Morgunblaðið - 12.06.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 12. JÚNÍ 1996 D 3
RANNSÓKNIR
MIKLIR MOGULEIKARIVEIÐUM OG VINNSLUIGULKERA Á ÍSLANDI
UNDANFARIN 5-6 ár hefur ný
atvinnugrein litið dagsins ljós hér
á landi. Það er veiði á ígulkeijum
og vinnsla. Nokkrir eldhugar sáu
möguleikan í þessari dýrategund
og höfðu nægan kjark til að bytja.
Aðrir hafa svo fylgt á eftir. Ekki
hefur öllum farnast jafn vel og eru
ýmsar ástæður fyrir því.
Eitt af stærstu vandamálunum
er skortur á hráefni af nægilega
miklum gæðum. Þetta er mismun-
andi eftir svæðum og árstíma. Það
er staðreynd að ígulkerahrogn eru
söluhæf aðeins hluta af árinu og
þann hluta ársins sem hægt er að
veiða geta veður hindrað sjósókn.
Þetta getur gert framleiðendum og
útflytjendum mjög erfitt fyrir að
vinna markaði. Sú ígulkeravinnsla
sem hefur lifað af þróunina síðustu
2-3 ár stendur nú frammi fyrir
ennþá stærra vandamáli sem er
ofveiði á þeim veiðisvæðum sem
liggja næst vinnslustöðvunum og
það er vissulega nokkur áhætta því
fylgjandi að treysta á að ný veiði-
svæði finnist á næstunni.
Ereldi lausnin?
Árið 1994 var verðmæti afurða
ígulkeijaiðnaðarins 234 milljónir
íslenskra króna. Árið 1995 var verð-
mætið nokkru minna og á óhagstæð
gengisþróun þar nokkra sök. Samt
sem áður er það ljóst að ígulkera-
vinnslan skapar umtalsverð verð-
mæti og þegar sjávarútvegurinn
stendur i ströngu er rétt að athuga
vel sinn gang áður en dregur úr
vexti atvinnugreinar með slíka
möguleika vegna hráefnisskorts.
Víða um heim hafa menn velt
fyrir sér hvort ekki væri hægt að
tryggja nægt og jafnt framboð af
hágæðahrognum árið um kring og
settar hafa verið fram ýmsar kenn-
ingar um lausn þessara mála. Jap-
anir hafa klakið út og alið ungviði
til hafbeitar síðan snemma á sjö-
unda áratugnum og á írlandi eru
hafnar tilraunir til að byggja upp
ofveidda stofna með þessari aðferð.
Frakkar hafa farið þá leið að byggja
upp eldisstöðvar þar sem ígulkerin
eru í eldi allt sitt líf. Kanadamenn
eru mjög að hugsa sér til hreyfings
og sama má segja um Bandaríkja-
menn og áhugi fer vaxandi í Nor-
egi. Á íslandi eru tveir aðilar innan
Hafrannsóknarstofnunarinnar að
rannsaka eldi ígulkera en taka
nokkuð mismunandi pól i hæðina.
Þegar litið er á þær tilraunir sem
gerðar hafa verið síðustu 10 ár þá
er það gegnumgangandi að skoðað-
ir eru þættir sem varða vöxt og
þroskaferli kynkyrtla. Þetta er eðli-
legt þar sem gæði og magn kyn-
kyrtlanna ráða miklu um nýtingu
og verð á mörkuðum erlendis. Sá
þáttur sem hvað minnst hefur verið
skoðaðut' er hvernig er hægt að
stjórna lit og vaxtarhraða kynkyrtl-
anna með þar til gerðu fóðri. Þegar
tillit er tekið til þess að litur er
gríðarlega mikilvægur þáttur í
verðlagningu hrognanna er þarna
bagalegur skortur á upplýsingum.
Hönnun fóöurs er spennandi
rannsóknarefni
Ég vinn nú að masters-gráðu við
eldisdeild Háskólans í Bergen. Hluti
af því er tilraun hófst í ágústlok
Ofveiði gæti reynst
lielzti þröskuldurinn
Á tímum þrenginga í sjávarútvegi er rétt að gefa gaum atvinnugrein, sem
skapar umtalsverð verðmæti. Björgólfur Hávarðsson stundar nám í eldi
fiska og hryggleysingja við fiski- og sjávarlíffræðdeild Háskólans í Bergen.
Hann fjallar hér um möguleikana sem felast í veiðum og vinnslu á ígulker-
um og veltir jafnframt upp spurningunni hvort eldi ígulkera sé fýsilegur
kostur hér á landi.
1995 og stóð í rúma 5 mánuði.
Kafarar söfnuðu tilraunadýrum af
9-12 metra dypi skammt frá Berg-
en. Alls var safnað 1.800 dýrum
en 1.200 voru notuð til sýnatöku.
Á meðan á tilrauninni stóð var dýr-
unum skipt í tvo hópa þar sem
annar hópurinn var alinn við 12°C
og hinn við 7°C. Hvorum hóp var
síðan skipt í þijá undirhópa sem
fóðraðir voru með fóðri sem inni-
hélt mismunandi magn litarefnis.
Einn hópur, viðmiðunarhópur, fékk
fóður án litarefnis, annar fékk 100
mg í hveiju kílói fóðurs og sá þriðji
fékk 500 mg/kg fóðurs. Litarefnið
sem notað var heitir astaxanthin
og er sama efni og gefur laxi rauð-
an lit. Litarefni þetta er einnig að
fínna í rækjum.
Markmið tilraunarinnar var að
skoða áhrif hita og litarefnis á vaxt-
arhraða og Iit hrogna. Þijár mis-
munandi greiningaraðferðir voru
notaðar til að skoða breytingar á
lit. Ein var litakort, önnur var með
rafeindatæki sem sendir staðlaðan
ljósgeisla í sýnið og litgreinir end-
urskin og sú þriðja er efnagreining
sem gefur magn litarefna í hveiju
kílói hráefnis. Saman gera þessar
greiningaraðferðir það kleift að
Björgólfur Hávarðsson
skilja á milli mismunandi litarefna
og magns þeirra og setja talnagildi
á lit hrognanna. Einnig var hrogna-
innihald mælt og breytingin á því
verður síðan borin saman við niður-
stöður annarra.
Tilraun þessi hefur sýnt að
Skollakoppur er auðveldur í eldi og
meðhöndlun. Tilraunadýrin átu vel
af fóðrinu sem ég hannaði og virð-
ast vaxa mjög vel. Þar sem ég er
ekki kominn langt á leið með grein-
ingu gagna er erfítt og vafasamt
að koma með einhveija niðurstöðu
á þessu stigi. Þó virðast ígulkerin
ekki geta nýtt sér astaxanthin sem
skyldi og er óvíst hveiju þar er að
kenna. Nýjar rannsóknir gefa
ástæðu til að skoða önnur litarefni
sem eru auðfáanleg og ódýr en of
snemmt er að ræða um það hér.
Þó er í bígerð að rannsaka þessi
litarefni í sambandi við doktors-
gráðu.
Er ígulkeraeldi fýsilegur
valkostur á íslandl?
Það er ekki svo langt síðan gjald-
þrot íslensks fískeldis voru stærstu
fréttir í íslenskum fjölmiðlum og
vissulega má segja að of hratt hafi
verið af stað farið. Ég ætla ekki
að fara út í þá sálma hér en mér
finnst rétt að benda á ýmsa mikil-
væga þætti sem eru mismunandi
þegar kemur að eldishliðinni og
þegar upp er staðið eru það einmitt
þessir þættir sem gætu gert kleift
að byggja upp atvinnugrein sem
getur skilað tekjum og atvinnutæki-
færum. Ekki er ætlunin að mála
eldi ígulkera rósrauðum lit heldur
að gefa í skyn að hér sé tegund sem
SKOLLAKOPPUR, lítill gull-
moli ef rétt er staðið að.
HLUTI (kvart) tilraunaaðstöðu greinarhöfundar við fiski- og sjáv- GÓÐUR litur er
arlíffræðdeild háskólans sem er í Tæknigörðunum í Bergen. aðalmarkmiðið.
hefur mikla möguleika á íslandi.
Fyrsti þátturinn og kannski sá mik-
ilvægasti er kjörhiti til besta vaxtar. .
Samkvæmt mínum tilraunum og
annarra (Agnar Steinarson, staðar-
líffræðingur við tilraunastöð Hafró,
Stað við Grindavík, munnleg heim-
ild) er hann aðeins 7°C. Sá vatns-
hiti, sem margar laxeldisstöðvar á
Reykjanesi lentu í basli með reynist
mjög vel fyrir ígulker. Afurðaverð
er hærra reiknað í krónum á kíló.
ígulkerin þrífast mjög vel þegar þau
ganga þétt, ekki er hægt að segja
það sama um lax. En bæði regnbog-
silungi og bleikju líður vel í miklum
þéttleika. Mögulegt er að hægt sé
að fóðra ígulkerin mestan hluta
ársins á þara eða fóðri án litarefn-
is, en nota svo sérstakt fóður með
litarefni í skamman tíma fyrir slátr-
un. Þetta gefur mikla möguleika
hvað varðar hagkvæmni í fóður-
kaupum. Laxinn verður hinsvegar
að fá litarefni í fóðrinu frá unga
aldri eigi hann að ná góðum lit.
Einnig er hægt er að ala mikið
magn lirfa í litlu rými allan ársins
hring, en klak og startfóðrun laxa-
seiða krefst mikils rýmis.
Er tilbúið fóöur betra en þari?
Hrossaþari og beltisþari eru þær
þarategundir sem ígulkerin veljá
helst í náttúrunni og í samanburð-
artilraunum. Hafi ígulkerin nægt
framboð af þara með réttu næring-
arinnihaldi verður árangurinn góð
hrognafyllig og ágætur litur. Það
kemur hinsvegar á móti að þarinn
er mjög breytilegur að næringar-
innihaldi og eru þær breytngar
bæði innan eins árs og á milli árá.
Þegar iðnaður er annarsvegar getur
verið varasamt að treysta um of á
móður náttúru. Eins og sagt var
fyrr eru hrognin ekki söluhæf hluta
úr árinu. Það sem eykur áhættuna
ennþá meir er sú staðreynd að
gæði kynkyrtlanna breytast innan
þeirra tímamarka er þau eru sölu-
hæf. Sá tími er gæði og magn eru
í hámarki er mjög takmarkaður.
Með því að hafa ígulkerin í eldi
þar sem hægt er að stjórna um-
hverfisháttum eins og ljósi, hita og
fóðra þau með tilbúnu fóðri er
hægt að auka lengd þess tíma sem
hrognin eru söluhæf og einnig er
hægt að hámarka framleiðsluna
hvað varðar magn og gæði. Á þenn-
an hátt er hægt að fá mest út úr
því hráefni sem til staðar er, að
auki er einfaldara að staðla fram-
leiðsluna.
Hér er einmitt komið inn á einn
mikilvægasta punktinn í hagkvæm-
um rekstri; stöðlun á gæðum og
áreiðanleg afhending á vöru. Þegar
hægt er að tryggja sér þá vöru sem
kröfuharður viðskiptavinur vill
kaupa og í því magni sem nauðsyn-
legt er fjölgar tækifærum til að
markaðssetja vöruna. Þegar varan
er jafn verðmæt og ígulkerahrogn
og samkeppnin um markaðina svo
hörð sem raun ber vitni ber, að
reyna allt til að tryggja að sá árang-
ur sem náðst hefur nú þegar, verði
grunnurinn að auknu framboði á
íslenskum ígulkeijafurðum. Gleym-
um þó ekki þeirri staðreynd áð
margir af okkar skæðustu kepþi-
nautum hafa álíka möguleika og
við að hreppa hnossið.
Fiskifloti Breta stækkar stöðugt
BRETAR hafa
Sinna ekki tillögum ESB KfunjgS
um niðurskurð í flotanum a*
um að þeir skeri niður fiskiflotann um 40% og segjast ekki munu
sinna því fyrr en tekið verði á kvótahoppinu svokallaða. Þá er átt við,
að útlendingar láti skrá skip sín i Bretlandi og veiði síðan úr breska
kvótanum.
í Bretlandi er það almenn skoð-
un, að nú þegar sé búið að skera
flotann niður við trog vegna
óheiðarlegrar samkeppni við er-
lend fiskiskip og vegna minnkandi
fiskstofna en samkvæmt frétt í
breska dagblaðinu The Independ-
ent er það öðru nær.
Blaðið sagði í forsíðufrétt, að
breska ríkisstjórnin hefði í 13 ár
lofað öllu fögru um fækkun í
flotanum og aukna fiskvernd en
aldrei staðið við eitt né neitt.
Þvert á móti hefði breski flotinn
stöðugt verið að vaxa og nú væru
skip yfir 10 metrar þriðjungi fleiri
en fyrir 13 árum. Minni bátum
hefði fjölgað um tvo þriðjunga.
Blaðið segir, að í níu ár hafi
Bretar gert minna en önnur ESB-
ríki, kannski að Hollandi undan-
skildu, í því að draga úr sókninni
og er nefnt sem dæmi, að á árun-
um 1987-’91 hafi þeir tekið þátt
í ESB-áætlun um draga úr sókn
um 7% en samt tekist að auka
hana um 3% á þessum tíma.
Hollendingar eru sagðir standa
sig jafnvel enn verr en Bretar að
þessu leyti en það kemur á óvart,
að Spánveijar, skálkarnir sjálfir í
augum breskra sjómanna, hafa
minnkað sinn flota um 5% meira
en ESB-áætlunin kveður á um.
Einstefnulokar
SINDRI v"
3
- sterkur í verki
BORGARTÚNI31 ■ SlMI 5627222