Morgunblaðið - 14.06.1996, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 14. JÚNÍ 1996 31
Olíufélag
í hálfa öld
Olíufélagið fagnar í dag 50 ára afmæli sínu,
en fyrsti stjórnarfundur þess var haldinn þann
14. júní 1946. Ekki er þó að sjá ellimerki á
félaginu, sem gengið hefur í gegnum einar
umfangsmestu breytingar í sögu sinni frá því
að frelsi var gefíð til innflutnings og verðlagn-
ingar á olíu. Þorsteinn Yíglundsson
ræddi við þá Geir Magnússon, forstjóra, og
KristjánLoftsson, stjórnarformann
Olíufélagsins, á þessum tímamótum.
Morgunblaðið/Golli
KRISTJAN Loftsson, stjórnarformaður Olíufélagsins, ásamt Geir
Magnússyni, forstjóra framan við aðalstöðvar fyrirtækisins.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
mætti eyða af eigin fé, væri brot á
tjáningarfrelsinu. í sératkvæði eins
dómarans kom fram að takmörk á
fjárstuðningi við flokka og frambjóð-
endur væru ekki brot á tjáningarfrels-
isákvæðinu. Málið snerist einfaldlega
ekki um tjáningu, heldur spillingu.
Menn væru ekki að styðja frambjóð-
endur með himinháum upphæðum til
þess að koma ákveðnum boðskap á
framfæri, heldur til þess að kaupa sér
áhrif.
Herdís segir að í tíð síðustu ríkis-
stjórnar hafi verið sett lög hér á landi
um að fyrirtæki, sem styrktu stjórn-
málaflokka, gætu notað 0,5% af veltu
sinni og væri það framlag frádráttar-
bært frá skatti. „Séu þessi iög rétt-
lætt með tjáningarfrelsinu, því eru
þá allar upplýsingar um stóra
styrktaraðila eins og hernaðarleynd-
armál? Af hveiju eru flokkarnir svona
ólýðræðislegir að opna ekki bókhald
sitt?“ .
Flokkur um
forsetaframboð
Gunnar Helgi Kristinsson telur að
miðað við núverandi kerfi í forseta-
kosningum gæti það skapað verulega
erfiðleika ef frambjóðendur yrðu mjög
margir, eins og þeir gætu orðið fengju
þeir fjárstuðning úr opinberum sjóð-
um. „Auðvitað er þó ekki heppilegt
að láta peninga ráða því hvetjir fara
fram, svo það mætti hugsa sér ein-
hvern stuðning. En hvernig færi ef
forsetaframbjóðandi stofnaði stjórn-
málaflokk um framboð sitt? Fengi
hann þá einn frambjóðenda fjárstuðn-
ing? Nytu fyrirtæki, sem styddu hann,
skattafrádráttar samkvæmt lögum,
en ekki þau fyrirtæki sem styddu for-
setaframbjóðendur, þar sem lög gera
ekki ráð fyrir skattafrádrætti vegna
slíkra framlaga? Þetta kerfi býður upp
á flækjur af þessu tagi og því væri
ef til vill einfaldast að styðja við for-
setaframbjóðendur með einhveijum
hætti.“
Gunnar Helgi segir að reglur um
kosningasjóði verði vart settar í bráð.
„Yrði slíkt gert þýddi það að setja
þyrfti slíkar reglur um stjórnmála-
flokkana og þeirra fjárreiður líka.
Stjórnmálamenn hafa margir verið
mjög á móti slíku og ég er því ekki
bjartsýnn á að þeir ijúki upp til handa
og fóta núna.“
Ekki spurning um
völd heldur virðingu
Jón Kalmansson, hjá Siðfræði-
stofnun Háskóla Islands, segir að það
eitt sé ljóst í þessari umræðu að
krafan um upplýsingaskyldu verði æ
----------- ríkari. „Mér finnst eðlilegt
■j kröfur að einhveijar reglur gildi
ar um °s þá bæði vegna forseta-
sinnar kosninga og þingkosninga.
^ Hætta á hagsmunaárekstr-
um er þó án efa meiri þeg-
ar þingmenn eiga í hlut, en eðli for-
setaembættisins er þannig, að það
er vissulega óæskilegt ef hægt er að
kaupa embættið, ef svo má segja.
Það snertir ekki hugsanleg völd eða
valdaleysi forseta, heldur virðingu
embættisins og kröfu um hlutleysi
þess.“
Þrátt fyrir að Alþingi hafi ekki
bundið reglur um kosningasjóði í lög
má gera ráð fyrir að krafa um slíkt
verði æ háværari. Nú er stjórnmála-
flokkum í sjálfsvald sett hvort þeir
birta upplýsingar um fjárreiður sínar
og slíkt hið sama gildir um frambjóð-
endur til æðsta embættis ríkisins.
Þeir hafa flestir lýst því yfir að sjálf-
sagt og eðlilegt sé að birta endurskoð-
aða reikninga framboðanna. Miðað
við æ ríkari kröfur um að íjármál
þeirra sem leita æðstu metorða séu
almenningi skýr hlýtur næst að koma
til kasta þingmanna.
IDAG eru liðin 50 ár frá því
að fulltrúar Sambands ís-
lenskra Samvinnufélaga,
nokkurra kaupfélaga og
ýmissa útgerðarfyrirtækja settust
niður í Oddfellowhöllinni í Reykja-
vík til þess að taka lokaákvörðun
um stofnun hlutafélags um inn-
flutning og sölu á olíu og hlaut fé-
lagið nafnið Olíufélagið hf. Sam-
bandið sáluga er ekki lengur meðal
hluthafa og hefur félaginu verið
breytt í almenningshlutafélag sem
skartar á þessum tímamótum um
42% markaðshlutdeild á þessum
markaði hér á landi.
Kristján Loftsson, stjórnarfor-
maður Olíufélagsins, segir hins veg-
ar enga deyfð hafa ríkt í rekstri
félagsins frá upphafi. Þá hafi mjög
miklar breytingar átt sér stað frá
því að innflutningur og verðlagning
olíu hafi verið gefin fijáls fyrir fimm
árum síðan.
Enginn slaki í samkeppninni
Akvörðun Irving Oil um að hverfa
frá áformum sínum um rekstur olíu-
félags hér á landi hefur engu breytt
um þá hörðu samkeppni sem ríkt
hefur á þessum markaði á undan-
förnum árum og engin hætta er á
því að einhver lognmolla muni fær-
ast yfir hann á ný, að sögn Geirs
Magnússonar, forstjóra Olíufélags-
ins.
„Eg tel að fyrirætlanir Irving Oil
hafi haft lítil áhrif á þá hörðu sam-
keppni sem ríkt hefur hér á landi
undanfarin ár. Hún á mun fremur
rætur sínar að rekja til
þess að olíufélögin hafa
verið að losna út úr hafta-
kerfi því sem komið var
á árið 1953. Félögin hafa
verið að taka olíuinnkaup
í sínar hendur og verðlagning vör-
unnar hefur verið gefin fijáls. Þetta
hefur síðan skapað forsendurnar
fyrir þeirri samkeppni sem við höf-
um orðið vitni að á undanförnum
árum.“
Geir bendir á að miklar breyting-
ar hafi verið að eiga sér stað á
starfsháttum félaganna undanfarin
ár. Tekin hafi verið upp kortavið-
skipti, verið sé að auka vöruúrval
á bensínstöðvum og koma þar upp
dagvöruverslunum, en slíkt hafi t.d.
verið óheimilt fyrir fáeinum árum.
Umhverfið hafi því verið að taka
stakkaskiptum að undanförnu.
Hversu langt á veg er Olíufélagið
komið í þessari þróun?
„Við erum í raun rétt að fara af
stað með þær breytingar sem
áformaðar eru á bensínstöðvum
okkar og það er ljóst að þeim starfs-
háttum sem verið hafa á bensín-
stöðvum hér á landi verður ekki
breytt á einni nóttu. Við erum t.a.m.
enn að þreifa okkur áfram með
hvaða vörur við eigum að hafa á
boðstólum þar og t.d. hafa verið
gerðar ýmsar tilraunir með hvaða
vörur íslendingar séu tilbúnir til að
kaupa á bensínstöðvum. Þar höfum
við einnig tekið mið af reynslu af
slíkum verslunum í Evrópu."
Geir bendir ennfremur á að ekki
sjái enn fyrir endann á þeim breyt-
ingum sem orðið hafi á þessum
markaði. Hins vegar séu stærstu
grundvallarbreytingarnar afstaðnar
og reikna megi með því að félögin
hafi markað sér þá stefnu sem þau
muni fylgja.
Ókyrrð vegna eignarhlutans í
Olís
Mikið hefur verið rætt um þann
úrskurð sem Samkeppnisráð felldi
fyrir skömmu þar sem tveimur
stjórnarmönnum í Olís, þeim Ólafi
Ólafssyni, forstjóra Samskipa og
Kristni Hallgrímssyni lögmanni, var
gert að víkja úr stjórninni fyrir þann
10. ágúst næstkomandi.
Geir segir að enn hafi ekki verið
ákveðið hvernig brugðist verði við
þeim úrskurði. „Við viljum láta
reyna frekar á þetta atriði, enda
sjáum við ekki að Samkeppnisráð
sé með uppi á borði hjá sér sambæri-
leg mál hjá öðrum fyrirtækjum. Við
höfum alltaf sagt að þessi viðmið-
un, að aðilar sem komi frá fyrirtækj-
um sem Olíufélagið eigi meira en
1% í, eða sem eigi meira
en 1% í Olíufélaginu megi
ekki sitja í stjórn Olís fyr-
ir hönd Olíufélagsins, sé
of þröng. Við teljum miklu
eðlilegra að þar sé miðað
við um 10-15% eignarhlutdeild.“
Geir segir hins vegar kaup Olíufé-
lagsins á 35% hlut í Olís alls ekki
hafa dregið úr samkeppni á þessum
markaði og Kristján tekur undir
það. „Við sjáum það t.d. í síðasta
útspili Olís-manna þar með opnun
OB-bensínstöðvarinnar í Hafnar-
firði að þeir eru ekkert að slá slöku
við í samkeppninni og svo á einnig
við hér.“
Geir bætir því við að tengslin við
Olís nái aðeins að rekstri Olíudreif-
ingar, það hafi ekki haft nein áhrif
á samkeppni milli félaganna þrátt
fyrir að rekstur dreifingarkerfanna
hafi verið sameinaður.
Olíudreifing staðið undir
væntingum til þessa
Olíudreifing er nú á sjötta starfs-
mánuði sínum og aðspurður segir
Geir að reksturinn og sameining
dreifikerfanna hafi gengið sam-
kvæmt þeim áætlunum sem gerðar
hafi verið. „Við byijuðum á því að
sameina dreifikerfið á höfuðborgar-
svæðinu og síðan tókum við Suður-
land. Nú erum við síðan að ljúka
við sameiningu kerfanna á Vextur-
landi.
Þetta er hins vegar mjög flókið
ferli og ýmislegt sem taka þarf til-
lit til og við höfum því ekki viljað
fara hraðar yfir en við ráðum vel
við. Við reiknum hins vegar með
að auðvelt eigi að reynast að ljúka
sameiningunni á þessu ári,“ segir
Geir. Hann segir að það sem af
sé hafi hið nýstofnaða fyrirtæki
staðið undir öllum þeim vænting-
um sem til þess hafi verið gerðar
í upphafi.
Sterk staða á markaðnum
Staða Olíufélagsins er sterk á
þessum tímamótum, að mati Geirs.
Félagið hafi verið að skila um 6-8%
arðsemi á undanförnum árum og
horfur séu á því að arðsemi þessa
árs verði á svipuðu reiki. „Raunar
má segja það sem svar við þeirri
gagnrýni sem fram kemur á olíufé-
lögin í hvert skipti sem bensínverð
hækkar hér á landi í kjölfar hækk-
ana á heimsmarkaðsverði ytra, að
arðsemi olíufélaganna breyttist
ekkert við það að verðlagning var
gefin fijáls.
Það er því ekkert hæft í því að
félögin hafi reynt að auka hagnað
sinn með þessum hækkunum.
Raunar er arðsemi olíufé-
laganna of lítil hér á landi
miðað við þær kröfur sem
gerðar eru um arðsemi
áhættufjármagns í rekstri
erlendis, en þar er gjarn-
an miðað við um tvö- til þrefalda
ávöxtun ríkisskuldabréfa, sem
myndi svara til um 12-15% arð-
semi.“
Geir segir að félagið búi enn-
fremur við mjög sterka markaðs-
stöðu og fjárhagsstaða þess sé
sterk þrátt fyrir miklar fjárfesting-
ar á undanförnum árum. „Við höf-
um varið um 2 milljörðum króna í
fjárfestingar, annars végar í Olíu-
félaginu sjálfu, er hlutur SÍS var
keyptur, og hins vegar í Olís á síð-
asta ári. Þessar miklu fjárfestingar
hafa vissulega íþyngt nokkuð
lausafjárstöðu fyrirtækisins, en
hins vegar var skuldastaða þess
mjög góð áður en ráðist var í þær
og því réð það ágætlega við þær.
Þá er eiginfjárhlutfall þess enn um
50% þrátt fyrir þetta.“
Kristján segir að enn séu umtals-
verðar breytingar framundan hjá
félaginu á næstu árum. Talsverð
fjárfesting sé fólgin í þeim breyt-
ingum sem eigi eftir að eiga sér
stað á bensínstöðvum félagsins.
„Auk þess sáu menn mikla fjár-
festingu framundan sem fylgja
myndi þeim breytingum sem gera
þurfti á birgðastöðvum og olíu-
tönkum félagsins vegna mengun-
arvarna. ^
Það var einmitt hugmyndin með
stofnun Olíudreifingar að reyna að
lækka kostnað vegna þessara
endurbóta. Það er ekki hægt að
ná fram neinum verulegum sparn-
aði nema með slíkum stóraðgerð-
um. Til dæmis hvað varðar þessar
mengunai-varnir, þá mun fylgja
þeim mikill kostnaður við að steypa
í kringum tanka og byggja jafnvel
upp nýja. Með því að fækka birgða-
stöðvum má ná fram sparnaði í
þeim framkvæmdum og ég held
að þetta séu mestu breytingarnar
sem fyrirtækið eigi eftir að ganga
í gegnum a.m.k. næstu 5 árin.“
Saga félagsins fest á blað
í tilefni hálfrar aldar afmælis
fyrirtækisins hefur Jón Þ. Þór sagn-
fræðingur verið fenginn til þess að
skrá sögu félagsins og er nú verið
að leggja lokahönd á það verk.
Geir segir að m.a. hafi verið ákveð-
ið að ráðast í þetta nú þar sem
ákveðin kynslóðaskipti hafi verið
að eiga sér stað hjá fyrirtækinu á
undanförnum misserum og fjöldi
starfsmanna sem unnið hafí hjá því
undanfarin 30-40 ár hafi
verið að láta af störfum
sökum aldurs. „Við vild-
um því nota tækifærið og
leita í smiðju þessa fólks
til þess að geta varpað -
sem bestu ljósi á sögu félagsins við
þennan áfanga.“
Kristján bætir því við að aðeins
séu 2 ár liðin frá því að Karvel
Ögmundsson, síðasti aðilinn úr
fyrstu stjórn félagsins, hafi gengið
úr stjóm eftir 48 ára samfleytta
stjórnarsetu. Þrátt fyrir að 2 ár séu
liðin frá þyí að hann hætti í stjórn-
inni fylgist hann enn vel með
rekstri fyrirtækisins 92 ára að
aldri.
í tilefni af 50 ára afmælis félags-
ins verða veittir tveir styrkir, hvor'
að úáfhæð ein milljón króna, til
mannræktarmála en ákvörðun um
hvert styrkirnir muni renna verður
tekin á stjórnarfundi félagsins í
dag. Þá verður safnkortshöfum
veittur tveggja króna afsláttur af
bensíni, í punktum, í tilefni dags-
ins.
Kaupin í Olís
ekki dregið úr
samkeppni
Miklar breyt-
ingar enn
framundan