Morgunblaðið - 02.06.1996, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Óvænt uppákoma
MARGT getur
skemmtilegt
skeð þegar maður
yfirgefur hægan
eftir Elínu Pálmadóttur
ber, fyrst með
Sinfóníuhljóm-
sveit í Sydney,
svo í Japan. Þau
sess við tölvuna
eða framan við sjónvarpið og
leggur Iand undir fót. í tali um
alla þá merkilegu listviðburði
sem í vændum eru á Listahátíð
og m.a. úrval af tónleikum sem
vandi er að velja um, varð Gáru-
höfundi að orði að mikið mætti
vera ef nokkur þeirra slægi út
í hans huga konsertinn nóttina
góðu í París í marsmánuði síð-
astliðnum. Áhrifin voru svo
sterk að þau sitja enn í sálinni.
Kannski af því atvikið kom svo
óvænt.
Staðurinn: Cité Intemationa-
le des Arts á Signubökkum, þar
sem undirrituð hafði gegnum
sambönd fengið léða
vinnustofu í eigu írana.
í þessu sjálfseignarfyrir-
tæki eiga þjóðir, borgir,
stofnanir og sjóðir
vinnustofur fyrir lista-
menn og rithöfunda.
Fyrsta kvöldið var farið
niður í sjónvarpsher-
bergið til að horfa á
fréttimar. Þangað kom
ísraelskur rithöfundur í
sömu erindum og var
kvíðinn. Þennan dag
höfðu hryðjuverkamenn
sprengt upp strætisvagn
í Jerúsalem og drepið
fólk 100 metra frá heim-
ili hans þar sem voru
kona hans og bamabörn.
Eftir að skelfilegum
fréttamyndum lauk sneri
hann sér að mér og
spurði: Hvar ert þú, í
útbyggingunni eða hér í
aðalbyggingunni? Eg er
hér í aðalbyggingunni, á
þriðju hæðinni í Atelier d’Iran,
var svarið. Hann horfði á mig,
alveg orðlaus. Ég byrjaði að
útskýra að ég væri ekki írani
heldur íslendingur, en sá fljótt
að það mundi ekki breyta neinu.
Væri ég ekki hryðjuverkamaður
þá hlyti slíkur vinur ajatolanna
að minnsta kosti að vera viðsjár-
verður. Þegar fólk hér heima
spyr, vonándi til að samgleðjast
þeirri heppni að fá svona
skemmtilega vinnustofu með
útsýni til Signu, gömlu brýrnar
og eyjamar með Notre Dame
kirkju, þá fá þeir drýgindalegt
svar: Það hafa nú fleiri sambönd
í útlöndum en Ólafur Ragnar!
Nú er höfundur kominn út
fyrir efnið, sem bara átti að
staðsetja frásögnina. Sænsk-
kóreísk listakona handan við
ganginn bauð kvöld eitt í aust-
urlenskan mat. Hún hafði líka
boðið áströlskum hjónum.
Hann prófessor í listum í Sydn-
ey , hún silfursmiður sem hafði
verið að sýna í Danmörku, enda
maðurinn hennar þaðan. Hún
var með fallega skartgripi, m.a.
hring yfir þijá fingur. Þá voru
boðin kínverskur sellóleikari og
japanskur píanóleikari. Yfir
frábærum mat gekk samtalið
dulítið skrykkjótt, því alltaf var
einn út undan þótt við værum
með í gangi frönsku, dönsku,
japönsku og ensku, sem selló-
leikarinn talaði furðanlega
stirðlega miðað við það sem á
eftir kemur. Undir miðnætti
spurði hann hvort við vildum
ekki koma út í vinnustofuna
hans til að hlusta á verk, sem
þau hefðu verið að æfa saman.
Japanska stúlkan hafði ári áður
verið send til einhvers frægst
píanókennara í París og sá
kynnti hana fyrir þessum jap-
anska einleikara á selló, sem
þar var í þjálfun um sinn hjá
öðrum snillingi, en átti aftur
að hefja tónleikaferð í septem-
orðin par til lengri eða skemmri
tíma. Og höfðu farið að æfa
saman, en í vinnustofu hans
var stór flygill.
Keja Wang tók fram dýrindis
hvítvín, enda kvaðst hann vera
vínsafnari. Þarna sátum við
nóttina langa og hlustuðum á
hann, ýmist einan eða með
Mizusu Fúkasawa, flytja hvert
stórverkið af öðru og spjölluð-
um á milli. Af einhverjum
ástæðum spurði ástralski pró-
fessorinn hvort Wang hefði
nokkurn tíma spilað á tónlistar-
hátíðinni í Salzburg, þar sem
hann hafði verið fyrirlesari.„Já,
ég spilaði með Karajan,“ var
svarið. Mér þótti hann fullung-
ur og þá kom í ljós að hann
hafði verið 7 ár gamall þegar
hann spilaði þar einleik með
hljómsveit Karajans. Nú var
maður orðinn forvitinn. Eftir
þetta hafði drengurinn verið
hjá Menuhin í Bretlandi í 10
ár. Móðir hans hafði fylgt hon-
um, en faðir hans var á þeim
tíma stjórnandi Tónlistaskólans
í Shanghai. Seinna var Wang
í Juliardskólanum í New York
og þá hjá Rostropovitsj, sem
honum líkaði ekki við, öfugt
við Karajan. Sagði hann ekkert
láta sig varða þróun nemand-
ans, bara sitt egó.
Nú vildi forvitinn atvinnu-
spyijari vita meira og fékk að
sjá æviágripið hans, þar sem
voru alls kyns verðlaun. Þegar
spurt var um hljóðfærið lét hann
kíkja inn í það til að sjá ein-
hveija tölustafi sem sýndu að
þetta er dýrmætt hljóðfæri frá
17. öld. Er hann í samtali okkar
kvaðst spila mikið Lalo og sá
víst votta fyrir undrunarsvip,
þá stillti hann stól fyrir framan
mig, greip sellóið og spilaði
beint fyrir mig alla sellósónötu
Lalos með miklum tilþrifum og
einbeitingu.
Þessir óvæntu tónleikar og
andrúmsloftið í lítilli vinnustof-
unni mun seint úr minni líða,
svo magnaðir og sterkir sem
þeir voru - og persónulegir.
Þetta er eftirminnilegur at-
burður, kannski af því hann var
svo óvæntur. Og ég er þakklát
Kejia Wang fyrir að hann er
þeirrar gerðar að leggja sig
ekki síður fram þótt hann leiki
fyrir einn eða fímm fáfróða en
stóran sal hljómleikagesta sem
hafa keypt sig inn dýrum dóm-
um. Kannski ég gæti sýnt örlít-
inn þakklætisvott með að senda
honum nótur af fallegu selló-
verki eftir íslenskt tónskáld?
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
LÆKNISFRÆÐI //iYét)t/ skilabob er
sótthiti ab senda okkurf
Sótthiti
LÍKAMSHITANN má mæla með
ýmsum aðferðum en algengast
er að hann sé mældur með mæli sem
stungið er í munn eða endaþarm.
Almennt er talið að mæling í enda-
þarmi sé öruggust
en aðrar aðferðir
eru oft handhæg-
ari og þægilegri,
einkum þegar börn
eiga í hlut. Til eru
t.d. handhægir
eftir Magnús strimlarsem leggja
Jóhonnsson á ennl siukf
lmgsins og gefa
þeir upplýsingar um líkamshita sem
ekki eru sérlega nákvæmar en geta
oft dugað. Ef líkamshitinn er mæld-
ur í munni heilbrigðra einstaklinga,
fyrri hluta dags, er hann að meðal-
tali 36,7° C. Ekki hafa allir nákvæm-
lega sama hita en hjá meira en 95%
einstaklinga er hann á bilinu 36,0
til 37,4° Eðlilegur hiti í endaþarmi
eða leggöngum er 0,5° hærri en í
munni. Eðlilegt er að líkamshitinn
breytist yfir sólarhringinn og er
hann að öðru jöfnu lægstur að
morgni en hæstur síðdegis og getur
þessi sveifla numið 1° C. Hjá konum
hækkar líkamshitinn lítillega eftir
egglos og einnig á fyrsta hluta með-
göngu.
Líkamshitinn ákvarðast af
tvennu, myndun varma vegna bruna
í öllum frumum líkamans og hitatapi
um húð og lungu. Stöðvar í heilanum
stjóma hitanum og geta þær sent
boð um aukna varmamyndun og þær
stjórna einnig svitamyndun og blóð-
flæði til húðar en með þessu er lík-
amshitinn fínstilltur. Efni sem sum
hvít blóðkorn gefa frá sér við ákveð-
ið áreiti geta haft þau áhrif á þessar
heilastöðvar að líkamshitinn stillist
á hærra hitastig og þannig fæst það
ástand sem við köllum sótthita. Til
að líkamshitinn hækki, þarf að koma
til aukin varmamyndun, oftast með
skjálfta, eða minnkað blóðflæði til
húðar og minnkuð svitamyndun.
Eðlilegasta aðferðin til að lækka
sótthita er því að kæla húðina og
það sama gerist reyndar þegar gefin
eru hitalækkandi lyf vegna þess að
þau lækka sótthita með því að auka
svitamyndun og blóðflæði til húðar.
Af öllu þessu má sjá að sótthiti er
ekki sjúkdómur heldur sjúkdómsein-
kenni. Segja má að sótthiti þjóni
tvenns konar tilgangi, annars vegar
er hann skilaboð um það að eitthvað
sé að (á sama hátt og verkir) og
hins vegar heftir sótthiti vöxt sumra
sýkla og hjálpar þannig til við að
vinna bug á þeim. Ef hitinn fer upp
í 41-42° eða þar yfir, getur hann
valdið varanlegum heilaskemmdum
eða jafnvel dauða, en slíkt er mjög
sjaldgæft. Það er vel þekkt að börn
ijúka oft upp í háan hita af litlu til-
efni eins og t.d. venjulegu kvefi og
almennt er frekar lítið samband
milli þess hve hitinn er hár og hve
alvarleg veikindin eru. Nýfædd börn
og aldraðir geta t.d. verið með alvar-
lega sýkingu án þess að hafa telj-
andi sótthita. Algengustu ástæður
fyrir sótthita eru sýkingar af völdum
baktería eða annarra sýkla (veira,
sveppa, frumdýra), sjálfsofnæmis-
sjúkdómar eins og t.d. ýmsir gigt-
sjúkdómar, sjúkdómar eða skemmdir
í miðtaugakerfi, ýmsir illkynja sjúk-
dómar eins og t.d. ristilkrabbamein
eða hvítblæði, hjartasjúkdómar eins
og hjartadrep, ýmsir bólgusjúkdóm-
ar í meltingarfærum, innkirtlasjúk-
dómar eins og t.d. ofstarfsemi
skjaldkirtils og fleira mætti telja.
Stundum hefur fólk sótthita án
þess að viðunandi skýring sé fyrir
hendi, stundum nefnt sótthiti af
óþekktum ástæðum. Til hagræðis
er stundum reynt að skilgreina þetta
og ein skilgreiningin er á þá leið að
hiti af óþekktum ástæðum sé það
þegar viðkomandi einstaklingur hef-
ur haft hita yfir 38,3° í meira en
þijár vikur og eftir rannsóknir í viku
hafi ekki fundist skýring á sótthitan-
um. Eins og sést af upptalningunni
hér að ofan eru ástæður fyrir sótt-
hita fjölmargar og því er ekki skrýt-
ið þó að stundum taki nokkurn tíma
að finna viðeigandi skýringu. í lang-
flestum tilvikum finnst einhver skýr-
ing að lokum og hjá fullorðnum er
um að ræða sýkingu í 30-40% til-
vika, illkynja sjúkdóm í 20-35% til-
vika og sjálfsofnæmissjúkdóm í
10-20% tilvika. Einstaka sinnum
hverfur sótthitinn af sjálfu sér án
þess að nokkur skýring finnist.
A: Úr skissubók Leonardo da Vinci.
B: Rétt teikning af vinstra hjartahólfi.
C: Stílfærð teikning af vinstra hjartahólfi úr læknisfræðikennslubókum.
VEHHLDRRVArSTÍJTi/Inniheldur blóbmassinn
eilífbarkraft?
Hjartað dælir ekki blóði
FIMM læknisfræðistofnanir í
Bandaríkjunum hafa nýlega
gert ýtarlega rannsókn á eðlisfræði-
legri starfsemi hjartans, en hún hef-
ur verið deilumál í nokkurn tíma.
Það sem benti
fyrst til þess, að
eithvað meira en
einföld dælustarf-
semi ætti sér stað
í hjartanu, kom í
ljós árið 1932 en
þá tókst vísinda-
manninum Bremer
frá Harvard-
háskóla að kvikmynda sjálfvirkan
spíralformaðann blóðstraum í fóstri
áður en hjarta þess var tekið til
starfa. Hann varð raunar svo hrifinn
af þessum einstæðu myndum sínum,
að hann gætti þess ekki að með
þessu var hann í raun að grafa und-
an gömlum hugmyndum vísindanna
um þrýstihreyfmgarferli blóðsins í
mannslíkamanum. En sú fyrst-
nefnda er einmitt í samræmi við
nýja kenningu Rudolf Steiners frá
um 1920. Hann benti oft á það, að
blóðið hreyfist undir eigin afli innan
líkamans og að þrýstingurinn í æða-
kerfinu væri afleiðing en ekki orsök
blóðflæðisins.
Mönnum hefur raunar verið Ijóst
lengi, að hjartað getur alls ekki
dælt blóðinu um mannslíkamann
útfrá þrýstikerfis sjónarmiðum og
vegna Iengdar háræða líkamans.
Hjartað sem er aðeins um þijú hund-
ruð grömm að þyngd á eftir viðtekn-
um, en ósönnuðum hugmyndum
manna, að dæla um átta þúsund lítr-
um af blóði á dag, þegar líkaminn er
í hvíld en mun meira þegar á hann
er reynt. Þetta er sama vinna og
að lyfta 100 pundum um 1.600
metra beint upp.
Til þess að gera þetta enn skýrar
skal hér nefnt, að blóðið, sem er
fimm sinnum þykkara en vatn þarf
að fara í gegnum milljónir af hár-
æðum, sem oft hafa minna þvermál
en sjálf blóðkornin!
En hvaða kraftur er það þá, sem
sér um blóðflæðið og hver er starf-
semi hjartans í þessu samhengi?
Svarið við þessu getur svipt hulunni
af einum leyndardómi mannslíkam-
ans.
Eftir myndum af blóðflæði fósturs
að dæma hefur blóðmassi líkamans
sitt eigið form, sem er óháð lögun
æðakerfis líkamans. Hann hefur að
því er virðist einnig innbyggðan líf-
fræðilegan hringiðu-kraft. Sá er
kominn til áður en hjartað tekur til
starfa í fóstrinu. Þessum innbyggða
krafti er síðan stjórnað og honum
viðhaldið af hjartanu. En það er
unnt með mun minna afli, en grunn-
hreyfiafl blóðmassans er, með réttri
tíðni og á réttu augnabliki.
Til samanburðar má nefna, að
allir hlutir hafa sína eigintíðni. Með
því að senda eigin tíðnihreyfingu í
gegnum hvern hlut og bæta síðan
eftir Einor
Þorstein