Morgunblaðið - 26.05.1996, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. MAÍ1996 B 9
M AN l\l Ll FSSTRAU M AR
ÐRNS/Mun framtíbin eybaþjóbdönsum?
Þjóðmmning og alhdmsþorpið
Heimurinn minnkar með degi hverjum. Samskipta- og tæknivæðing hefur
gert það að verkum að heiminum má líkja við þorp, hið svokallaða alheims-
þorp. Indjánar regnskóganna ganga í kóka-kóla stuttbuxum, efnaðar
konur í Ghana klæðast Parísartískunni, verkamenn í Malasíu ganga með
Malcolm X húfur og íslenskir unglingar hlusta á bandaríska þjóðfélags-
ádeilu sem kallast rapp. Öll samfélög heimsins eru hluti af hinu vestræna
markaðskerfi hvort sem þau eru meðvituð um það eða ekki. Hvaða áhrif
hefur þessi útbreiðsla vestrænnar menningar á þjóðmenningu samfélaga
heimsins? Mun allur heimurinn ganga með Malcolm X húfur eftir nokkur
hundruð ár, eða mun eiga sér stað vakning um þjóðleg einkenni?
LISTAMENN eru hluti af al-
heimsþorpinu þar sem þeir ferð-
ast um heiminn og kynna listrænar
afurðir sínar. Madonna og Björk eru
vinsælar í Japan
og Michael Jack-
son ögrar ráðherr-
um Þýskalands
með því að hætta
við tónleikaferð.
Tónlistarmynd-
bönd ná til ungl-
inga um allan heim
og kvikmyndir
breiða út dansæði eins og Flas-
hdance, Beat Street og Dirty Danc-
ing gerðu á síðasta áratug. Ungling-
ar alls staðar í veröldinni verða fyrir
áhrifum frá MTV og láta sig dreyma
um að geta dansað og sungið eins
og átrúnaðargoðin. í hvað stefnir?
Mun heimurinn stíga saman hipp-
hopp dans eftir nokkur ár og leggja
til hliðar afríska, rússneska og gríska
dansa?
Þó vestræn markaðshyggja hafi
streymt inn í flest samfélög heimsins
síðustu áratugi er ekki hægt að segja
að þjóðleg einkenni samfélaga séu
að tapast, þvert á móti. Svo virðist
sem þjóðir og hópar verði meðvitaðri
um einkenni sín og ýti undir þau á
ýmsan hátt. Samfélög vilja græða á
ferðamönnum og hampa því sem
selst best. Mexíkó hampar ströndun-
um, París rómantíkinni og Spánn
dansandi senjórítum. Hvað dans
varðar, þá hefur hann einnig verið
færður í söluvænlegan búning og
hefur það haft mikil áhrif á gildi
hans í samfélögum. Víða hefur trúar-
legt gildi hans dvínað og hann hefur
verið misskilinn illa. Onefndur ferða-
maður komst svo að orði eftir að
hafa skoðað nokkur „framandi"
samfélög: „villimaðurinn predikar
ekki trú sína, hann dansar hana“. Í
þessu felst nokkuð sannleikskorn því
dans spilar stórt hlutverk í helgileikj-
um margra þjóða þó búið sé að taka
hann úr menningarlegu og trúarlegu
samhengi þegar hann er borinn á
borð fyrir vestræna áhorfendur. Það
sem stendur uppi fyrir þá er ein-
göngu dansinn sjálfur og vegna sam-
hengisleysis kemur oft upp misskiln-
ingur varðandi þýðingu hans. Slíkur
misskilningur hefur komið upp á
Vesturlöndum varðandi mið-austur-
lenskan magadans.
Vesturlandabúar, sem einblíndu á
hreyfingar mjaðmanna, litu á maga-
dans sem mjög eggjandi og ögrandi
kynferðislegan dans. I arabalöndun-
um, kallaðist magadans hinsvegar
„dans fólksins" og einblínt var á
axlirnar til að meta hversu góður
dansarinn var en ekki mjaðmirnar
eins og Vesturlandabúar gerðu.
Magadansinn var eingöngu dansaður
í kvennabúrum, þar sem aðeins kon-
ur voru viðstaddar en kvenmenn
sýndu aldrei líkama sinn fyrir karl-
mönnum öðrum en bræðrum og feðr-
um. Karlmenn komu því hvergi ná-
lægt magadansinum fyrr en Vestur-
landabúar færðu hann í vinsælt form
sem var dansað á skemmtistöðum
og fjölleikahúsum í Bandaríkjunum.
Dansararnir þar voru þó aldrei frá
Mið-Austurlöndum heldur banda-
rískar eða evrópskar stúlkur að reyna
að herma eftir hinum göfuga „dansi
fólksins“. Þessi dæmigerða mynd af
konum frá arabalöndunum hefur
verið lífseig jafnvel þótt hún sé á
misskilningi byggð.
Dans hefur ekki aðeins verið mis-
skilinn frá einu samfélagi til annars,
heldur einnig færður í aðgengilegan
búning sem hentar til sölu í flestum
samfélögum heimsins. Rússneskir
þjóðdansar, sem og dansar frá öðrum
Austur-Evrópulöndum hafa notið
vinsælda víða heim. Þjóðdansafélög
hafa verið öflug og ferðast víða í
nokkra áratugi. Heimurinn hefur því
fengið að kynnast austur-evrópskum
dansi, en ekki hvaða þýðingu hann
hefur fyrir fólkið sem dansar hann.
Sama má heimfæra upp á indjána
Norður-Ameríku. Eftirlifandi þjóð-
flokkar hittast árlega og halda veg-
legar danskeppnir og sýningar, sem
hafa ekki SÍst það hiutverk að við-
halda hefðum meðal barna og barna-
barna.
Við Islendingar eigum einnig okk-
ar þjóðdansafélag sem hefur það
hlutverk að ýta undir og varðveita
hverfandi dansmenningu landans.
Þótt íslendingar séu ekki jafnþekktir
fyrir vikivaka og Rússar eru fyrir
sinn kósakkadans hafa íslenskir
danshöfundar byggt verk sín á ís-
lenskri þjóðmenningu. í júní munu
gestir Listahátíðar í Reykjavík geta
litið augum verkið Fjárhirzla vors
herra, eftir Nönnu Ólafsdóttur og
Sigurjón Jóhannsson, í flutningi Is-
lenska dansflokksins. Verkið fjallar
um Guðmund biskup góða og baráttu
hans við norðlenska höfðingja á
Sturlungaöld. Fleiri verk sem byggja
á íslenskum þjóðsögum, kvæðum og
bókmenntum hafa verið_ samin og
dönsuð hér á landi. Við íslendingar
erum, eins og allur heimurinn, hluti
af markaðskerfinu og leggjum ekki
síður áherslu á þjóðmenningu en
aðrar þjóðir.
Þótt vinsældir vestrænna lista-
manna tröllríði öllum heiminum og
unglingar fjær og nær hafi áhuga á
sömu tónlist, dönsum og kvikmynd-
um er heimsmenningin síður en svo
að renna saman í einn graut. Bless-
unarlega þá eru samfélög að vakna
til vitundar um mikilvægi þjóðmenn-
ingar. Fortíðin getur verið jafnvinsæl
og nútíðin jafnvel þótt hún sé misskil-
in eða slitin úr samhengi. Þótt indj-
áni regnskógarins sé í kóka-kóla
stuttbuxum mun hann mjög líklega
þekkja dansa og söngva forfeðra
sinna.
eftir Rögnu Söru
Jónsdóttur
NIÐUR MEÐ
BÍLANA
BORGARBREF
Rex og pex par
excellence
Þetta er svona lat-
neska. Hljómar eins
og maður hafi lesið
mikið, eiginlega yfir
sig og slái um sig með
c á_ víð og dreif. Sí?
Ég næ ekki upp í
nefið á mér fyrir
mengun á Laugaveg-
inum. Hví mótmælir
enginn? Hví skyldu
gullkaupmenn sem
dansa kringum gull-
kálfinn allan liðlang-
an daginn ráða ferð-
inni? Bílaumferðinni.
Gullgrafarnir lulla svo
heim til sín í friðsælu
loftgóðu úthverfin sin
á kvöldin á meðan
íbúar Laugavegs, sem
eru nokkuð hundruð
manns tel ég víst, sitja
uppi með fnykinn af
gróðanum, bilaút-
Teikning: Sig. Valur
GAPANDI fólk í glugga...
þessi af holdi og blóði
sem gengur til þín á
tveimur jafnfljótum,
lufsast inn um
vængjahurðina hjá
þér, lætur þig og þína
hafa allt sitt fyrir
gullhring í nefið á
kærustunni svo sitt
af hverju tagi sé tínt
til. Hvað veit ég? Ekki
dett ég inn hjá ykkur.
Allt þetta rell út
af því Jón var að agit-
era fyrir meiri, meiri,
(Mbl. 17.4.), bílaum-
ferð á Laugaveginn.
Heldur hann að kaup-
menn séu einir í
heiminum? Veit hann
ekki að það býr fólk
á efri hæðum? Jafnvel
hæstu hæðum enda
eins gott að eitthvað
kvikt og vökul augu
séu til staðar þegar
skyggja tekur og
skríllinn fer á kreik.
Ég og bíllinn minn erum samvaxin, skín úr svip allra sem láta
sig renna niður Laugaveginn. Er fólkið fótalaust? Því gengur
það ekki frekar? Hvert er það að fara? Ingibjörg Elín
Sigurbjörnsdóttir segir að svona spyiji fólkið sem á heima á
Laugaveginum.
JÓN gullsmiður á Laugaveginum. Þeir
eru margir Jónarnir sem maia gull á
Laugaveginum, hvernig skyldi standa
á því? Hver kaupir? Hver á fé til að
sólunda í gull og glingur? Ekki ég.
Eins og gorkúlur spretta þær upp gullhall-
irnar. Sök sér á hveiju götuhorni, en hér á
Laugaveginum standa gullkálfarnir þétt
saman, hlið við hlið, einn gegnt öðrum, ská-
hallt og beint á móti. Út um allt. Hver kaup-
ir? Varstu beðin um að spurja að því? Þér
kemur það ekki við. Svona redduðu krakk-
arnir sér fyrir horn í gamla daga þegar
óþægilegum spurningum rigndi yfir þá.
Skiptu þér ekki af því sem þér kemur ekki
við. Flestir, ótrúlega margir, lifa og hrærast
í þeirri trú að þeim komi sitt af hveiju ekki
við. Eigi aðeins að sinna því sem ofan í
Bónuspokann þeirra fer, skunda heim í vél-
hylki og þegja. Ég og bíllinn minn erum
samvaxin, skín úr svip allra sem láta sig
renna niður Laugaveginn. Er fólkið fóta-
laust? Því gengur það ekki frekar? Hvert
er það að fara? Svona spyr fólkið sem á
heima Laugaveginum, horfir út um
gluggann og gapir. Með lokaða gluggana
svo það gleypi ekki kvikasilfur og koltvísýr-
ing og eiturefni útblástursins frá endalausri
bunu bíla, trukka, jeppa, háfjallaskrímsla,
bifhjóla, strætóa, leigubíla sem bíða og láta
púa og spúa, spúa, spúa, hvað kemur þeim
við þótt einhveijar lifandi hræður þurfi að
draga andann; bílréttindi að fá að spúa, og
púa og púa og púa framan í ráfandi nei,
það er ekki ráfandi, það er inni hjá sér, það
á heima þarna, bak við gluggana en það
getur ekki opnað þá nema kafna úr eiturefn-
um og allar plöntur og blóm í gluggunum
steindrepast. Allar. Segir það ekki sína sögu?
Dauð blóm í glugga.
Erindið var þó gullið sem ekki glóir. Hreina
loftið. Andrúmsloftið á Laugaveginum, þeir
sem eiga heima annars staðar verða að tala
fyrir sig, skrifa í Moggann og kvarta, nei,
það er svo óvinsælt að kvarta gæti verið
uppnefnt, neikvætt. Betra að vera vinsæl og
hvorki æmta né skræmta, maður gæti líka
orðið svo áberandi og þá fara kannski hinir
að tala illa um mann og svona. Eitthvað í
þessa veru er sálarlífið í hnotskurn, hjá hin-
um, ekki mér. Ég tók aldrei á móti jákvæðnis-
bylgjunni sem skall á upp úr 1985. Síðan
hefur enginn, svo til, skoðun á neinu né
mótmælir né er eitthvað að rexa og pexa
hver vill láta kalla sig nöldrara eða vera lit-
in(n) homauga. Enginn. Nema ég. Ég hef
ekkert á móti því í sjálfu sér heldur svo
mörgu öðru eins og til dæmis allri ómenn-
ingu í hverri mynd sem hún birtist. Tel það
heilaga skyldu mína að mögla, beija í borðið
og byrgja brunninn áður en bamið dettur
ofan í. Hinum er sama. Ég sver það, fólki
er orðið nákvæmlega sama bæði um sjálft
sig og aðra. Bara það fái að vera í friði, inni
í bílunum og eiga nóg bensín til að úða fram-
an í lifandi hríslur sem eru á stangli og svei
mér þá, fyrir þeim, blikkbeljunum.
blástursóþverrann sem í sumum tilfellum
hefur drepið fólk, hæglega, eins og þegar
rörinu er beint inn í bílinn og þeir sem innifyr-
ir híma kafna á nóinu. Þvi skyldu, ein spurn-
ingin enn, gangandi vegfarendur (það eru
þeir er ausa fénu í ykkur þegar allt kemur
til alls en ekki þetta sem rúllar því það renn-
ur framhjá og niðrí bæ, vissuð þið það ekki,
kaupmenn). Varstu beðin að spyrja að því?
— Já, því skyldu bíllausir láta sig hafa bíla-
pest og viðbjóð uppí nasirnar á sér? Heldur
Jón Siguijónsson, hálfur Jón og Óskar, að
bílarnir versli? Auðvitað ekki, væni, það er
Hvað veit Jón um það? Hann dvelur i ró og
spekt í villu meðfram einhverri sjávarströnd-
inni. Hvað veit ég? Heilmikið. Ég get svoleið-
is látið dæluna ganga ef því er að skipta.
Um það leyti sem Jón og aðrir Jónar úr gull-
búðum svífa á vit allsnægta sinna, á bílum,
ekki þarf að sökum að spyrja, láta spikfeitir
ofaldir (einhver ofgnóttardýr held ég) vita
óuppaldir, algerlega, unglingar fram eftir
aldri á sér kræla. Dúnka dúnka (með ú-i)
bíb, bíb, bíííb... allt kvöldð og fram á rauða
nótt. Dúnka dúnka þetta eru þrusu hljóm-
flutningsgræjurnar sem stóðið fékk í ferm-
ingargjöfg og stúdentsgjöf og því um líkt,
eða bara fengið sér þetta eins og sagt er.
Nú, nú nema það glymur svo rosalega í þessu
að hljómleikar gætu rétt eins verið á Lauga-
veginum miðjum. Svo opna greyin gluggana
í bílunum svo allir heyri. Þeim hefur aldrei
verið sagt að fólk, lifandi fólk, eigi heima í
húsunum niður allan Laugaveginn og í
Bankastræti líka. E...það?!!! E....viissaaki!
Afkvæmin, líklega börn kaupmannanna,
halda nefnilega líka að þau séu ein í heimin-
um öllu heldur eigi heiminn ein. Og hinir
krakkarnir. Bíb, bíb... Flautað, hrópað og
kallað látlaust allan sólarhringinn. Hring eft-
ir hring. — „Fariði þarna!“ geilur í kellingu
á miðjum Laugaveginum. — „En, þetta er
Laugavegurinn," svara blessuð skinnin, ég
má ekki vera svona vond. Ólíkt öðrum sem
kvarta og kveina hef ég, kerlingin, ráð undir
rifi hveiju og því þá ekki smáu mengunar-
og hávaðamengunarmáli. Breytum Lauga-
veginum í skurð með nægu vatni i til þess
að hægt sé að láta kajaka fljóta niður eftir
honum. Bæði hljóðlátt og mengunarlaust.
Þá má sigla niður Laugavegskanalinn. Eða
hvað er fengið með malbikinu? Þarf að end-
urnýja þetta stanslaust ár eftir ár. Gnægð
er af vatninu. Sullið eins og ykkur lystir
„bátafólkið“ yrði í essinu sínu.
Já, niður með bílana. Hvert? Niður í bíla-
geymsluhúsin, P-húsin, Pestarhúsin. Þar
sækir líkur líkan heim. Skiljið bílana eftir
heima og þegar þeir ryðga fara þeir í bíla-
kirkjugarða og lengra mín vegna. Niður til
helvítis, ljótt að segja þetta en heim til föður-
húsanna með skranið, ég hef mínar hug-
myndir um hvaðan bilar eru ættaðir. Frá
hinu neðra. Niður með þá.
Annars var það annar Jón, Sigurður Jón
Ólafsson bókavörður, sem ég vildi heilshug-
ar taka undir með. Hann skrifaði grein í
Mbl. 21. mars sl. undir fyrisögninni: Ofríki
einkabílismans. Eins og talað út úr mínu
hjarta. Þökk sé þér, Sigurður Jón, fyrir þarfa
ábendingu um öfugþróun í vistkerfinu og
hann hvetur til herferðar gegn einkabílis-
manum. Vil ég láta Sigurð Jón eiga lokaorð-
in:
„Staðreyndin er sú að fæstir þeirra sem
aka niður Laugaveginn eiga eitthvert erindi
í verslun eða þjónustufyrirtæki við þá götu.
Meirihluti einkabílista sem aka þessa götu
hefur ekkert annað erindi en að menga and-
rúmsloftið með þeim afleiðingum að þetta
er einhver mengaðasta gata borgarinnar;
fyrir nú utan að alla jafnan er erfitt að fá
bílastæði við hana. I kyrru veðri er allt að
því ólíft þar gangandi fólki. Þetta er sérlega
áberandi um helgar þegar lífsleiðir einkabí-
listar lognmollast niður Laugaveginn í algeru
tilgangsleysi, spúandi eitri útí andrúmsloft-
ið.“
Og hafið það. Hér kemur ein á harðakani!
Höfundur er skrúðgarðyrkjufræðingur, ekki
stingandi strá & Laugaveginum.