Morgunblaðið - 30.05.1996, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 1996
Þjóðsagan
um smokkinn
og gúrkuna
Sjónarhorn
Ýmsar þjóðsögur hafa spunnist um staðla-
gleði Evrópusambandsins og margar þeirra
verið taldar góðar og gildar staðreyndir.
Emil Karlsson rekur hér nokkrar þær fræg-
ustu, kannar sannleiksgildið og kemst að
því að ekki er allt sem sýnist í þessum efnum.
AÐ ERU ekki neinar nýjar
fréttir að Evrópusambandið
hefur sett staðla um stærð
og gerð allra smokka sem seldir
eru í Evrópu. Og væntanlega hafa
menn heyrt um að samkvæmt regl-
um sambandsins verða allar agúrk-
ur sem seldar eru á Evrópska efna-
hagssvæðinu að vera með ákveðna
lögun og sveigjanleika til að vera
gjaldgengar. Þessar fréttir hafa
verið í virtum innlendum og erlend-
um fjölmiðlum. Til dæmis í blaðinu
European sem flytur venjulega
áreiðanlegar fréttir af Evrópumál-
um.
En það sem við höfum ekki heyrt
er að þetta er tómt bull og vit-
leysa. Evrópusambandið hefur ekki
sett neina staðla um smokkastærð-
ir eða beygðar agúrkur. Þessar
sögur eru ekki sannar frekar en
sögur um að öll evrópsk jólatré
eigi að vera eins eða að í undirbún-
ingi sé lagasetning um að pitsur
verði að vera af einni ákveðinni
stærð og þykkt. Þetta eru allt
dæmi um þjóðsögur okkar tíma sem
ganga mann fram af manni og úr
einum fjölmiðli í annan. Sögur sem
PERLUSKART
í ÚRVALI
GULLSMIÐJAN
PYRIT-G 15
SKÓLAVÖRÐUSTIG 15 • SÍMI 551 1505
hljóma trúlega en eru um leið svo
afkáralegar að þær verða að frétta-
efni. Reglan um að „hafa skuli það
sem betur hljómar" á hér vel við.
Eins og gengur um aðrar þjóð-
sögur lýsa þær því sem er ofarlega
á baugi í samtímanum en er hulið
vissri dulúð og vankunnáttu okkar.
Eða hver hefur ekki heyrt um allt
þetta skriffínnalið sem situr í gríð-
arlegum skrifstofuháhýsum í
Brussel og hefur ekkert annað að
gera en semja fáránlegar reglur
um hvernig venjulegt fólk eigi að
haga lífi sínu í smáatriðum, hvort
sem er í Finnlandi eða Grikklandi?
Staðreynd er samt að skrifstofu-
bákn Evrópusambandsins í Brussel
er fámennara en skrifstofulið
borgarstjórna í hverri af stærstu
borgum Evrópu. í annan stað hefur
sambandið ekki heimild til að setja
Evrópuþjóðum staðla sem ganga
gengn þeim stöðlum sem ákveðnir
hafa verið í hveiju landi fyrir sig.
Sjómenn með hárnet
Evrópusambandið hefur ekki
húmor fyrir sögum af því tagi sem
hér er lýst og hefur af því tilefni
sett upp heimasíðu á Internetinu
þar sem listaðar eru upp allar
helstu lygasögur sem eru á kreiki
um Evrópu, um fyrirmæla- og
staðlasmíð sambandsins. Sögurnar
eru flokkaðar í algerar lygasögur,
keppni þeirra bestu P 35 Jl L A N
á noröurlöndum. d'tesic/ur ufyhúr
Til leigu skrifstofuhúsnæði
Skrifstofan er í Lágmúla 5, og er á efstu (sjöundu) hæð.
Stærðin er um 16 fm og leigist frá 1. júlí nk.
Góð móttaka, kaffistofa og snyrting.
Upplýsingar í síma 553-2636 eða 568-9981 næstu daga.
MORGUNBLAÐIÐ
hálfgerðar lygasögur og sögur sem
eiga sér stoð í raunveruleikanum.
Ein þessara sagna er um að sam-
bandið sé að neyða alla sjómenn í
aðildarlöndunum til að ganga með
hárnet um borð í fiskibátum og
-skipum. Ástæðan fyrir söguburð-
inum er sú að þegar komið var á
sameiginlegum innri markaði í
Evrópu voru settar ákveðnar
grunnreglur um þrifnað og hrein-
leika í tengslum við vinnslu fiskaf-
urða. Þar var þess meðal annars
krafist að fólk sem pakkaði fiski í
neytendaumbúðir hefði hárnet til
að hindra að hár færi með unnum
físki til neytenda. Þetta átti auðvit-
að líka við um fiskverkunarfólk sem
vinnur við pökkun á fiski um borð
í verksmiðjutogurum. Þannig var
þessu snúið upp á alla sjómenn,
hvort sem var skipstjóri, vélamaður
eða háseti á dekki.
Sams konar flugufót má finna
fyrir sögunum um samræmdar
smokkastærðir og gúrkusveigjur.
Ef smokkanotendur væru spurðir
hvað þeir teldu æskilegt að smokk-
ar héldu oft því sem þeim væri
ætlað að halda og í hversu mörgum
tilvikum þeir ættu að þjóna til-
gangi sínum, yrði svarið líklega að
krafist væri 100% öryggis. En það
er einmitt sú krafa sem heilbrigði-
seftirlit víða í Evrópu hafa sett um
smokka sem seldir eru í Evrópu
og Evróðusambandið hefur kannað
hvort ástæða væri til að setja sam-
ræmda kröfu um lágmarksstyrk-
leika. Því hefur hins vegar verið
snúið upp á stöðlun á stærð og
lögun.
Eins og áður segir hefur
smokkasagan þótt sérstaklega
áhugaverð og meðal annars verið
tekin upp í blaðinu European. í
Bretlandi var sagt frá því að Evr-
ópusambandinu yrði ekki haggað í
þessu máli þrátt fyrir mótmæli inn-
lendra sérfræðinga, en það væri
mikið áhyggjueftii því samkvæmt
hinum svokallaða Euro eondom
staðli yrðu smokkar framvegis of
litlir til að passa á bresk tippi.
Hvað þá með gúrkurnar, hefur
Evrópusambandið ekki bannað
bognar gúrkur eins og talað er um?
Nei og aftur nei! Hins vegar er til
neytendalöggjöf sem segir til um
að fólk fái afhent það sem það
borgar fyrir. Þar er átt við að græn-
meti sem og annar varningur sem
keyptur er sé ekki skemmdur og
uppfylli þau skilyrði sem neytendur
gera kröfu um.
Fljúgandi nornir og diskar
Þjóðsögur hafa alltaf verið í takt
við samtíð sína. Tröll og forynjur,
sem voru vinsælt efni í þjóðsögur
fyrr á öldum, eiga ekki upp á pall-
borðið í dag. Hins vegar má draga
samlíkingar af gömlum og nýjum
þjóðsögum vegna þess sem þær
segja um samtímann. Á miðöldum
var ekki óalgengt að Evrópubúar
sæu nornir fljúgandi um á kústsk-
öftum og vitað var að þær ættu
sér fastan þingstað þar sem þær
leggðu á ráðin um til hvaða spell-
virkja þær ættu að grípa til næst.
Núna eru nornir á kústsköftum
horfnar. í þeirra stað sjá menn
fljúgandi diska frá öðrum sólkerf-
um. Fljúgandi diskar hafa þannig
tekið við af nornunum. Sama má
segja um alls kyns Lagarfljótsorma
og Loch Ness skrímsli sem sáust
hér áður fyrr en hafa nú breyst í
dularfulla njósnakafbáta frá óvina-
þjóðum.
Hver kemur þjóðsögum af stað
og hvers vegna? Augljóst er að
sögur á borð við þær sem ganga
um reglufargan Evrópusambands-
ins eru runnar undan rifjum and-
stæðinga sambandsins. Sögunum
er komið til fjölmiðla sem taka þær
upp hver á fætur öðrum og krydda
þær örlítið í hvert sinn svo þær
gangi betur í lesendur. Fjölmiðlar
þurfa að seljast eins og aðrar vörur
og fólk verður að hafa gaman af
að lesa þá til að vilja _________
kaupa þá. Sömu prinsipp
giltu hér áður fyrr. í stað
slúðursagna dagblaða ög
tímarita nútímans fengu
sögurnar vængi með ______________
fólki eins og Gróu á Leyti
sem endursagði sögur sem
„ólyginn" hafði sagt henni. Gróa á
Leyti var eins og óvandaðir fjölm-
iðlar í dag að selja vöru sína, hvort
sem það var til að fá í staðinn at-
hygli eða matarbita til að nærast á.
Rottan í pitsunni
Fyrir nokkrum árum kom út í
Sviþjóð bókin Ráttan i Pizzán, sem
segir frá nútíma þjóðsögum. Höf-
undur bókarinnar er blaðamaður
sem tók það upp hjá sér að reyna
að rekja uppruna ýmissa sagna sem
komu fyrir aftur og aftur í blöðum
og var talað um manna'á milli, í
mismunandi útgáfum. Hvernig sem
hann leitaði fann hann aldrei neinn
sem var til frásagnar um hinn raun-
verulega atburð.
Nafn bókarinnar, Rottan i pits-
unni, skírskotar til sögusagna sem
komust á kreik þegar útlendingar
hófu veitingahúsarekstur hér á
norðlægum slóðum og buðu upp á
framandi rétti eins og pitsur og
ýmsa austurlenska rétti. Þarna
komu nýir og áður óþekktir
straumar í annars ein'næft matar-
æði Norðurlandabúa. Margir vildu
Bognar gúrkur
og stórir
smokkar ekki
bannaðir
halda sig við gömlu soðninguna og
feita kétið. Gróusögur, um að í
pitsuveitingahúsum væru aldar upp
rottur í kjöllurum og kjötið af þeim
notað sem fylling í rétti, fengu byr
undir báða vængi.
Önnur keimlík saga komst á
kreik um að maður hefði snætt á
kínverskum veitingastað þar sem
lítið bein festist í hálsi hans. Þegar
maðurinn komst undir læknishend-
ur og tókst að fjarlægja beinið kom
í ljós að beinið var úr mús. Yfir-
völd voru send á veitingastaðinn
og viti menn, í kjallaranum moraði
allt af músum sem biðu þess að
vera notaðar í rétti fyrir saklausa
Norðurlandabúa. Upphafsmaður
þessarar sögu er einnig ófundinn
en víst er að hún hefur birst í
mörgum misjöfnum myndum.
í bókinni Ráttan i pizzan eru
einnig raktar nokkrar sögur sem
orðið hafa til um örbylgjuofna. Þær
urðu allar til um svipað leyti, í
upphafi síðasta áratugar þegar
nýjungin hóf innreið sína í annað
hvert eldhús. Hver þekkir ekki sög-
una um gömlu konuna sem fékk
örbylgjuofn að gjöf frá börnum sín-
um og kunni lítt með hann að fara.
Gamla konan átti kött sem henni
var mjög annt um. Hún var vön
að baða kisu reglulega
og ylja henni síðan við
vægan hita í opnum bak-
araofni. Örbylgjuofninn
átti að vera fijótvirkari
_________ en bakaraofnar, svo í
stað þess að setja köttinn
í bakaraofninn eftir bað setti hún
hann í nýja, fljótvirka örbylgjuofn-
inn sinn í eina mínútu. Sagan end-
ar síðan á mikilli sprengingu og
sorg eftir lát kattarins.
Uppáhaldssaga mín er hins veg-
ar um konuna sem hafði keyrt
nokkrum sinnum eftir sama þjóð-
veginum og sá alltaf örbylgjuofn
standa við vegarkantinn. Húri
ákvað að lokum að stöðva bílinn
og taka ofninn inn í farangursrými
bílsins. Eftir stutta keyrslu sá kon-
an í bakspegli bílsins hvar lögregla
í bíl með blikkandi ljósum gaf henni
merki um að stöðva. Lögreglumað-
ur stígur út úr bílnum gengur að
bíl konunnar, hallar sér upp að hlið-
arrúðunni og spyr hvers vegna hún
hafi tekið radarmælinn sem stað-
settur var í vegarkantinum.
Oft eru sannar sögur sagðar
vera ótrúlegri en þær lognu. Ef
þessari fullyrðingu er snúið við má
segja að það sem er logið sé trú-
legra en sannleikurinn. Lengi lifi
sannleikurinn!
Höfundur er upplýsingafulltrúi
lúntæknistofnunur