Morgunblaðið - 22.06.1996, Blaðsíða 24

MORGUNBLAÐIÐ
24 LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ 1996
SKÁPUR frá seinni hluta 17.
aldar, innlagður dýrindis
steinum og marmara.
A LAUGARDEGI
Barakk-
stíUinn
1300-1770
í síðasta þætti fjallaði Sigríður_
Ingvarsdóttir um endurreisnarstílinn,
rætur hans og einkenni. Nú tekur hún
barokkstefnuna fyrir, en hún var
allsráðandi í Evrópu á sautjándu
og átjándu öld.
EINS og flestar nýjungar I list-
um á þessum tíma átti
barokkstefnan rætur að rekja
til Ítalíu, nánar tiltekið Rómar. Oft
getur reynst erfitt að segja hvenær
einni stíltegund lýkur og önnur tek-
ur við, því breytingin gerist hægt.
Talið er að stílhugtakið barokk
merki perla, óregluleg lögun. I
fyrstu voru það franskir mennta-
menn sem notuðu orðið til að lýsa
byggingarlist sem ekki féll að
strangklassískum stíl. Þegar
barokkstíll er borinn saman við end-
urreisnarstílinn kemur í ljós að í
honum er meiri hreyfing, íburður og
ýkjur. Form eins og ferningur eða
hringur sjást varla í barokkstílnum.
Hins vegar birtist sporbaugur eða
egglaga form barokkstílsins ekki
einungis í myndarömmum heldur
einnig í húsgögnum og nytjahlutum.
BburðarmíkiH
útskurður
Vissulega þróaðist barokkstfllinn
sjálfstætt í hverju landi, þótt
stöðugt væri leitað til útlendra fyrir-
mynda. Þótt fyrst væri litið til Italíu
var Frakkland brautryðjandi í þess-
um nýja stfl húsgagnalistar.
Barokkstíllinn var voldugur og
þunglamalegur. Sterkir litir voru
áberandi, íburðarmikill útskurður
blóma- og blaðamynstra, þar sem
rósir, túlípanar og andlitsgrímur
eða mannamyndir voru algengar
fyrirmyndir og notaðar í útskurði
húsgagna. Fomklassísk skraut-
minni voru tekin upp, grotteskur og
akantusblöð. Umgerðin um skraut-
fletina var íburðarmikil með skæld-
um grímum og brynjuðum vopnum.
Hnotan var enn vinsælasta viðar-
tegundin. íbenviður var stundum
notaður til að spónleggja húsgögn
að öllu leyti, en var áður notaður til
inngreypingar. Palesanderviður var
einnig talsvert notaður. Báðar þess-
ar viðartegundir voru dýrar og
þurfti að flytja þær inn frá fjarlæg-
um löndum. Inngreyping varð vin-
sæl og farið var að lakka húsgögn
með aðferð Japana sem þótti gagn-
fáguð. Framfarir urðu miklar á
þessu tímabili og nýjar gerðir hús-
gagna litu dagsins Ijós — skrifborð-
ið, kommóðan og veggspegillinn eru
barrokkuppfinningar.
Farið var að nota fasta bólstrun í
sæti og bak á stólum í ríkari mæli en
áður. Bakið á bólstruðu stólunum
vai’ yfirleitt beint, hátt og óþægi-
legt. Flosdúkur, glitvefnaður eða
skinn með upphleyptum, marglitum
skreytingum voru notuð á dýrari
húsgögn. Um húsgögn alþýðufólks
er minna vitað, því að fátt hefur
varðveist. Hin íburðarmiklu hús-
gögn hafa varðveist betur og lent á
söfnum.
Stíll hins sigrandi
Binveldis
Helsti brautryðjandi barokkstíls-
ins var Giovanni Lorenzo Bemini
CONSOLE taple skrifborð frá frá 1715.
ITALSKUR
stóll frá
1700.
SKRIFBORÐ frá 1685, inngreypt
skjaldbökuskeljum og gyllingu.
FRANSKUR
stóll í barokkstíl
frá 1685.
Hallarbgggingar
Árið 1661 varð Lúðvík XIV
(1643— 1715) konungur í Frakk-
landi. Hann hafði ekki verið lengi
konungur þegar hann lét reisa stór-
byggingar. Kapp var lagt á bygg-
ingu Louvre-hallarinar, þáverandi
aðsetur hirðarinnar. Bernini, sem
þótti besti arkitekt í heiminum, var
sóttur til Rómar og falin yfimmsjón
með verkinu.
Arið 1661 var stofnuð listaaka-
demía fyrir flestar greinar lista.
Auk þess var franskri akademíu
komið á fót í Róm árið 1666.
Skömmu síðar var ákveðið að
reisa Versali, mestu höll veraldar,
25 km fyrir utan Pan's. Lúðvík XIV
fékk Charles Lebrun (1619—90) til
að stjóma byggingunni, en hann átti
síðar eftir að verða aðal menningar-
frömuður Frakklands. Hann var
næstum einráður í túlkun Versala-
tísku og um tíma stjórnaði hann
listaakademíunni, skreytingum Ver-
salahallar og Góbelínverksmiðjunni,
sem stofnuð var 1663. Hann sagði
fyrir um skreytingar í smáatriðum,
teiknaði myndaramma, skrautlist,
laufbeðjur, myndvefnað og kristal-
krónur. En herskarar annarra lista-
manna lögðu hönd á plóginn að
ógleymdum listiðnaðarmönnum,
sem lögðu til góbelínvefnað, hús-
gögn og hvers kyns skreytingar.
Inngreyping mddi sér til rúms á
barokktímabilinu. Góbelínverk-
smiðjan framleiddi skápa úr íbenviði
innlagða dýrindis steinum og málm-
um (pietre dure), ítölsk aðferð frá
1600. Gyllt brons var notað sem um-
gjörð á viðinn til að undirstrika
hönnunina. Góbelínverksmiðjan og
aðrir fóru að smíða skápa úr íben-
viði sem voru skreyttir með út-
skurði og inngreypingu. Á miðjum
skápnum var hurð, en til hliðar vom
litlar skúffur með gylltum fígúrum.
íburðarmikil
húsgagn
Viðartegundirnar urðu fjölbreytt-
ari. Húsgögnin sem smíðuð voru
fyrir Versali voru íburðarmikil og
skrautleg enda gætti áhrifa þeirra í
langan tíma. Inngreyping með dýr-
indis málmum, jafnvel hreinu gulli
og skelplötum var mikið notuð.
Frönsk barokkhúsgögn eru oft
kennd við Lúðvík XIV og
barokkstfllinn breiddist síðan út um
alla álfuna. Um miðja 17. öld fór að
bera á því að bólstraðir stólar væru í
stfl við gardínur, rúm eða himinrúm.
Stólar voru gylltir, útskornir með
laufamynstri, bólstraðir með silki og
flaueli í sterkum litum. Eftir 1680
urðu skápar og borð íburðarmeiri
og gyllta útskoma hliðarborðið með
marmaraplötunni (console table)
leit dagsins ljós.
(1598—1680). Hann var bygginga-
meistari og myndhöggvari og
óhemju afkastamikill. í dag era gos-
brannar hans mörgum augnayndi í
Róm, en þekktastur er hann fyrir að
fullgera Péturskirkjuna.
Barokkstfllinn var yfirleitt ná-
tengdur kaþólsku kirkjunni og hans
gætti mest í löndum Habsborgara.
Hann hefur einnig verið nefndur
stfll hins sigrandi einveldis og í
Frakklandi er hann beinlínis kennd-
ur við „sólkónginn“ Lúðvík XIV.
Þegar listmunir þessa tímabils eru
skoðaðir er nauðsynlegt að hafa
tvennt í huga. I fyrsta lagi höfðu
verið stofnuð austur-asísk verslun-
arfélög víðs vegar í Evrópu og flutt
voru kynstur inn af austurlenskum
gagnfáguðum listmunum sem féllu í
góðan jarðveg hjá yfirstéttinni. í
öðra lagi höfðu áhrif páfa víðs vegar
minnkað eftir 1648.
Á 16./)g 17. öld kepptust lista-
menn á Ítalíu við að búa til listaverk
páfanum til dýrðar, en hver páfinn á
fætur öðram var vemdari og aðdá-
andi lista og vinnuveitandi fjölda
listamanna. A þessu tímabili vora
reistar margar stórbyggingar,
kirkjur, klaustur og hallir, en litið
var á hverja þeirra sem listaverk og
listasafn í senn. Þetta átti þó ekki
við víða norðar í Evrópu, í Bretlandi
og á Niðurlöndum þar sem auðug
borgarastétt var vel á veg komin
með að leysa aðalinn af hólmi.
Aldarfjórðungi síðar...
FYRIR réttum 25 árum var tek-
in ljósmynd af fimm gjörvuleg-
um piltum, sem fögnuðu þeim
áfanga að hafa útskrifast sem
stúdentar frá Menntaskólanum í
Reykjavík. Þetta voru þeir Hjör-
leifur B. Kvaran, Geir H.
Haarde, Jón Þór Sverrisson,
Hannes J. S. Sigurðsson og
Steinn Jónsson.
Að loknu stúdentsprófi skildu
leiðir. Hjörleifur hóf nám í lög-
fræði og starfar nú sem borgar-
lögmaður. Geir lauk prófi í hag-
fræði í Bandaríkjunum og hasl-
aði sér síðan völl í stjórnmálum
og er nú alþingismaður og for-
maður þingflokks Sjálfstæðis-
flokksins. Þeir Jón Þór, Hannes
og Steinn ákváðu að helga lækn-
isfræðinni líf sitt og starfa allir
sem slíkir, Jón Þór á Akureyri,
Steinn í Reykjavík og Hannes í
Bandaríkjunum.
„Við hittumst á stúdents-
afmælinu í vor, 25 árum og jafn-
mörgum kílóum síðar og ákváð-
um að endurtaka leikinn og
ÞÁ — Nýútskrifaðir stúdentar frá MR: Iljörleifur B. Kvaran, Geir
H. Haarde, Jón Þór Sverrisson og í fremri röð: Hannes J. S.
Sigurðsson og Steinn Jónsson.