Morgunblaðið - 02.06.1996, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
I slagtogi með
Stockhausen
og Sthönberg
Björk er ekki við eina fjölina
felld. Nýlega tók hún fyrir tón-
listarblað í Bretlandi viðtal við
tónskáldið Karlheinz Stock-
hausen, einn helsta brautryðj-
anda í raðtækni og raftónlist á
þessari öld. Og um þessar
mundir er hún að æfa söng í
stykki eftir annað nútímatón-
skáld þessarar aldar, Amold
Schönberg, sem flytja á í Óper-
unni í Lille í Frakklandi í haust.
Við forvitnuðumst hjá Björk um
þessi óvenjulegu verkefni.
Björk sagði það hafa verið
merkilega lífsreynslu að hitta
Stockhausen. Þetta er hennar
fyrsta blaðaviðtal þeim megin
borðsins. Tónlistarblað, sem
vissi að hún er hrifin af tónlist
Stockhausens, bað hana um
þetta.
„Ég hefi alltaf hlustað mikið
á Arnold Schönberg, Karlheinz
Stockhausen og Oiivier Messia-
én. Þegar ég var í Bamamúsík-
skólanum var ég kynnt verkum
þessara tónskálda og hefi alltaf
hlustað á þá, kannski mest á
Messiaén, sérstaklega orgel-
stykkin hans. Raunar hefi ég
alltaf hlustað á hvað sem er,
hvort sem það heitir kínversk
jazzmúsík, indversk pönktónlist
eða munkasöngur í Ölpunum.
Ég hefi frá upphafi verið hrifin
af tónlist þessarar aldar en
fannst tónlist sem ekki er af
okkar öld, ekkert hafa með
okkur að gera.
Það féil mjög vel á með okk-
ur,“ heldur Björk áfram. „Stock-
hausen var algerlega opinn, ger-
samlega glaðvakandi, ekki ein
fmma í líkamanum sofandi. 68
ára gamall býr hann yfir svo
bamslegri ákefð fyrir lífinu. Og
hann er ofsalega forvitinn."
Hafði Stockhausen hiustað á
hennar músík? „Já, eitthvað, en
ég var ekkert að tala við hann
um það. Mér fannst það svo
mikill heiður að fá að hitta
hann og geta spurt hann alira
þessara spurninga, sem mig
hefur alltaf langað til. Fyrir
mig var það í tónlistarlegum
skilningi eins og að fá að hitta
guð og geta spurt hann af
hveiju himinninn er blár og af
hveiju við höfum tvær hendur.
Þegar ég labbaði í burtu, hugs-
aði ég að svona mundi mig
langa til að verða þegar ég
verð stór. Ég segi ekki að það
takist nokkum tíma, en það er
gott að setja sér markmið.
Svona hefur aldrei komið fyrir
mig áður.“
Öðru vísi óperusöngur
En hvemig stendur á þvi að
hún ætlar að fara að syngja í
stykki eftir tónskáidið Amold
Schönberg? „Mér hefði aldrei
dottið það í hug sjálfri, því hjarta
mitt tilheyrir popphljómlistinni.
En þetta er stórkostlegt tæki-
færi. Stjómandi að nafni Kemp
Nagano nálgaðist mig og bauð
mér að syngja í þessu stykki.
Ég lít á þetta sem tækifæri til
að þjálfa í mér röddina, því
þarna er ailt öðru vísi raddbeit-
ing. Það er ekki óperusöngur
sem slíkur heldur mætti kalla
það einhverskonar framsögu,
sem er hálfsungin og hálftöluð.
Hann fann þetta upp hann
Schönberg. Ég hefði aldrei feng-
ið þá flugu í höfuðið að ég gæti
sungið þetta, en stjómandinn
stakk upp á því og var svo viss
að hér kemur frá honum maður
nokkmm sinnum í viku til að
þjálfa mig í því,“ segir Björk.
„Ekki svo að skilja að ég
ætli að fara út í þetta. Aðalatrið-
ið er að ég get svo komið aftur
til baka í minn heim með miklu
fínpússaðri röddu. Þegar maður
semur melódíumar sínar sjálfur,
Iagai- maður þær ósjálfrátt
þannig að maður eigi auðvelt
með að syngja þær. Því er mjög
sniðugt að syngja eitthvað svona
gjörsamlega ólíkt. Til þess að
koma sjáifum sér á óvart og
þurfa öðru hveiju að hoppa fram
af kletti og bjarga sér. Ég er
búin að vera að æfa í nokkrar
vikur og finn það nú þegar hve
þetta verður ofsalega gott fyrir
tæknina þegar ég fer að syngja
aftur lögin mín. Ég verð ná-
kvæmlega samskonar söngkona
áfram, en þetta er fín-fín-fín-
pússun. Það er ofsalega spenn-
andi og mér finnst heiður að því
að maður eins og Kemp skuii
hafa trú á mér.“
réðum ferðinni. Vorum ekki með
stórt fyrirtæki og mikið umfang.
Hugmyndafræðin í því hvernig ég
geri þetta á alþjóðavísu er sú
sama. Aðrir sem kannski selja
svipað magn af plötum og ég,
mundu hafa heila hæð í skýja-
kljúfi til að sjá um myndbandaútg-
áfuna, halda 14 manna fundi til
að ákveða hvaðeina og senda svo
á faxi hvar maður á að mæta. Þá
hefur einhver séð um fatnaðinn
og annar búið til handritið. Þetta
er gerólíkt, svart og hvítt miðað
við það sem ég geri.
Hjá mér er þetta rekið eins og
heimilisiðnaður. Ef ég ætla í plak-
ataherferð þá hringi ég og býð vin-
um mínum í kaffi. Við sitjum hér
við eldhúsborðið. Ef þarf ljósmynd-
ara hringi ég í hann, við förum
saman í mat og dúllum okkur tvö
við þetta. Ætli ég að gera mynd-
band hringi ég í nokkur fyrirtæki
og fæ send sýnishorn sem ég horfi
á hér uppi, vel þann sem ég vil.
Við eldum kannski saman máltíð
og ræðum málið og svo tekur hann
að sér verkið. Aðalbreytingin hjá
mér var að flytjast hingað út til
London. Hvað lífsstílinn snertir var
ég búin að vera á hljómleikaferðum
meira en helming ævinnar, t.d. með
Kuklinu. Ég hafði farið í hljóm-
ieikaferðir á hveiju ári í 14 ár, frá
því ég var 16 ára gömul.“
En atgangurinn er
talsvert miklu meiri í
kring um þig. Geturðu
nokkurs staðar verið í
friði síðan þú varðst
slík alþjóðastjama?
Ertu ekki alltaf um-
kringd hvar sem þú
kemur?
„Maður getur ráðið
því mikið sjálfur. Ef ég
fer bara á kaffíhúsið
héma úti á horninu
þekkja mig allir af því
að ég kem þar oft og
enginn kippir sér upp
við það. En ef ég fer í
einhveijum kjánaskap
á framsýningu á bíó-
mynd og kem í lí-
mosínu að aðaldyran-
um er eðlilegt að maður
sé hundeltur. Sé ég ein-
hvers staðar í stutt-
ermabol og gallabux-
um er enginn að áreita
mig. Ég held að fólk
sem selur mikið af plöt-
um langi í vesenið. Það
er hægt að búa til
drama úr þessu ef maður vill. Það
era auðvitað undantekningar sem
ég ræð ekkert við. En 90% get ég
ráðið við það.“
Á fréttamyndum sjónvarpanna
virðist fólk eins og Björk, sem
kemur til að halda stórtónleika,
þurfa lífvörð. Þarf hún þess ekki
líka? „Nei, bara einu sinni þegar
einhver hótaði að drepa mig. Þá
ferðaðist með mér Kúbumaður.
En það var bara í þetta eina sinn.“
Friöurinn úfi ú íslandi
Svo kemur Björk öðru hveiju
heim á hið rólega ísland, þar sem
hún er auðvitað látin í friði? „Ég
reyni það, kom síðast heim um
jólin. Það var nú það versta að ég
var ekki látin í friði. Ég hefí aldr-
ei lent í öðru eins. ísland var allt-
af mitt skjól, þar sem ég hvíldist.
En ég gafst upp eftir þessi jól.
Ég var alveg að verða geðveik,
fólk stóð og glápti á hvað sem ég
var að gera og þegar ég kom ein-
hvers staðar, labbaði t.d. niður
Laugaveginn var öskrað á mig
yfír götuna. Ég sagði því bara
bless við vini og ættingja og fór
ein í sumarbústað úti á landi, al-
veg búin að fá nóg af þessu.
Þá var ég þar ein að labba úti
í hrauninu einn daginn þegar keyr-
ir fram hjá mér jeppi. Bílstjórinn
þekkti mig, bakkaði með hraði,
fjölskyldufaðirinn stoppaði og
sendi krakkana út. Þau hlupu öll
að mér og potuðu í mig. Það var
eins og pabbinn hefði séð risaeðlu
og sent krakkana út í hraun til
að skoða hana. Þau horfðu ekki
einu sinni í augun á mér eða buðu
góðan daginn. Þetta hefur hvergi
komið fyrir mig nema á íslandi.
Og það var ofsalega erfitt, varð
mér hálfgert áfall. Næst þegar ég
kem ætla ég að hitta vini og kunn-
ingja og fara svo beint út í hraun.
Ég ætla að minnsta kosti ekki að
ganga niður Laugaveginn, það er
á hreinu. Kannski stafar þetta af
því að ég hafði ekki verið heima
í heilt ár. Ég hugsa að ef ég flytti
heim og væri á Laugaveginum á
hveijum degi, mundi fólk hætta
að garga á mig. Ég vona það að
minnsta kosti.“
Mig langar al-
veg ofsalega
mikið í hjóna-
bandið, en
ég er í hænu-
skrefabran-
sanum, tek
bara eitt
skref í einu.
En hún er ekkert alveg að flytja
heim, er það? „Nei, ennþá er þetta
svo spennandi.“
Sindri ferönst meö
Sindri sonur Bjarkar er uppi á
lofti. Vinur hans kemur bakdyra-
megin gegn um eldhúsið og fer
beint upp til hans. Hann verður
tíu ára í júní. Er í skóla í London
og gengur mjög vel. Björk segir
að hann sé mikill prófessor í sér,
sjálfstæður og sjálfum sér nógur.
Hún hefur alltaf lagt gífurlega
áherslu á að þau geti verið saman.
Breytir ekki þetta hraða, önnum
hlaðna líf hennar miklu fyrir hann?
„Þangað til hann fór í skóla sex
ára vorum við alveg saman 24 tíma
á sólarhring, sem var alger
munaður. Maður er að horfa á
vinkonur sínar gráti næst þegar
þær eru að senda börnin í dagvist-
un. Eftir að ég flutti út hefi ég,
af því að ég er minn eigin herra,
getað stýrt því að reyna að fara
ekkert nema þegar hann er í skól-
afríunum. Þá leyfí ég honum að
ráða hvort hann vill koma með
mér eða hvort hann fer heim til
Islands. Oft fer hann og er hjá
pabba sínum. En til dæmis kom
hann með mér núna í Asíuferðina."
„Ég er auðvitað mjög heppin
af því að ég á stóra fjölskyldu og
líka af því að pabbi hans hefur
verið svo æðislegur og hans fjöl-
skylda," segir Björk til skýringar.
„Þannig að hann er mikið með
ættingjunum og pabba sínum, þó
hann sé auðvitað mest með mér.
Ég hefði kannski allt aðra sögu
að segja ef við ættum ekki hóp
ættingja. Þeir era svo mikill stuðn-
ingur. Ef ég til dæmis held upp á
afmælið hans Sindra heima koma
auðveldlega 50 manns, sem eru
bara nánustu ættingjar. Slíkt
þekkist varla hér.“
Hvernig ætli honum líki öll þessi
læti og ferðalög? „Hann er vanur
því, búinn að vera á flugi síðan
hann var eins árs. Ég er svo hepp-
in að hann segir mér alltaf hvern-
ig honum líður. Eins og til dæmis
núna þegar við vorum búin að
vera í hljómleikaferðinni í tvo
mánuði, þá vekur hann mig einn
morgun og segir: Nú er ég búinn
að fá nóg af nýjum stöðum,
mamma. Ég ætla ekki að fara á
nýjan stað! Ég sagði ókei og hann
fór til pabba síns í viku. Ég held
að það hafi verið í fyrsta skipti
sem hann var í burtu frá mér eða
fjölskyldunni þegar hann fór um
daginn í viku skólaferðalag og
hann var alveg eyðilagður. Þetta
hefur verið mjög gott.“
Varöi ungann sinn
Nýlega voru öll blöð og sjón-
varpsstöðvar í Bretlandi og víðar
um heim uppfull af fréttum af því
þegar Björk í Asíutúrnum iamdi
aðgangsharða blaðakonu. Það
merkilega er, að meira að segja
síðdegispressan í Bretlandi sýnist
hafa farið furðulega vel með hana,
miðað við meðferðina sem annað
frægt fólk fær þar. Sýnir kannski
stöðu Bjarkar. Én þessum skrifara
þótti það skemmtilegt þegar Björk,
þessi stillta manneskja á hveiju
sem gengur, rauk upp eins og ljón
til að veija ungann sinn þegar
ráðist var að Sindra.
„Ég held að þetta sé í þriðja
skiptið frá því ég var krakki í skóla
að ég hefí lamið frá mér,“ segir
Björk. „Það er bara ekki ég. En
þetta var rosaleg aðstaða þarna á
flugvellinum í Bangkok. Þeir voru
með níu stærstu sjónvarpsstöðv-
arnar í Asíu og CNN í beinni út-
sendingu. Þegar ég vildi ekki tala
við þá fóra þeir að Sindra. Hann
sat uppi á ferðatöskunum á kerru,
sem ég keyrði og þeir fóru að
spyija hann hvort ekki væri erfitt
að eiga svona fræga mömmu og
ferðast svona mikið. Þá rauk ég
upp og sló frá mér. Það er rangt
að blaðakonan, sem varð fyrir
högginu, hafí bara boðið Sindra
velkominn til Thailands. Hún laug
því. Ég hringdi í hana daginn eft-
ir og baðst afsökunar. Ég var ekk-
ert ánægð með það sem ég hafði
gert og ekki stolt af því. Þá var
hún ekkert nema elskulegheitin.
Svo sá ég viðtal við hana þar sem
hún sagði allt öfugt. Svo hún er
ekki mjög heiðarleg manneskja.
Svona fólk finnst í öllum stéttum.“
Margt í takinu hjú Björk
Eins og sjá má er Björk önnum
kafin kona og það kemur mér á
óvart hve margt það er og fjöl-
breytt sem hún er að fást við.
Hvað er hún nákvæmlega að gera
þessa stundina?
„Ég er í fyrsta lagi að gera til-
raunir hérna uppi með „glas-
harmoniu", ég veit ekki hvað á
að kalla það. Mozart skrifaði held
ég fyrstur fyrir þetta. Þá spila ég
á skálar og strýk svona eins og
koníaksglös. Fyrir þetta samdi ég
lítil popplög.
Svo höfum við leigt kvikmynda-
ver og ætlum að taka
þar upp í næstu viku
hljómleikana sem ég er
búin að ferðast með í 8
mánuði. Sviðsmyndin er
nokkuð viðamikil, þar
eru skýjakljúfar, tré,
plöntur og alls konar
tæknibrellur. Þetta er
algert leikhús. Við ætl-
um að taka tónleikana
upp almennilega og
setja á myndband. Setja
alla saman í eina tón-
leika. í þessu verður hellingur af
gestahljóðfæraleikurum. Við erum
að undirbúa þetta allt fyrir upptök-
ur í næstu viku.
Síðan er ég að spila í sumar á
föstudögum og laugardögum á
tveimur hátíðum i §óra mánuði
um alla Evrópu.
Svo fer alltaf rúmlega helm-
ingurinn af tíma mínum í að reka
allt batteríið.“
Að gera fyrstu alvöruplötuna
„Þá er ég að taka upp lögin
mín á nýju plötuna. Vinna með
strengjakvartettum það sem ég
hefi samið á tölvuna
mína. Svo er ég að æva
fyrir stykki eftir Schön-
berg sem ég á að flytja
í Óperunni í Lille [frá
því er sagt í sérramma
með viðtalinu] og ýmis-
legt fleira.“
Ekki má gleyma því
að Björk er skapandi
listamaður og óaflátan-
lega að semja. „Ég hefi
þá köllun að gera lög
og mundi ekki halda
geðheilsu ef ég væri ekki að semja
á hveijum degi,“ segir hún.
I sambandi við spjall okkar um
Stockhausen, sem líka er birt í
sérramma með viðtalinu, hefur
Björk haft á orði að fólk í hennar
ætt sé mjög seinþroska, fari ekki
að blómstra fyrr en eftir þrítugt,
eins og hún er nú, jafnvel fertugt
eða fimmtugt og nái hápunkti
70-80 ára gamalt. Er hún kannski
líka þannig í sköpunarvinnu sinni?
„Éinmitt. Ég byijaði snemma
að læra á hljóðfæri, en samt seint
að semja mína tónlist. Mér fannst
ég þurfa að læra svo margt, en
af því að ekki er hægt að fara í
skóla til að læra það sem ég hefí
áhuga á, sem er ákveðin tilrauna-
starfsemi og að semja músík fyrir
daginn í dag, þurfti ég að Iæra
svo mikið af öðru fólki. Það er nóg
af fólki í tónlist bara til að endur-
taka það sem hefur verið gert.
Mér finnst það svo mikil synd,
tímaeyðsla og orkueyðsla. Sjálfri
fínnst mér ég vera rétt að byija.
Þessar tvær plötur mínar, sem eru
komnar út, eru nokkurs konar
æfingar. Þessvegna kalla ég þær
Debut og Post, það er fyrir og
eftir. Fyrir mér eru þær það. Það
voru einu heitin sem ég fann sem
voru alþjóðleg og táknuðu svona
skissur. Post er skissa númer tvö.
Svo að núna, þegar ég er búin að
skila þeim frá mér, fínnst mér ég
vera að gera fyrstu alvöru plötuna
mína.“
Post og Debut
voru nokkurs
konar æfing-
ar...nú finnst
mér ég vera
að gera fyrstu
alvöru plöt-
una mína