Morgunblaðið - 22.06.1996, Side 22

ÚTI AÐ BORÐA MEÐ HRAFNI GUNNLAUGSSYNI
Myrkrahöfðinginn er heiti á nýju kvik-
myndahandriti eftir Hrafn Gunnlaugsson
og Þórarin Eldjám, en verkið er byggt á
-----------------------------7----------
Píslarsögu Jóns Magnússonar. I kvöldverð-
arspjalli við Svein Guðjónsson ræðir Hrafn
um hugmyndina að baki verkinu, hlekki
hugarfarsins, austurlenska lífsspeki og
matargerðarlist.
HRAFN segir mér í
óspurðum fréttum að
hann sé í lambakjötsbind-
indi af hugsjónaástæðum. „Mér
finnst lambakjöt afskaplega góm-
sætt, ef það er vel matreitt," segir
hann. „En ég hef heitið sjálfum mér
því að borða ekki lambakjöt fyrr en
lausaganga búfjár á Islandi hefur
verið stöðvuð og rollur lokaðar inni í
hólfum í stað þess að reisa 270 millj-
ón króna gaddavírsgirðingu á einni
af náttúruperlum íslands, Eyvind-
arstaðaheiði, eins og menn eru að
tala um. Og það í nafni friðunar.
Enginn hreyfir við mótmælum og
jafnvel Mogginn lofar í leiðara þessa
áætlun, sem að mínu mati jafngildir
því að rista móður jörð á hol. Við
verðum að fara að hugsa okkar gang
í þessum efnum.“
Er það kannski af hugsjóna-
ástæðum sem hann er svona hrifínn
af austurlenskum mat?
„Það má vel tengja saman hug-
sjónir og matargerðarlist, en ég var
mjög ungur þegar ég heillaðist af
töfrum Austurlanda og eftir að ég
fór að fara þangað reglulega hin
seinni ár hefur framandi menning
þessara landa haft æ meiri áhrif á
lífsskoðun mína.“
Við sitjum á veitingahúsinu
Sjanghæ við Laugaveg og er það vel
við hæfi, þvi sá staður sérhæfir sig í
kínverskum mat. Reyndar hafði
Hrafn bent mér á lítinn veitingastað
við Hlemm, Banthai, sem hann
kvaðst vera afar hrifinn af, en sá
staður sérhæfir sig í tælenskum og
víetnömskum heimilismat. „Ef þú
vilt koma einhverjum verulega á
óvart skaltu fara með hann þangað.
Það er fjölskylda sem rekur staðinn
og þú ert að borða það sama og hún.
Þú ert kominn þarna inn í einhverja
aðra vídd.“
Hrafn segir áhuga sinn á matar-
gerðarlist líklega stafa af því að
bragði og lykt sé ekki hægt að koma
til skila í kvikmynd:
„Flestu öðru get ég komið frá mér
í kvikmyndinni, en ekki bragði eða
lykt. Ég hef nánast óþægilega næmt
bragðskyn og er svo lyktnæmur að
ég get persónugreint fólk eftir lykt-
inni.“
Sætt, beiskt ag
heitt
Hann segir mér að til þess að
njóta austurlenskrar matargerðar-
listar verði blandan að vera rétt.
„Við verðum að fá okkur eitthvað
sætt, eitthvað beiskt og eitthvað
„heitt“, kryddað með karrí eða pip-
ar, til að máltíðin fái réttan sam-
hljóm,“ segir Hrafn um leið og við
setjum upp lesgleraugun til að sjá á
matseðilinn. Talið berst að ferðum
Hrafns um Asíu.
„Ég hef farið til Víetnam árlega
síðan 1986 og þar, eins og annars
staðar í Asíu, hef ég orðið fyrir
sterkum áhrifum frá lífsskoðunum
íbúanna. Þetta fólk býr yfir ein-
hverju „búddísku" innra jafnvægi
sem okkur skortir. í Víetnam býr
þjóð sem hefur átt í styrjöldum um
aldir við mestu hemaðarveldi
heims, Kínverja, Japani, Frakka og
nú síðast Bandaríkjamenn og með
æðruleysi sínu og innra jafnvægi
tókst Vietnömum að lifa þessar
hremmingar af og bera sigur úr být-
um. Þetta hugarfar gerir fólk eins
og bambusinn sem bognar, en réttir
úr sér um leið og vindinn lægir.“
Hvemig eru viðhorf Víetnama til
Bandaríkjamanna núna?
„Mér finnst þeir tala um þá sem
uppvöðslusama óþekktarorma, sem
voru til vandræða en em nú famir
heim til sín. Þeir virðast ekki leggja
langrækna fæð á Kanana, þótt und-
arlegt megi virðast. Á stríðsminja-
safni í Ho Chi Minh-borg, sem áður
hét Saigon, þar sem sjá má minjar
um átökin við öll þessi hemaðar-
veldi er áberandi að Víetnamar virð-
ast líta á Japani sem grimmustu og
hörðustu andstæðinga sína.
Annars hafa þeir mjög sérstakan
húmor og á torgi einu í þessari sömu
borg rakst ég eitt sinn á brotajárns-
hrúgu, sem átti að vera eins konar
skúlptúr og þar stóð: „Til minningar
um fall Saigon. Petta var hliðið að
bandaríska sendiráðinu, sem var
það eina í borginni sem skemmdist
þegar frelsissveitirnar frelsuðu
hana úrklóm heimsvaldasinna.“
MorgunDiaoio/Jon ovavarsson
HRAFN Gunnlaugsson: „Ef við hefðum ekki haft vit á að tapa sjálf-
etæðinu 1264 hefðum við líklega dáið út.“
Fiskaugu ug
kjúk linga tær
Það er komið að því að panta og
við ákveðum að fá okkur blandaðan
kínverskan forrétt sem inniheldur
vorrúllu, þ.e. nautakjöt og græn-
meti, gufusoðna hveitibollu með
svínakjöti og syew mai, þ.e. innbak-
að svínakjöt með rækjum og græn-
meti og í aðalrétt velur Hrafn netta
blöndu af sætu, beisku og heitu, þ.e.
úthafsrækjur með ananas og hnet-
um, ristaða önd með baunaspírum
og Hoi Sin-sósu og nautakjöt í karrí
að hætti Kanton-búa. Með þessu
drekkum við svo Mouton Cadel-
hvítvín, árgerð 1994.
„Það er ótrúlegt hvað Asíubúar
kunna að nýta hráefnið til þrautar.
Þarna hef ég til dæmis smakkað
andatungusúpu og fiskaugnaseyði. I
Asíu þykir hausinn mesta lostæti
fisksins, enda em í honum sjö ólíkar
bragðtegundir, en í fiskinum sjálf-
um aðeins þrjár. Og einhver besti
matur sem ég hef smakkað þarna er
gerður úr kjúklingatám. Það em
ýmsir möguleikar á að matreiða
kjúklingatær. Hér á landi er þessu
öllu hent. Og það eru ekki mörg ár
22 LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Hvað er sársauki?
GYLFI ÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR FJALLAR UM FURÐUR SÁLARLÍFSINS
SAGAN greinir frá mismunandi
hugmyndum manna um sársauka í
gegnum aldirnar og hvaða ráð
menn notuðu gegn honum. Frum-
stæðar þjóðir tengdu sársauka við
illa anda og reyndu að hrekja þá á
brott, t.d. með því að bera hring í
eyra eða dansa særingadansa. Síð-
ar uppgötvuðu menn að ýmsar
jurtir draga úr sársauka og má
rekja notkun ópíums til Babýloníu-
búa um 1500 fyrir Krist. Forn-
Kínverjar þróuðu nálarstungu-
aðferðina, sem á síðari árum hefúr
orðið vinsæl á vesturlöndum.
Forn-grikkir veltu fyrir sér
orsökum sársauka. Platon hélt því
t.d. fram að sársaukinn stafaði ekki
aðeins af utanaðkomandi áreitum
heldur einnig frá sálinni, og þegar
kristni kom til sögunnar urðu til
nýjar hugmyndir um að hægt væri
að lina sársauka með
handayfirlagningu og bænum.
Trúin hafði þannig áhrif á
sársaukaskynið, og eru þau áhrif
velþekkt og viðurkennd í dag.
í lok miðalda fóru menn að
rannsaka sársauka á vísindalegri
hátt. Árið 1644 lýsti franski
heimspekingurinn Descartes leiðni
skynjana, þ.á m. sársauka, eftir
fíngerðum þráðum, sem tengdu
vefi líkamans við heilann.
Deyfingar á sársauka hófust síðan
á fyrri hluta 19. aldar með fram-
leiðslu morfíns. Löngu síðar kom í
ljós að líkaminn framleiðir sitt
eigið efni, endorfín, sem vinnur
gegn sársauka.
Þegar vísinda- og tækniöld hélt
innreið sína var lögð megináhersla
á hinar líkamlegu orsakir. Sársauki
var einkum talinn þjóna því
hlutverki að vera viðvörunarmerki
íyrir líkamann gegn hugsanlegum
skaða. Seinni tíma rannsóknir hafa
hins vegar sýnt fram á áhrif
sálarlífs á sársaukaskynjun og
margar af eldri hugmyndum um
sársauka og lækningu við honum
þykja nú ekki jafn fráleitar og um
skeið var talið.
Flestir líta nú svo á að sársauki
eigi sér bæði líkamlegar og
sálrænar orsakir. Upplifun hans er
í sjálfu sér sálræn, skynjun sem
getur verið einstaklings'bundin og
hefur ekki nema takmarkaða
samsvörun við þann líkamlega
skaða sem að baki liggur.
Það er því mjög mismunandi
hvernig fólk skynjar og bregst við
sársauka. Sársaukaviðbrögð eru
lærð. Ákveðin viðbrögð við sárs-
auka geta festst í sessi þar sem þau
veita umbun. Sársauki getur kallað
á athygli, meðaumkun og
umhyggju. Þannig geta sárs-
aukaviðbrögð orðið mjög mikil af
vægu áreiti sökum þeirrar umb-
unar sem þau veita barni. Dæmi
um þetta er þegar foreldrar sinna
barni sínu helst, þegar það sýnir
merki um sársauka eða vanlíðan.
Börn slíkra foreldra læra að sárs-
aukaviðbrögð gefa ást og um-
hyggju og beita því þessum við-
brögðum mun oftar en annars
mundi vera.
Skilgreind hefur verið sérstök
persónuleikagerð, fólk sem nær sér
hægt eftir áverka og getur fengið
langvarandi sársauka án nokkurra
líkamlegra áverka eða sjúkdóms.
Það þjáist oft af sektarkennd og
notar sársauka sem nokkurs konar
sjálfsrefsingu og bregst við með
því að breyta vanlíðan sinni í
líkamleg einkenni. Þunglyndislyf
geta virkað gegn langvarandi
sársauka, þar eð þau draga úr
sálrænum orsökum sársaukans.
Ytri aðstæður geta haft mikil
áhrif á upplifun sársauka. Meiðsl
sem verða þegar öll athygli er
bundin öðru virðast ekki sársauka-
full, þ.e. sársaukinn kemst ekki að í
meðvitundinni. Þetta á t.d. við um
íþróttamenn í keppnum og
hermenn í bardaga, þar sem við-
komandi má ekki vera að því að
sinna neinu öðru en að standa sig
eða komast lífs af. Og allir þekkja
hve auðvelt er að beina athygli
barna frá sársaukanum, þegar þau
meiða sig, með því að vekja athygli
þeirra á einhverju óvæntu eða
spennandi. Það getur líka verið nóg
að „kyssa á meiddið" til að
sársaukinn hverfi.
Fólki, sem slasast illa eitt síns
liðs og verður að treysta á sjálft
sig, virðist þurrka út sársaukann,
e.t.v. með endorfín-myndun, meðan
fólk sem hlýtur sambærilega
áverka í návist annarra, getur sig
hvergi hreyft vegna sársauka.
Þótt sársauki sé ákaflega
persónuleg upplifun ráðast hin ytri
viðbrögð við honum mikið af því
hvernig aðrir bregðast við undir
svipuðum kringumstæðum og hvað
aðrir álíta viðeigandi. í leit sinni að
réttum viðbrögðum leitar
einstaklingurinn að fyrirmyndum í
nánasta umhverfi sínu, sem verða
honum töm síðar. Þannig læra
börn t.d. af foreldrum sínum
hvernig bregðast skuli við
sársauka, hvort þau eigi að leiða
hann hjá sér eða láta hann í ljós.
Viðbrögð við sársauka eru ekki
aðeins breytileg milli einstaklinga,
heldur er einnig munur á því
hvernig einstaklingar úr mismun-
andi menningarsamfélögum bregð-
ast við sársauka. Gott dæmi eru
tráarsiðir Indverja sem
vesturlandabúum kann að virðast
bæði grimmilegir og sársaukafullir.
Ungir menn eru valdir til þess að
blessa uppskeruna og hanga við
athöfnina í stórum krókum sem
stungið er í bak þeirra. Þeir virðast
finna til lítilla óþæginda og er það
talið stafa af því hve mikill heiður
felst í því að vera valinn í þetta
hlutverk. Sár þeirra gróa einnig
ótrúlega fljótt.
Sársauki er í eðli sínu sálræn
upplifun og ólík eftir einstaklingum
og aðstæðum, hver svo sem hin
líkamlega meinsemd að baki
honum er. Þess vegna er með-
höndlun á sársauka, einkum lang-
varandi sársauka, mismunandi og
fjölbreytileg.
• Lesendur Morgunblnðsins geta
spurt sálfræðinginn uni það sem þcim
liggur á hjarta og er tekið á móti
spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í sfma 5691100 og
bréfum eða sfmbréfum merkt: Viku-
lok, Fax 5691222.