Morgunblaðið - 02.06.1996, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ

ÞESSI drengfur er vanskapaður
og þroskaheftur.
KATYA er með meðfædda vansköpun í
andliti, en fer bráðum í aðgerð.
ÞESSI litla stúlka er blind og hefur
heldur ekki fullan þroska.
BARNAHEIMILIÐ er staðsett í íbúðarhverfi og stingur ekki í stúf við múrsteins-
byggingarnar í kring.
ÞESSI drengur er sjóndapur og með visna
hægri hönd.
JILL Blonsky með Möshu sem bandarísk
hjón eru að ættleiða.

fAMKVÆMT opinber-
um tölum eru tuttugu
þúsund börn á munaðarleysingjahæl-
um í Moskvu og fjörutíu þúsund
böm búa á götunni í þessari tíu millj-
ón manna borg. Börnin á hælunum
eru þó alls ekki öll foreldralaus, því
þangað hafa einnig verið send börn,
sem fæðast með líkamlega eða and-
lega galla, böm einstæðra mæðra,
sem ekki geta haft börnin, börn
áfengissjúklinga, fanga eða foreldra,
sem af einhverjum ástæðum geta
ekki haft börnin hjá sér. Bömin al-
ast þarna upp fram á unglingsár og
framtíð þeirra er dapurleg. Einstaka
börn eru þó ættleidd, oftast til rúss-
neskra foreldra. Örfá fara til annarra
landa en hugsanlega munu ný ætt-
leiðingarlög auðvelda erlendum for-
eidrum ættleiðingu.
Hópur erlendra kvenna hefur und-
anfarin ár unnið sjálfboðastarf á nítj-
án heimilum fyrir yngstu bömin, sem
eru þriggja mánaða til fimm ára. A
heimilunum eru að jafnaði um fímm-
tíu böm en á heimilum fyrir eldri
böm eru allt að sex hundruð á hveiju
heimili. Konumar hafa safnað fé til
að hægt sé að framkvæma brýnar
læknisaðgerðir á bömunum, fengið
sérfræðinga til að koma og kenna
starfsfólkinu umönnun bama með
sérþarfir og keypt tæki og ieikföng
til heimilanna. Hópurinn, sem kallast
ARC, Action for Russia’s Children,
er nú skráður sem líknarfélag í Bret-
landi, en er íjármagnaður af Alþjóða
kvennaklúbbnum í Moskvu, Intemat-
ional Women’s Club, samtök um
1.200 erlendra kvenna í Moskvu.
Forseti klúbbsins síðan 1. september
er Unnur Úlfarsdóttir, fyrrverandi
fréttamaður, en hún hefur verið bú-
sett í Moskvu undanfarin tvö ár ásamt
eiginmanni sínum Gunnari Gunnars-
syni sendiherra. Driffjöðrin í ARC er
bandarísk kona, Jill Blonsky.
Ofbeldi gagnvart konum og
börnum útbreitt
Meðan við keymm í gegnum
slabbið á götum Moskvu fræða þær
Unnur og Jill mig um starfið og
bamaheimilin. Kvennaklúbburinn er
upphaflega stofnaður af sendiherra-
frúm fyrir sautján árum, en er nú
opinn öllum erlendum konum, auk
þess sem rússneskar konur geta
einnig fengið inngöngu. A vegum
klúbbsins starfa um fimmtíu áhuga-
hópar um hin ýmsu efni, allt frá
bókmennta- og tungumálahópum,
silkimálun og svo til velferðarhóps-
ins, sem hefur afskipti af bamaheim-
ilunum. Það er því meiriháttar rekst-
ur og skipulagning sem Unnur hefur
á sinni könnu, enda segist hún hafa
lært meira í þeim efnum undanfarna
mánuði en hægt væri á skólabekk.
Jill er gift Rússa, sem hún kynnt-
ist þegar hún kom á Olympíuleikana
í Moskvu 1990. Hún settist að í þá-
verandi Sovétríkjunum, en fékk ekki
atvinnuleyfi og þurfti að lokum að
fiytja úr landi með unga dóttur sína,
meðan maðurinn mátti ekki fara ut-
an, þar sem hann hafði um tíma
starfað hjá hernum. Fjölskyldan var
l íl VÍÓ
liua allivöli
Tuttugu þúsund böm í Moskvu búa á bama-
heimilum við aðstæður sem eru fátæklegar
á okkar mælikvarða. Unnur Úlfarsdóttir í
Moskvu er forseti samtaka erlendra kvenna,
sem veita heimilunum aðstoð í sjálfboða-
starfí. Sigrún Davíðsdóttir heimsótti tvö
þessara bamaheimila í fylgd Unnar.
því aðskilin í um þijú ár, en undan-
farin tíu ár hefur Jill búið í Moskvu.
Fyrir þremur árum tók hún við for-
mennsku í velferðarhópi kvenna-
klúbbsins og beindi þá sjónum að
aðbúnaði kvenna og barna og þar
vantaði ekki verkefnin.
ARC fær fé frá kvennaklúbbnum,
sem aflað er með jólabasar, en einn-
ig með fjár- og vöruframlögum frá
fyrirtækjum. íslensk fyrirtæki hafa
einnig lagt sitt af mörkum með því
að slá af vöruverði og Flugleiðir hafa
gefið flutninga. Unnur segir jólabas-
ar klúbbsins meiri háttar uppákomu,
þar sem öllum sé heimill aðgangur.
A basarnum selja konurnar vörur frá
heimalöndum sínum og þarna hefur
Unnur selt reyktan lax og aðrar ís-
lenskar afurðir við miklar vinsældir.
Síðast söfnuðust um fímm milljónir
íslenskra króna á basarnum, sem var
næstum tvöfaldur ágóði miðað við
árið áður og engar líkur til að dragi
úr áhuganum á basamum, þar sem
hróður hans hefur spurst út.
Fjársöfnun handa barnaheimilum
mætir takmörkuðum skilningi meðal
rússneskra fyrirtækja. Þau vilja í
sjálfu sér gjarnan láta eitthvað að
hendi rakna til góðagerðarstarfsemi,
en sjá litlar ásætður til að veita kven-
fólki og fötluðum börnum stuðning.
Þeim Unni og Jill ber saman um að
afstaða til kvenna í Rússlandi sé
allmiklu fmmstæðari en þær eigi að
venjast frá heimalöndum sínum. Vel-
ferðarhópurinn styður neyðarathvarf
fyrir konur og börn, sem sæta of-
beldi á heimilum og konur, sem hafa
orðið fyrir nauðgun. Ofbeldi gegn
konum og börnum í Rússlandi er
algengt. Samkvæmt opinberum
tölum eru framin um 35 þúsund
morð á ári í Rússlandi. Helmingur
fórnarlamba er konur, sem eru myrt-
ar af ölóðum eða örvæntingarfullum
eiginmönnum. Rússar álíta almennt
að nauðgun sé konunum sjálfum að
kenna og þær mæta litlum skilningi
vegna ofbeldis, hvort sem er á heim-
ili eða utan þess.
Annar skilningur á mannúð
Barnaheimilið stingur ekki í stúf
við múrsteinsbyggingarnar í kring.
Úti leika krakkarnir sér í stórum
garði, sem um þetta leyti er á kafi
í snjó. I opnum húsum með rimlum
fyrir eru leikföng, en annars er fátt
sem minnir á að garðurinn sé barna-
leikvöllur. Leiktæki eins og við þekkj-
um þau á barnaleikvöllum sjást ekki.
Innan dyra er þokkalegt á rússnesk-
an mælikvarða, en minnir á myndir
frá lakari hverfum Reykjavíkur fyrir
hálfri öld. Lykt af langsoðnu káli og
komi loðir við allt. Það líður að mat-
artíma. Börnin sitja prúð við borðin
og bíða eftir matnum, sem þau borða
án þess að nokkuð sullist niður.
Maturinn er ekki lystugur, spóna-
matur og brauð. Hvergi vottar fyrir
nýju grænmeti eða ávöxtum.
Þegar erlendu konumar tóku til
við sjálfboðastarfíð voru leikföng
sjaldséðir gripir á heimilunum og veg-
gimir auðir og litlausir. Nú eru þama
leikföng, þótt ekki sé um auðugan
garð að gresja, og litir á veggjum,
þó allt sé heldur af vanefnum gert.
Þótt Rússar séu almennt barngóð-
ir og leggi rækt við börn sín, þá
hefur sú skoðun verið uppi að börn
með andlega eða líkamlega galla
væri best að setja á hæli. Þar eru
þau fædd og klædd en lítilvægir lík-
amsgallar eins og klofinn gómur eða
snúnir fætur hafa verið látnir ómeð-
höndlaðir. Katja litla er afskræmd í
andliti sökum meðfæddrar vansköp-
unar, sem ekki hefur verið sinnt, en
bráðlega verður gerð á henni aðgerð
á vegum ARC.
Börnin, sem eitthvað er að, eru
inni við. Þarna eru herbergi með
Down-heilkenni börnum eða andlega
sködduðum börnum. Einn lítill dreng-
ur dregur sig hikandi í hlé, þegar
gestirnir koma en vill samt fylgjast
með. Hann er sjónskertur og hægri
höndin er visin. Við vegginn situr
lítil stelpa og rær stöðugt í gráðið.
Börnin með Down-heilkenni hlæja
og skemmta sér yfír heimsókninni.
Þau eru í rimlarúmum og eyða líkega
mestum hluta dagsins þar. Á öðrum
stað liggur litil stelpa á gólfinu og
volar. Hún er blind og annað augað
er hálft úti. Hún fer í aðgerð innan
skamms á vegum ARC. Þótt vafa-
mál sé að hún fái nokkra sjón, má
laga lýtta augað. Lítil stelpa með
vatnshöfuð volar á gólfinu, en hættir
um leið og Unnur tekur hana upp
og kjáir við hana.
í öðru herbergi eru leikandi böm,
sem verða ógnar kát þegar gesti ber
að garði. Þeysa móti þeim og vilja
endilega láta taka sig í fangið. Sas-
ha, sem er fímm ára, kemur til mín.
Ljóshærður og fjarska hýr drengur,
sem brosir svo hlýlega og er svo inni-
lega glaður að vera tekinn upp að
hann skeytir því engu þótt hann eigi
að fara að borða og fóstran kalli.
Sasha var álitinn heymarlaus, en það
er varla rétt því hann hefur lært að
tala og virðist að öllu leyti eðlilega
þroskaður. Spumingin er hvort Sas-
ha hefði nokkurn tímann þurft að
lenda á barnaheimilinu.
Ónákvæmar
sjúkdómsgreiningar
Ef svo er, er Sasha ekki eina
dæmið um ranga greiningu. Enskur
læknir í heimsókn á vegum ARC
hitti fyrir nokkru rússneska foreldra
með nýfætt barn sitt á fæðingar-
deild. Þau ætluðu að láta bamið á
barnaheimili, því rússneskir læknar
höfðu sagt þeim að óathuguðu máli
að barnið væri öllum líkindum heila-
skaddað, þar sem móðirin hefði haft
sykursýki. Enski læknirinn sagði það
af og frá, rannsakaði barnið og sýndi
þeim fram á að barnið væri heil-
brigt. Þau fóru því heim með barnið,
sem ella hefði hafnað á barnaheimili.
Þroskaþjálfun er í lágmarki og
þarna em hópar af börnum, sem á
Vesturlöndum hefðu í flestum tilfell-
um fengið viðeigandi meðferð og
getað átt í vændum eðlilegt líf heima
fyrir. Viðhorfíð virðist nánast hafa
verið að börn með fæðingargalla
væru gölluð vara, sem best væri að
skila aftur. En þarna lenda einnig
börn, sem hafa slasast. í einu rúminu
liggur nokkurra ára drengur, sem
fæddist heilbrigður en lenti í bílslysi
og er lamaður og skaddaður eftir.
Hann liggur þarna umkomulaus,
horfir bara út í bláinn og hlýtur enga
þjálfun. Og þannig liggja fleiri börn.
I fæstum tilfellum eru börnin á
heimilunum munaðarlaus, en Qöl-
skyldan sinnir þeim lítt eða ekki, eða
þá að bara mæðurnar koma í heim-
sókn. En þarna eru líka börn ein-
stæðra mæðra, sem eiga börnin
kannski án vitundar fjölskyldunnar.
Kornung móðir röltir um með barnið
sitt í fanginu í slabbinu og eðjunni
á bílastæði barnaheimilisins. Hún
hefur ekkert afdreþ til að vera ein
með barninu. Hún vonast til að geta
einhvern tímann tekið barnið til sín,
en sem stendur hefur hún engin ráð
önnur en að hafa barnið á heimilinu.
Á ganginum situr önnur kornung
stúlka, mögur og tekin með dökkt
sítt hár og starir fram fyrir sig tóm-