulegi matur
standi sem styst við. Ekki nóg
með það, það eykur hægðir og
minnkar það sem eftir verður
af matnum, sem er auðvitað
markmiðið með að borða.
Því fer fjarri að þessu fúla
morgunskapi sé beint að yfir-
standandi herferð. Manneldis-
fræðingar vita vitanlega hvað
þeir syngja er þeir segja að
ekki dugi minna en að innbyrða
ávexti og grænmeti fimm sinn-
um á dag og mæla með mjólk-
inni, með og án sætuefna. Þetta
var manni svo sem sagt strax
í barnæsku. Þá fengust bara
engir ávextir nema á jólum.
Annar vandi htjáir þennan
óforsjála skrifara í þeim efnum,
hann kann ekki að meta
óþroskaða ávexti og kaupir þá
ekki í tíma eða hefur þolin-
mæði til að láta
þá liggja úti á
borði lengi til að
þroskast. Konan í
búðinni var í
fyrstu alltaf að
bjóða mér afslátt af bönunum
þegar hún sá dökku bananana
með flekkjum í körfunni. Hún
er hætt því. Sér að þarna er
skrýtin kona sem vill endilega
fullþroska banana. Hvatning til
aukinnar neyslu grænmetis á
auðvitað heima að vorinu. Þá
kemur íslenska grænmetið,
eðlilega dálítið dýrt fyrstu dag-
ana, en lækkar, en um leið snar-
hækka innfluttar tegundir. Við
því má sjá. Flestir hafa garð-
holu við húsið og ekki er meiri
fyrirhöfn að pota niður kartöfl-
um, rófum, næpum og ýmis-
konar grænmeti en blómunum.
Fyrir nú utan hve gómsætt er
að borða það beint upp úr garð-
inum.
Vandinn getur verið ærinn
með aðrar fæðutegundir. Ofan-
nefnt ljóð Matar-æði er eftir
Helga Hálfdanarson,,, sett sam-
an með hliðsjón af Diæt Benny
Andersen. Ugeskrift for læger
1975,“ eins og höfundur segir
í athugasemd. Það hljóðar svo:
Enn þjakar Adams niðja
ýmisleg bölvuð mæða,
sárlegust samt af öllum
sú sem kölluð er fæða.
Fiskurinn eyðir óðar
öllum krafti úr skrokknum;
allt kjöt er óhollt líka,
einkum úr gæðaflokknum.
Mjólk dregur merg úr beinum
máttleysi veldur ijómi;
enginn sem ostinn spænir
aftrað fær skapadómi.
Kál sýkir lungu og lifur,
laukur er viðsjáll sagður;
hver sem á baunum bragðar
brátt verður kistulagður.
Kæfa sem kemst í magann
kvelur sárt innan rifja;
alla sem átu pylsur
óhætt mun strax að kryfja.
Þeir sem af súpu sötra
senn munu helveg troða;
svali menn sér á kaffí,
sálarheill er í voða.
Brauðið herðir á hungri
hvar sem það er tii sölu;
vitsmuni vora slekkur
vatnið, alla með tölu.
Súrt kveikir synd í huga,
sætt spillir hjónabandi;
salt verður fljótt og að fullu
fjárhag vorum að grandi.
Hvorki varð hrátt né soðið
heiisunni gæfuvegur;
mun það og mála sannast
að matur er háskalegur.
íþrótt er vond, og vinna
verður engum til þrifa,
óhollast samt af öllu
það uppátæki - að lifa.
eftir Elínu Pálmadóttur
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
\VSXHai/Hvar er SVSY?
Eindir og seindir
SÚPERSYMMETRÍA (SUSY) er
tilgáta sem sett var fram af nokkr-
um eðlisfræðingum fyrir tæpum
þrjátíu árum. Fræðilega séð er
SUSY mjög áhugaverð þar sem hún
býður upp á lausn nokkurra vanda-
mála sem hefðbundin líkön einda-
fræðinnar fá ekki við ráðið. Þrátt
fyrir fegurð SUSY hefur enn ekki
tekist að færa sönnur á sannleika
hennar. Margir fræðilegir eðlis-
fræðingar eru hins vegar þeirrar
skoðunar að „stærðfræðileg fegurð
sé sannleiki" og því hefur SUSY
átt sér marga aðdáendur. SUSY
segir fyrir um tilvist margra nýrra
einda s.k. „seinda“ sem hingað til
hafa ekki fundist. Ástæðan fyrir
því er fyrst og fremst sú að mjög
mikla orku þarf til að framieiða
seindir í svo miklu magni að þær
greinist með nútíma mælitækni.
NÝLEGA hafa upplýsingar kom-
ið frá Fermilab í Bandaríkjun-
um um það að „kannski" hafi nokkr-
ar seindir fundist við rannsóknir sem
þar hafa verið
framkvæmdar á
síðastliðnum mán-
uðum. Aðdáendur
SUSY eru vitan-
lega mjög spenntir
yfir þessum frétt-
um.
Allt efni saman-
stendur af eindum
er nefnast fermí-
ónur. Dæmi um fermíónur eru raf-
eindir, róteindir og nifteindir sem
allar þijár eru efnisuppistaða atóms-
ins. Til viðbótar höfum við s.k. bósón-
ur sem gegna því mikilvæga hlut-
verki að halda fermíónunum saman.
Ljóseindir til að mynda eru þær bó-
sónur sem miðla rafsegulkraftinum
á milli hlaðinna einda. Það eru ljós-
eindir sem halda neikvætt hlöðnum
rafeindunum í nálægð við jákvætt
hlaðinn atómkjamann.
Fram til ársins 1970 höfðu eðlis-
fræðingar litið á fermíónur og bós-
ónur sem ólíkar eindir og notuðu því
mismunandi aðferðir til að rannsaka
þær. Árið 1973 beittu Julíus Wess
og Bruno Zumino SUSY á einda-
fræðileg vandamál og komust að
þeirri niðurstöðu að eðlilegt væri að
líta á fermíónur og bósónur sem
mismunandi afbrigði einnar eindar.
Framkoma SUSY var í fullu sam-
ræmi við þá þróun sem átt hefur sér
stað innan eðlisfræðinnar á síðastl-
iðnum eitthundrað árum, en það er
að sameina fyrirbæri og ferla sem
við fyrstu sýn virðast gjörólíkir. Best
þekkta dæmið um þetta er rafsegul-
fræðin sem þróuð var í lok síðustu
aldar af eðlisfræðingunum Faraday,
Maxwell og Hertz. Fræðileg störf
Maxwells sýndu fram á að rafsvið
og segulsvið eru einungis tvö af-
brigði eins og sama fyrirbæris, sem
eðlilega nefnist rafsegulsvið.
Albert Einstein eyddi þtjátíu síð-
ustu árum ævinnar í það að reyna
að sameina rafsegulkraftinn og
þyngdarkraftinn, en án árangurs.
Hugmyndir hans höfðu engu að síður
mikil áhrif á marga fræðimenn sem
seinna tóku við þar sem hann hafði
frá horfið. Á sjöunda og áttunda
áratug þessarar aldar tókst loksins
að sameina í einu líkani þijá af
frumkröftum náttúrunnar, rafsegul-
kraftinn, sterka kjarnakraftinn og
veika kjamakraftinn. Nú er svo litið
á að allir þessir kraftar séu „afkom-
endur“ eins frumkrafts sem fyrr á
æviskeiði alheimsins ríkti á milli allra
einda efnisins. Eftir því sem alheim-
urinn þandist út og kólnaði klofnaði
frumkrafturinn niður í kraftana þijá
eins og við þekkjum þá í dag. Þessi
kenning gengur nú undir nafninu
standard kenningin.
Það sem er einkennandi fyrir
standard kenninguna er að hún sam-
einar kraftana þijá innan einnar
kenningar en heldur efninu sem
kraftarnir virka á aðgreindu frá
kröftunum sjálfum. Það er að segja
bósónur og fermíónur eru enn tvær
óskyldar tegundir einda. SUSY reyn-
ir að ráða bót á þessu og lítur svo á
að þessir eindaflokkar séu í raun tvö
mismunandi afbrigði sama einda-
flokks. Til þess að svo megi vera er
nauðsynlegt að gera ráð fyrir tilvist
seinda. SUSY er afskaplega heillandi
kenning en þar sem seindir hennar
hafa ekki fundist hafa margir eðlis-
fræðingar ekki treyst henni fullkom-
lega.
Ef niðurstöður tilraunanna við
Fermilab eru réttar er trúlegt að
eindaeðlisfræðin muni taka stórt
stökk fram á við og bæta úr því
uppgjafarástandi sem ríkt hefur á
meðal margra eindafræðinga á und-
anförnum árum. Meginástæðan fyrir
því er að til þess að finna seindir
SUSY þarf að byggja rannsókn-
arstofur og hraðla sem eru óheyri-
lega dýr og því gengur erfiðlega að
fá fjárveitingar fyrir byggingju
þeirra. Á sama hátt og kraftarnir
sameinast við háa orku gerir SUSY
ráð fyrir því að það „jafnræði" sem
seindir stuðla að á milli bósóna og
fermíóna gerist einungis við mjög
háa orku. Sá hraðall sem þyrfti til
að framleiða þá orku mundi vera á
stærð við jörðina alla og ef til vill
enn stærri.
Áhangendur SUSY eru nú mjög
spenntir yfir þeim möguleika að
seindir hafi greinst við þá orku sem
næst með stærstu nútíma hröðlum.
Frekari rannsóknir á þeim gögnum
sem safnað hefur verið eru nauðsyn-
legar áður en hægt verður að segja
með vissu um tilvist seinda.
eftir Sverri
Olafsson
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR /Rœbur alþjóbahyggjaferbinnif
KaU samtímans
Umræðan í þjóðfélaginu vegna komandi forsetakostninga er á ýmsan
hátt óvenjuleg. Tvennt vekur sérstaka athygli, annað er óvenju lítil
tilfínningasemi og hitt er á hvaða forsendum þessi þjóð er nú að velja
sér forseta. Persónulega hef ég ekki tekið einarða afstöðu með einum
eða neinum forsetaframbjóðanda, en ég hef hlustað eftir því hvernig
hinir í kringum mig standa að sínu vali.
ÞAÐ fólk sem nú er í framboði
til forsetakjörs hefur hæfileika
til þess að gegna þessu embætti en
styrkur þess er kannski mismikilli á
hinum ýmsu svið-
um sem það spann-
ar. Það er fróðlegt
að verða vitni að
hvernig almenn-
ingur kemst að
niðurstöðu um
hvað hann telur
skipta máli í þessu
sambandi og hve
mörgum ætlar að
takast þetta án þess að gera aðra
frambjóðendur en sinn útkjörna
höfðinu styttri í umræðunni.
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
Skoðanakannanir sem teknar hafa
verið að undanförnu sýna að Ólafur
Ragnar Grímsson hefur miklu meira
fylgi en aðrir frambjóðendur. Skoð-
anir þeirra sem ég hef talað við um
forsetaframboð endurspegla þessa
niðurstöðu, margir þeirra ætla að
kjósa Ólaf. Mér hefur komið á óvart
hve kalt og yfirvegað þetta fólk virð-
ist taka sína ákvörðun. Það segir
einfaldlega: „Ég ætla að kjósa um-
ræddan frambjóðanda af því að mér
finnst hann henta vel í þetta starf."
Þessi afstaða líkist helst því þegar
stjórnendur fyrirtækja eru að ráða
starfsfólk. Það mærir ekki frambjóð-
andann né talar sig hást um mann-
gildi hans og gallaleysi og síðast en
ekki síst, það nefnir ekki einu orði
að því finnist eitthvað óviðfelldið í
fari hinna frambjóðéndanna.
Málflutningur þessa fólk er nánast
undarlega laus við tilfinningasemi,
miðað við fyrri reynslu af kosninga-
baráttu af þessu tagi. Þeir sem ég
hef talað við og ætla að kjósa ein-
hvern hinna frambjóðendanna tala
líka á svipuðum nótum. Mjög fáir
hafa í mín eyru brugðið fyrir sig
áróðurskenndum málflutningi - og
þá án þess að gera lítið úr öðrum
frambjóðendum.
Á bak við þessa tilfinningasnauðu
umræðu sýnist búa breytt viðhorf til
forsetaembættisins. Fólk virðist hafa
sterka hugmynd um hvernig mann-
eskju það vilji fá í þetta æðsta emb-
ætti þjóðarinnar. Hún ræðst ekki af
manngildi frambjóðenda fyrst og
fremst heldur miklu frekar af því
hvaða hlutverki það vill að forseti
íslands gegni. Slíkt er breytilegt -
kall samtímans er ekki ávallt hið
sama.
Hin þjóðemislega afstaða sýnist
ekki eiga upp á pallborðið hjá íslend-
ingum í þessum kosningum núna
heldur miklu fremur einskonar al-
þjóðahyggja. íslendingar virðast vel
meðvitaðir um hina breyttu stöðu
íslands á alþjóðlegum vettvangi sem
komið hefur í kjölfar t.d. þátttöku
okkar í fjölþjóðlegu ríkjasambandi
og þeim tækniframförum sem gera
heiminn æ minni. Flestir vilja fyrst
og fremst að forseti Islands geti af
góðri þekkingu tekið þátt í umræðum
um alþjóðleg stjómmál og hafi glögg-
an skilning á stöðu landsins á þeim
vettvangi. Mörgum finnst að fortíð-
inni og glæstum bókmenntum henn-
ar hafi þegar verið gerð prýðileg skil.
Til þessa benda þau rök sem fólk
færir fyrir vali sínu í spjalli manna
á meðal og þær niðurstöður sem
kannanir sýna. Mér hefur ekki áður
heyrst Ólafur Ragnar vera óskabam
þessarar þjóðar og ef hann er það
núna er það fyrst og fremst vegna
góðrar frammistöðu hans fyrir ís-
lands hönd á útlendum vettvangi -
að því hníga öll rök.
Rúmur mánuður er til kosninga
ennþá, en línurnar í eðli baráttunnar
að þessu sinni virðast hafa verið lagð-
ar. Þar sýnist yfirvegun ráða ferð-
inni. Vissulega geta mál skipast
öðmvísi en nú virðist liggja beinast
við, en hugmyndir manna um hvað
sé rétt að setja á oddinn núna í vali
á frambjóðanda sýnast hins vegar
ekki líklegar til þess að breytast að
ráði. Æði mörgum virðist þannig
farið núna að þeir ætla sér ekki að
kjósa um manngildi þess fólks sem
er í framboði til forsetakjörs, heldur
um hæfileika þess til þess að koma
fram fyrir hönd lands og þjóðar -
út frá þeim forsendum sem þeir álíta
samtímann kalla á.