Morgunblaðið - 02.06.1996, Blaðsíða 17

16 B SUNNUDAGUR 2. JÚNl 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 2. JÚNÍ 1996 B 17
GAGNRÝNANDI Variety kallaði mynd-
ina „Clockwork Orange“ tíunda ára-
tugarins. Varla hefur nokkurn tíma
skapast annað eins æði fyrir einni
kvikmynd í Bretlandi og var í kringum
„Trainspotting" í vetur. Að lokum varð hún önn-
ur aðsóknarmesta kvikmynd Breta í Bretlandi frá
upphafi - aðeins Fjögur brúðkaup og jarðarför
hefur hlotið meiri aðsókn. Jafnvel „Pulp Fiction",
sem var hvergi vinsælli en í Bretlandi, er ekki
nema hálfdrættingur á við „Trainspotting", sem
stefnir að því að verða ein vinsælasta kvikmynd
ársins í heiminum.
Trainspotting er gerð eftir samnefndri metsölu-
bók Skotans Irvine Welsh, sem á tímabili skaut
John Grisham aftur fyrir sig á metsölulistum.
Þríeykið á bakvið myndina er leikstjórinn Danny
Boyle, handritshöfundurinn John Hodge og fram-
leiðandinn Andrew Macdonald, eða hinir sömu
og gerðu myndina Shallow Grave, eina af eftir-
tektarverðustu myndum síðasta árs. Myndin sú
hlaut afar góðar viðtökur og tilboðin streymdu
til þremenninganna, m.a. var leikstjóranum
Danny Boyle boðið til Hollywood. Þetta var þó
aðeins forsmekkurinn að risavöxnu ævintýri. All-
ir urðu að sjá Trainspotting, unga fólkið flykktist
á hana aftur og aftur, enda þar að fínna tónlist
með Blur, Pulp, Iggy Pop, Lou Reed, Brian Eno,
Heaven 17, New Order, Elastica og Underworld.
Með Trainspotting eru þeir orðnir einhveijir
eftirsóttustu kvikmyndagerðarmenn heims og á
meðal verkefna sem Danny Boyle hefur hafnað
að undanförnu er Alien 4, sem nú er í vinnslu
vestan hafs. Þeir eru líka verðugir kvikmynda-
gerðarmenn framtíðarinnar, þar sem þeir hafa
a.m.k. ekki ennþá ofmetnast vegna velgengni og
hornsteinn að samvinnu þeirra er fullkomið traust.
Danny Boyle er 39 ára Englendingur, en John
Hodge og Andrew Macdonald (með litlu d-i) eru
Skotar um þrítugt. Þeir vinna mjög náið saman
og sem dæmi veita þeir engin viðtöl nema allir
þrír í sameiningu. Það var einmitt þannig sem
þetta viðtal fór fram við grænt rúllettuborð í
spilavítinu á eftstu hæð Carlton hótelsins í Cann-
es, en þar var myndin sýnd við mikla hylli á
mestu kvikmyndahátíð heims.
Heróín, húmor
og fótbolti
Andrew heyrði fyrstur þeirra af bókinni, - um
borð í flugvél frá Glasgow til London og keypti
strax eintak af henni. En hvað heillaði hann helst
við bókina?
Andrew: „Þetta er einfaldlega ein besta bók,
sem ég hef nokkurn tíma lesið. Frásögnin er ein-
stök og Irvine Welsh tekst að lýsa fullmótuðum
heimi eiturlyfjaneytenda, smákrimma og geð-
sjúklinga, sem eiga sér enga framtíð. Þótt ég
hafi sjálfur aldrei tekið heróín eða verið hluti af
eiturlyfjaheimi hélt ég að ég vissi allt um þennan
heim. Þegar ég las Trainspotting varð mér ljóst
að svo var ekki. Bókin breytti algerlega hugmynd-
um mínum um heim undirmálsfólks."
En fjallar myndin umfram allt um eiturlyf?
Andrew: „Við erum ekki beinlínis að fjalla um
eiturlyf og við erum alls ekki að gera einhvers
konar nýja útgáfu af Dýragarðsbörnunum
(Christiane F.). Heróín kemur mikið við sögu, en
við erum að fjalla um þetta tiltekna fólk og þeirra
veruleika. Það vill svo til að mörg þeirra eru á kafi
í heróíni. Það sem gerir þessa skáldsögu svo heill-
andi er einmitt hvernig hún nálgast eiturlyfja-
heiminn út frá forsendum þessara persóna. Yfír-
leitt eru eiturlyf notuð eingöngu sem félagslegt
vandamál, en í þessari sögu kynnumst við eitur-
lyfjaheiminum algerlega í gegnum þessar persón-
ur og sagan er þeim trú allan tímann."
Engu að síður talar höfuðpersónan, Renton,
mikið um að velja sér líf - með eða án fíkniefna?
John: „Já, rétt einsog í bókinni þá hafnar hann
í upphafi tilteknum veruleika, hversdagslegum
hlutum sem við flest eigum sameiginlega. Hann
er augljóslega í einhvers konar meðferð og við-
horfið breytist frá byijun myndarinnar þar til í
lokin.“
Sumir halda því fram að með því að sýna eitur-
lyf með svo áherandi hætti - og jafnvel þótt af-
leiðingarnar séu augljóslega skelfílegar - sé í
rauninni verið að viðurkenna eiturlyf og ýta und-
ir neyslu. Hvað segið þið um þessa kenningu?
John: „Ég held að myndin sýni hvers vegna
ungt fólk ánetjast eiturlyfjum, en hún sýnir líka
mjög greinilega hverjar verða afleiðingarnar. Ef
ekki væri þetta jafnvægi væri kannski hætta á
að þessi kenning ætti við rök að styðjast, en ég
held ekki í okkar tilviki.“
Danny: „Sumir væru kannski ánægðir ef aldr-
ei yrði minnst á eiturlyf í bókum eða kvikmynd-
um, en það er engum gerður greiði með því að
loka augunum fyrir jafnalvarlegum hlut og eitur-
lyfin vissulega eru.“
Andrew: „Ég held að okkur hafi tekist að sneiða
framhjá predikunarstólnum. Við vildum hvorki
halda einvíðan fyrirlestur um skaðsemi eiturlyfja
né hefja þau upp sem eðlilegt og sjálfsagt fyrir-
bæri.“
Þrátt fyrir alvarleikann er myndin mjög fynd-
in. Er þetta skosk fyndni fremur en annað?
John: „Ekki endilega skosk. Húmorinn var
sannarlega í bókinni, en hann skiptir miklu máli
til að lýsa þeim heimi, sem krakkamir búa við.
Breska kvikmyndin Train-
spotting fer nú sigurför um
kvikmyndaheiminn og er
þegar orðin önnur aðsókn-
armesta mynd Breta á eftir
Fjórum brúðkaupum og jarð-
----------------?--------
arför. Þorfinnur Omarsson
var í Cannes á dögunum og
hitti þá helstu aðstandendur
þessarar óveniulegu myndar.
KVIKMYNDAGERÐARMENN framtíðarinnar. Talið frá vinstri: Andrew Macdonaid, John Hodge, Danny Boyle.
Þetta er þeirra aðferð til að komast í gegnum
lífið, sem er þeim ekki sérstaklega heillavænlegt.
Þau gætu ekki lifað án hláturs.“
En hvað var erfiðast við að koma þessari bók
yfir á fiimu?
Danny: „Bókin er stanslaust rennsli og í henni
er endalaus frásögn, en það var ekki augljóst
hvernig ætti að takmarka hana í myndinni. Bók-
in er miklu sundurlausari en myndin og John
tókst að skrifa úr henni heilstæðari frásögn, sem
var mjög mikilvægt. Annað sem vegur á móti
sundurleysinu er hlutverkaskipan, en það skipti
höfuðmáli að vel veldist í hlutverk Rentons. Við
fengum Ewan McGregor einkum vegna þess að
hann er frábær leikari og við vildum vinna aftur
með honum eftir Shallow Grave, en ekki síður
vegna þess að hann hæfir hlutverkinu og náði
að færa Renton margar víddir. Það skipti miklu
máli að Renton yrði bæði sjarmerandi og óhugn-
anlegur. Persóna hans er ennþá mikilvægari í
myndinni en í bókinni, þar sem myndin stendur
og fellur með honum."
Varstu meðvitaður um þetta allan tímann?
John: „Ég vonaðist auðvitað til að þetta gengi
upp, en engu að síður fannst mér stundum sem
aílt væri í lausu lofti. En þegar allt er komið
saman, með lesinni frásögn Rentons í lokin, verð-
ur myndin í raun mjög aðgengileg. Annars hefði
hún auðvitað aldrei náð slíkum vinsældum."
Fótbolti kemur nokkuð við sögu í Trainspott-
ing, enda þóct persónurnar séu ekki mjög íþrótta-
mannslegar. Er fótbolti alger almenningseign?
John: „Fótbolti er orðin einhver mesta sorgarsaga
Skotlands hin síðari ár. Á sínum tíma vorum við
mjög góðir í fótbolta og allir helstu framkvæmda-
stjórar breskra liða - að Bob Paisley undanskild-
um - hafa verið skoskir: Bill Shankley, Alex
Ferguson, Jock Stein og fleiri. En í Trainspotting
er hnignun skoskrar knattspyrnu fyrst og fremst
táknræn fyrir þann öldudal sem einkennir skoskt
samfélag á öllum sviðum.
VAFASAMIR smákrimmar í Edinborg. T.f.v.: Spud, Renton, Begbie, Sickboy.
MARC Renton á ýmislegt sameiginlegt með persónu Alex í A Clockwork
Orange. Ewan McGregor hafði ekki séð myndina fyrr en eftir að hann tók
að sér hlutverk Rentons.
Betri en Clockwork
Orange
MAÐURINN sem kom þessu öllu af stað er
rithöfundurin Irvine Welsh, sem fer auk þess
með smáhlutverk í myndinni - leikur dóp-
sala. Sagan hefst í raun á síðasta áratug,
þegar Edinborg var ein helsta miðstöð heró-
íns í Evrópu. Höfundurinn, sem nú býr í
Amsterdam „vegna þess að honum finnst best
að ganga“, hefur sjálfur reynslu af ýmsum
fíkniefnum og miðlar henni til lesenda á stakri
snilld i bókinni. llann sker sig úr í Cannes,
klæddur treyju Hibernian fótboltaliðsins frá
Edinborg, „sem nú er eitt versta lið í Evr-
ópu“, að mati Welsh!
Þínarpersónur lifa og hrærast íheimi eitur-
lyfja. Höfðu aðrir höfundar, sem fjallaðhafa
rækilega um eiturlyfjaneyslu, t.d. William
Burroughs, áhrifá þig?
„Burroughs er ekki áhrifavaldur í mínu til-
viki, því ég skrifa um ákveðinn hluta þjóð-
félagsins, sem er ólikur hans heimi. Flestar
persónur hans eru hærra í þjóðfélaginu,
menntafólk, sem hefur afneitað hefðbundnum
veruleika og ákveðið að ánetjast eiturlyfjum
af frjálsum vilja. Mitt fólk á ekki annarra
kosta völ. Þeirra veröld býður ekki upp á
annan lífsstíl.11
Hvað finnst þér um samlíkinguna við
Clockwork Orange?
„Það er jú ýmislegt sameiginlegt með þess-
um tveimur sögum, en samt var Clockwork
Orange aldrei svona vinsæl eins og Trainspott-
ing varð. Mesti munurinn er þó að Trainspott-
ing er miklu betri kvikmynd en Clockwork
Orange!"
Hvaða reynslu hefur þú sjálfuraf eiturlyfj-
um?
„Ég hef prófað nánast öll eiturlyf, sem
nokkurn tíma hafa verið til. Einhvern veginn
hef ég samt sloppið frá glötun og ég hef náð
að þurrka mig. Ef ég hefði enga reynslu af
eiturlyfjum væri ég sjálfsagt að skrifa um
eitthvað allt annað. Okkar samfélag hefur
alltaf verið gegnsýrt af fíkniefnum, hvort sem
það eru svokölluð leyfileg fíkniefni eða önn-
ur.“
Hvaða bók kemur frá þér næst?
„Ég er að senda frá mér bókina Ecstacy,
sem fjallar um ungt fólk, sem telur sig vera
ástfangið, en samband þeirra er byggt á sandi
- á blekkingum eiturlyfja. E-pillan er jafn-
hættuleg og önnur hörð eiturlyf, en hún er
miklu lúmskari. Heróín kallar á mjög ákveð-
inn lifsst.il, en með honum hafnar þú öllu öðru
lífi í samfélaginu. Hins vegar getur þú tekið
E-pilluna í kvöld og dottið í það af áfengi á
morgun. Hvort tveggja er alvarlegt, fíkniefni,
sem veldur miklum vandamálum og sárs-
auka.“
Clockwork Orange fyrirmynd
Variety sagði í gær að Trainspotting væri
Clockwork Orange tíunda áratugarins. Þetta er
kannski ekki mjög frumleg samlíking, en hvað
fmnst ykkur um hana?
Andrew: „Ekki frumleg samlíking, en mjög góð,
finnst mér! Alltaf gaman að fá staðfestingu af
þessu tagi.“
Danny: „Hún er kannski viðeigandi, því
Clockwork Orange hafði mikil áhrif á okkur við
gerð Trainspotting. Við báðum Ewan um að skoða
myndina með tilliti til persónu Malcolm McDow-
ells í Clockwork Orange og reyna - án þess að
líkja eftir honum - að skapa svipaðar víddir í
sína persónu, enda eru þeir eru báðir sannkallað-
ar andhetjur. Hann hafði reyndar aldrei séð mynd-
ina, enda hefur hún verið bönnuð í Bretlandi.
Auk þess er gaman að bera saman tungumálið
í myndunum tveimur. Anthony-Burgess, sem
samdi skáldsöguna Clockwork Orange, bjó til
framtíðartungumál fyrir klíkuna, en þótt Irvine
Welsh hafi ekki skapað nýtt tungumál fyrir Train-
spotting er hún skrifuð á nokkurs konar gervi-
götumáli. Hann skáldar í kringum hefðbundið
Er handritinu fylgt mjög nákvæmiega í tökum?
Danny: „Já, hvert einasta smáatriði var í hand-
ritinu. John hefur þann hæfileika - ólíkt flestum
breskum handritshöfundum - að skrifa mjög
myndrænt. Maður sér myndina vel fyrir sér með
því að fletta handritinu. Við spinnum ekki - hvorki
í samtölum né myndlega - og ef við viljum breyta
frá handritinu er það rætt ítarlega áður en ákvörð-
un er tekin. Ég veit að við lítum ekki út fyrir
að vera agaðir, en það er samt einmitt raunin.
Agi og skipulag eru nauðsynlegir þættir þegar
unnið er með lítið fjármagn."
Þá smælar heimurinn framan í þig
Komu þessar gifurlegu vinsældir myndarinnar
ykkur á óvart?
Andrew: „Já, auðvitað. En eftir velgengni
Shallow Grave og með þessa víðlesnu skáldsögu
gerðum við okkur samt grein fyrir því að myndin
gæti orðið meira en neðanjarðarmynd. Við bjugg-
umst samt aldrei við þessu æði fyrir öllu sem
tengist myndinni - í tónlist, tísku og útliti - og
ails ekki svona mikilli aðsókn".
Hver er galdurinn?
Andrew: „Evrópskir kvikmyndagerðarmenn
slangur og fyrir mér er þetta eiginlega götumáls-
ljóðagerð. Þannig að það eru ýmsar hliðstæður í
myndunum tveimur."
Úr því tungumál ber á góma. Má ekki búast
við að bandarískir áhorfendur eigi erfitt með að
skilja skoskuna í myndinni?
Ándrew: Alveg örugglega. Jafnvel áhorfendur
í London fóru á mis við ýmislegt! En það stendur
þó ekki til að setja skýringartexta eða tala aftur
inná myndina. Þetta er svo skrýtið. Við vorum
nýlega með prufusýningu í New York til að kanna
viðbrögðin þar áður en myndin verður sýnd í
Bandaríkjunum. Þau voru í einu orði sagt frá-
bær, en við sama tækifæri tók ég eftir því að
margir skildu ekki öll smáatriði í myndinni, en
það skipti engu máli. Heildaráhrifín eru þau
sömu.“
Það er athyglisvert að þið talið alltaf um mynd-
ina í sameiningu. Þýðir það að þið vinnið hana í
mjög náinni samvinnu og gangið jafnvel í störf
hinna?
John: „Það er rétt að okkur finnst mikilvægt
að vinna mjög náið. Ég skrifa handritið aleinn,
en ber það sífellt undir þá tvo og eftir miklar
umræður breyti ég og bæti.“
Andrew: „Ég sinni mestu leiðindunum í kring-
um framleiðsluna og Danny ræður ríkjum þegar
verkið er komið af stað. Þannig að við stöndum
ekki hver yfir öðrum og skiptum okkur ekki af
því sem hinir eru að gera.“
Danny: „Annars er það ótrúlegt hve margar
kvikmyndir eru gerðar án þess að nánustu sam-
starfsmenn tjái sig almennilega. Ég skil ekki
hvernig leikstjóri getur unnið að kvikmynd án
þess að ræða við handritshöfundinn, en það ger-
ist mjög oft. Mér finnst nauðsynlegt að þekkja
höfundinn og vita um kosti hans og galla, osfrv.“
Andrew: „Ég hef séð frægari leikstjóra en þú
getur ímyndað þér fara á bakvið samstarfsmenn
sína og vantreysta handritshöfundinum - eða
öfugt. Að okkar mati er fullkomið traust undir-
staða árangurs.“
horfa með öfundaraugum á bandarískar myndir,
sem hljóta mikla aðsókn. En þeir ættu að bera
meiri virðingu fyrir áhorfendum, sem vilja bara
áhugaverðar sögur. Trainspotting er saga sem
allir skilja og geta orðið hluti af. Þótt Fjögur
brúðkaup og jarðarför og Trainspotting séu ólíkar
myndir, fjalla þær báðar um fólk sem almenning-
ur vill sjá á hvíta tjaldinu."
Þið hafið fengið ýmis tilboð, m.a. frá Holly-
wood, en hafið gefið þeim langt nef. Kemur ekki
til greina að vinna í Bandaríkjunum?
Andrew: „Þetta er ekki svona svart-hvítt.
Hollywood er ekki endilega slæmur staður og
fólk fer þangað af ýmsum ástæðum. Við skulum
athuga að fyrir utan Hollywood er hvergi í heim-
inum jafnskipulögð kvikmyndaframleiðsla, nema
kannski á Indlandi eða í Kína. Það er ósköp eðli-
legt að margir kjósi að fara til Hollywood, einfald-
lega til að vinna, en við þurfum einfaldlega ekki
á því að halda.“
John: „Okkur finnst skipta meira máli að vinna
með fólki sem við þekkjum og það virðist hafa
virkað hingað til. Þannig getum við áfram gert
myndirnar algerlega eftir okkar höfði. Næsta
mynd á að kosta 10 milljónir dollara í fram-
leiðslu, sem er alveg nóg.“
Þið eruð semsagt á leið í aðra kvikmynd, Utah,
þar sem Ewan McGregor fer aftur með aðalhlut-
verkið. Það hefur spurst út að þetta sé rómantísk
ástarsaga. Þetta þarfnast frekari skýringa.
John: „Ég byijaði reyndar á þessu handriti
áður en Trainspotting kom til sögunnar. Eftir
Shallow Grave lá fyrst beinast við að gera aðra
spennumynd, en eftir Trainspotting langaði okkur
að gera eitthvað allt annað og Danny og Andrew
leist vel á þessa ástarsögu. En það kemur í ljós
síðar hvers konar ástarsaga þetta er.“
Andrew: „Utah verður andstæðan við Sense &
Sensibility, sem var nánast bandarísk kvikmynd,
gerð í Englandi. Við ætlum að gera breska mynd *
í Utah í Bandaríkjunum. Allt annað er leyndó!“