Morgunblaðið - 22.06.1996, Page 28

28 LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. JÚNÍ1996 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LYÐRÆÐIOG
UTANKJÖRSTAÐA-
KOSNING
SAMKVÆMT lögum um utankjörstaðakosningu,
sem breytt var á árinu 1987, hófst kosningin
átta vikum fyrir kjördag og það þótt framboðsfrest-
ur væri þar til fjórar vikur væru til kjördags. Áður
en þessi lagabreyting átti sér stað, gat utankjörstaða-
kosning ekki farið fram, fyrr en framboðsfrestur var
runninn út.
Þegar breytingin var í lög leidd fyrir níu árum
vakti félagsmálaráðherra athygli á þessu misræmi
og taldi að það gæti valdið erfiðleikum í framkvæmd
og voru þá nefndar sveitarstjórnarkosningar sérstak-
lega, þar sem framboð í sveitarfélögum þyrftu ekki
endilega að fara eftir því flokkamynstri, sem lengi
hefði verið við lýði í landinu. Voru þingflokkar beðn-
ir að skoða hvort ástæða væri til að breyta lögum
um sveitarstjórnarkosningar að þessu leyti, en ekki
reyndist grundvöllur fyrir því.
Nú hefur þetta misræmi enn betur komið í ljós
við væntanlegar forsetakösningar og ýmiss konar
vafaatriði hafa komið upp í því sambandi. Utankjör-
staðakosning til kjörs forseta íslands hófst áður en
síðasta framboðið kom fram, sem vekur upp áleitnar
spurningar um hvort kröfur um lýðræðislegar kosn-
ingar eru uppfylltar. gagnvart þeim frambjóðanda.
Er um fullkomið lýðræði að ræða, þegar kosning
er hafin án þess að kjósendum sé ljóst, hveijir eru
í framboði? Kjósandi, sem kýs áður en framboðsfrest-
ur er útrunninn, hefur ekki sama val og aðrir kjósend-
ur og lýðræðið hlýtur að byggja á jafnræði allra
kosningabærra manna til þess að velja sér forseta.
Þá hafa þær raddir og heyrzt að komi fram kjör-
seðlar í utankjörstaðakosningu með nafninu „Guð-
rún“, eigi það atkvæði að tilheyra Guðrúnu Agnars-
dóttur, eftir að nafna hennar Pétursdóttir hætti við.
Væru þær báðar í kjöri, hefði slíkt atkvæði talizt
til vafaatkvæða og hlýtur að vera það áfram af þeirri
einföldu ástæðu, að þótt Guðrún Pétursdóttir sé
ekki lengur forsetaframbjóðandi, þá var hún það
þorra þess tíma, sem utankjörstaðakosningin stóð,
eða hartnær sjö vikur af átta.
BJÖRK
BJÖRK Guðmundsdóttir hélt tónleika í Laugardals-
höll í gærkveldi. Við íslendingar fögnum því
ávallt, þegar þessi heimskunna tónlistarkona sækir
okkur heim og flytur tónlist sína hér. Þjóðin gleðst
yfir velgengni hennar og hún er verðugur fulltrúi
okkar íslendinga á alþjóðlegum vettvangi.
Ekki síst fyrir þær sakir, er það ánægjulegt fyrir
íslenska aðdáendur Bjarkar, þegar hún segir hér í
Morgunblaðinu í gær, að hún sé ekki hingað komin
af skyldurækni við samlanda sína, heldur sé það
henni tilfinningamál að syngja fyrir íslenska áheyr-
endur. Hún geymi ísland þar til síðast þegar hún er
á tónleikaferðalögum, uns tónleikarnir séu orðnir
eins góðir og þeir geti framast orðið. „Það er vegna
þess að ég hef mestan metnað til að halda góða
tónleika hér og það er mikilvægara fyrir mig hér
en annars staðar,“ sagði Björk orðrétt.
Það er einnig ánægjuefni að fylgjast með því að
frægð og frami virðast engin áhrif hafa haft á per-
sónu Bjarkar. Hún er jafn látlaus í framkomu, einlæg
og opinská, eins og hún var, þegar hún fyrst sló í
gegn hér heima. Það þarf vissulega sterk bein til
þess að vera ósnortin af jafnmikilli velgengni og
Björk hefur átt að fagna á undanförnum árum.
FORSÍÐA fyrstu
Lesbókarinnar, 1925.
BREYTINGIN á
Lesbók 1962.
EITT BLAÐ
í þriðja sinn í 70 ára sögu Lesbókar eru gerð-
ar breytingar á þessu elzta sérblaði Morffun-
blaðsins, nú með þeim hætti að sérblaðið
Menning-listir, sem einnig heíur fylgt
Morgunblaðinu á laugardögum er nú sam-
einað Lesbókinni. Af þessu tilefni hefur útlit
Lesbókarinar verið endurhannað.
ASÍÐASTA ári var þess
minnst að 70 ár voru liðin
frá því Lesbók Morgun-
blaðsins hóf vikulega
göngu sína 4. október, 1925. í lið-
lega sjö áratugi hafa lesendur
Morgunblaðsins vanizt því að fá
Lesbókina um helgar, en að sjálf-
sögðu hafa verulegar breytingar
orðið á henni á svo löngum tíma.
Sérstaða Lesbókarinnar hófst strax
með því að hún var prentuð í öðru
og miklu minna broti en Morgun-
blaðið. Efnislega var Lesbók strax
mörkuð sú stefna sem í aðalatriðum
hefur verið haldið, nema hvað nýjum
efnisfiokkum hefur verið bætt við í
áranna rás.
Nú þegar nauðsynlegt þykir að
endurhanna blöð með fárra ára milli-
bili til þess að fylgjast með hrað-
fleygum tíma, er næstum ótrúlegt
að upphaflegu útliti og broti Lesbók-
arinnar skyldi haldið svo til óbreyttu
í 37 ár. En í ársbyijun 1962 var það
metið svo að Lesbókin væri ekki
lengur í takt við tímann og var hún
þá stækkuð í broti, en umfram allt
var efnið skilgreint uppá nýtt og
mátti segja að sú Lesbók sem hafði
fylgt Morgunblaðinu í 37 ár væri
alveg nýtt blað.
Strax á öðru ári Lesbókarinnar
fóru að birtast í henni ljóð og Krist-
ján Albertsson á heiðurinn af fyrstu
smásögunni, þegar á fyrsta árinu.
Fyrstu áratugina voru ljóðin hefð-
bundin, þó með þeirri markverðu
undantekningu á árinu 1926, að
blaðið birti framúrstefnuljóð eftir
ungan rithöfund, Halldór Kiljan
Laxness, sem þá dvaldist í klaustrinu
í Clervaux. Ljóðið heitir Rhodymenia
palmata og er í átta köflurn. Tekið
er fram við suma kaflana að þar
eigi að fylgja einsöngur ásamt þrem-
ur harmoníkum, eða blandaður kór
gervimanna. Trúlega hefur einhveij-
um þótt Lesbókin fara út á hæpna
braut með því að birta þetta.
Með breytingunni 1962 var Les-
bókin hugsuð sem „magasín" þar
sem þjóðlegum fróðleik var haldið,
en bætt við efnisflokkum svo sem
viðtölum, oftast við listafólk, stutt-
um símaviðtölum sem voru þá nýj-
ung, en einnig var bætt við ferðaf-
rásögnum og umfjöllun um hús og
húsbúnað, svo og tízku. Föstum
þáttum var bætt við; þar á meðal
var rabh Lesbókar, sem orðið hefur
að föstum lið æ síðan í umsjá hóps
sem blaðið velur. En jafnframt var
verulega aukin áherzlan á bókmenn-
talegu hliðina; bæði með bók-
menntagreinum, smásagnabirting-
um og nú jókst vægi ljóðanna til
mikilla muna. Á árunum framyfir
1930 höfðu að jafnaði birzt 30 ljóð
á ári og þá eftir höfunda eins og
Davíð Stefánsson, Guðmund Kam-
ban, Ólöfu frá Hlöðum, Guðmund
Friðjónsson, Böðvar frá Hnífsdal og
Einar Benediktsson sendi Lesbók-
inni til birtingar eitt af síðustu ljóð-
um sínum, Jöklajörð frá Túnis þar
sem hann dvaldist í síðustu utanferð
sinni. En jafnframt birti Lesbókin
þá eins og síðar ljóð alls ókunnra
alþýðuskálda. Ötulastur í þeim hópi
var Árni G. Eylands, betur þekktur
fyrir eylandsljái sína.
Þegar breytingin var gerð á Les-
bók 1962 var formbyltingin í ljóðlist
um garð gengin. Þess sér líka stað.
Á þessum tímamótum fór blaðið að
birta órímuð ljóð, svonefnd atómljóð.
Síðan má segja, að Lesbók hafi birt
jöfnum höndum rímuð og órímuð Ijóð
og hefur alla tíð verið einasti vett-
vangurinn fyrir ljóðabirtingar í blöð-
um, þegar frá eru talin tímarit sem
birta aðeins örlítið brot af því sem
kemur í Lesbók. í nýlegri könnun
hefur það komið fram, að ljóðin eru
ásamt krossgátunni vinsælasta efni
blaðsins. Þau hafa að sjálfsögðu ver-
ið misjöfn að gæðum, enda spegil-
mynd af svonefndum alþýðukveð-
skap. Mörg þekktustu ljóðskáld
landsins birta enn ljóð í Lesbók eins
og áður var.
Með betri litprentun var hægt að
auka vægi sjónlista, myndlistar sér-
staklega, en þar að auki hefur Les-
bókin haft þá sérstöðu meðal ís-
lenzkra blaða að birta að staðaldri
umfjöllun um innlendan og erlendan
arkitektúr.
Þriðja stóra þróunarskrefíð í sögu
Lesbókar varð í ársbyijun 1984, þeg-
ar farið var að prenta hana í sama
broti og Morgunblaðið. Jafnframt var
hún inni í blaðinu eins og önnur sér-
blöð hafa verið og eru. Hér var verið
að leita eftir hagkvæmni í vinnslu
Jtloreuublabií
,Núna eru allir aö keppast
riö að rera frumlegirl‘
fiu, ÖUKSOX
Um Kvæði Kristjáns
ijj [ol [Rj[oj [0] ÍNT [b][LjÍAjloj[8]íTj ÍnJisl
111
BREYTINGIN á
Lesbók 1984.
MENNING
LISTIR
Þjóðfræði
Laufía i'dugur
22
júní - 1996
FORSÍÐAN á nýrri Lesbók.
MENNING-listir í
byrjun 1984.
og pappírsnotkun sem haldið hefur
verið síðan. Af þessu tilefni var Les-
bókin endurhönnuð og fékk hún þá
þann haus og það útlit sem lesendur
þekkja frá síðustu 12 árunum.
Um það bil sem þessi breyting
varð hafði Lesbók fengið það hlut-
verk til viðbótar að kynna menning-
arviðburði, einkum og sér í lagi
myndlistarsýningar. Þeir sem standa
að slíku binda ævinlega miklar vonir
við að fá kynningu í fjölmiðlum og
Morgunblaðið hefur lagt áherzlu á
að koma til móts við þessar gagn-
kvæmu óskir listamanna og listunn-
enda.
Það var til þess að geta sinnt þessu
menningar- og þjónustuhlutverki bet-
ur, að Morgunblaðið bætti við sér-
blaði 9. desember 1984. Það var 8
síður og í fyrstu aðeins skilgreint sem
C-hluti blaðsins. En fljótlega fékk
það sinn sérstaka blaðhaus: Listir-
menning, og hefur komið út undir
því heiti þar til nú. í upphafi þessar-
ar tilraunar má sjá að áherzlur eru
að stærstum hluta á bókmenntir með
forsíðuviðtali við Indriða G. Þor-
steinsson, grein um kvæði Kristjáns
Karlssonar, önnur um Pál Ólafsson
skáld og Sigfús Daðason skrifar um
þýðingar. Með tímanum breyttist
blaðið og varð í vaxandi mæli vett-
vangur fyrir kynningar á nýjum bók-
um, leiksýningum, hljómleikum og
málverkasýningum.
Þegar Listahátíð fer fram annað
hvert ár, verður eðlilega sérstök þörf
fyrir umfangsmikla kynningu. Af því
tilefni var það skref stigið sem til-
raun, að dagana 8. og 15. júní komu
Lesbók og Menning-listir út í einu
lagi og með breyttu útliti. í fram-
haldi af því var ákveðið að sameina
þessa krafta í eitt blað, nýja Lesbók,
sem birtist lesendum í dag. Um leið
er það þriðja stóra breytingin sem
Lesbók gengur í gegnum á sjö ára-
tugum. I hausnum á forsíðu má sjá
þrjú orð sem skilgreina í sem fæstum
orðum efnisinntakið: Þjóðfræði,
menning, listir. Undir því merki verð-
ur unnið. Lesbók mun áfram sem
hingað til sinna þeim málflokkum
sem mótað hafa blaðið. Til viðbótar
kemur þáttur sérblaðsins, Menning-
listir, þar sem lesendur geta gengið
að líflegum kynningum á listviðburð-
um. Von forráðamanna Morgun-
blaðsins er sú að ný Lesbók verði
áhugavert, nútímalegt og menning-
arlegt blað.
E'
KKERT er vikið að þeim
möguleika í lögum um
kjör forseta að frambjóð-
andi dragi framboð sitt
til baka. Ákveðið hefur verið að
prenta nýja kjörseðla án nafns
Guðrúnar Pétursdóttur eftir að hún
dró framboð sitt til baka. Skv. upp-
lýsingum Ólafs W. Stefánssonar,
skrifstofustjóra í dómsmálaráðu-
neytinu, er þó alveg ljóst að ef
frambjóðandi drægi framboð sitt
til baka þegar aðeins væru einn til
tveir dagar til kosninga væri slíkt
ekki framkvæmanlegt. Frambjóð-
andinn hefði þann kost að lýsa því
yfir að hann teldi sig ekki eiga
möguleika á að ná kjöri og gæti
hvatt kjósendur til að kjósa aðra,
en nafn hans yrði eftir sem áður á
atkvæðaseðlinum.
Einnig hafa komið upp álitamál
sambandi við utankjörfundarat-
kvæði en þeir sem greiða atkvæði
utan kjörfundar geta greitt atkvæði
að nýju ef þeir kjósa það, hvort sem
er utan kjörfundar á nýjan leik eða
á kjörstað á kjördegi og gildir þá
síðara atkvæðið.
Við utankjörstaðaatkvæða-
greiðslur þarf kjósandi að skrifa
nafn þess frambjóðanda sem hann
velur á kjörseðilinn. Þrátt fyrir að
kosningalög kveði á um að rita skuli
fullt nafn frambjóðanda er atkvæði
talið gilt þótt það sé ekki gert, ef
greinilegt er eftir sem áður við
hvern er átt.
Ekki er talið útilokað að fram
komi atkvæðaseðlar sem greiddir
voru áður en Guðrún Pétursdóttir
dró framboð sitt til baka, þar sem
eingöngu hefur verið skrifað nafnið
Guðrún. Þá vakna spurningar um
hvort atkvæðið teljist greitt Guð-
rúnu Agnarsdóttur eða verði úr-
skurðað ógilt. Að sögn Ólafs er ljóst
að ef Guðrún Agnarsdóttir og Guð-
rún Pétursdóttir hefðu báðar verið
í framboði á kjördegi hefðu slík at-
kvæði verið úrskurðuð ógild.
Ólafur segir að það hljóti að heyra
til undantekninga ef slíkir atkvæða-
seðlar koma fram þegar utankjör-
fundaratkvæðin verða talin að lokn-
um kjörfundi en ekki sé hægt að
útiloka það. Hann segir ómögulegt
að segja fyrir um hvernig farið verð-
ur með slík atkvæði, hvort þau verða
talin gild eða hvort þau gætu yfir-
leitt skipt sköpum fyrir úrslit kosn-
inganna.
„Ég vek athygli á því að yfirkjör-
stjórnirnar telja og úrskurða at-
kvæði þegar þar að kemur. Þó yfir-
kjörstjórn sé sammála um einhveija
afgreiðslu geta umboðsmenn fram-
boðanna gert athugasemdir við
hana og ágreiningsefnin fara þá
til úrskurðar í Hæstarétti,“ segir
Ólafur.
Utankjörstaðaatkvæðagreiðsla
var hafln áður en framboðsfrestur
rann út og raunar áður en framboð
Ástþórs Magnússonar kom fram.
Ólafur segir að sú staða gæti líka
komið upp að einhver kjósandi sem
kýs utan kjörfundar áður en fram-
boðsfrestur var útrunninn hefði
ákveðið að greiða einhveijum þeim
manni atkvæði sitt sem hann teldi
að myndi bjóða sig fram, þó svo
hann gerði það ekki.
Utankjörfundaratkvæðum verði
komið í rétta kjördeild
Athygli sendiráða og ræðismanna
erlendis hefur verið vakin á því að
kjósendur geti greitt atkvæði að
nýju utan kjörfundar og er almennt
við því að búast að meira verði um
það en áður að kjósendur sem þeg-
ar hafa greitt atkvæði utan kjör-
fundar kjósi á nýjan leik. -------
Kjósandi hefur þá rétt á
því að greiða aftur at-
kvæði utan kjörfundar. Þá
gildir að sjálfsögðu síðar
greidda atkvæðið, að sögn
Olafs W. Stefánssonar.
Fylgigögn atkvæðaseðilsins svara
því hvenær atkvæði eru greidd og
eftir atvikum hafa þeir sem kjósa
aftur möguleika á að vekja athygli
á því á fylgibréfi að þeir hafi kosið
áður og afturkalla fyrra atkvæði
sitt.
Sú staða gæti hins vegar komið
upp að eldri kjörseðillinn verði í
Álitamál við
undirbúning
kosninganna
Ýmis álitamál hafa komið upp varðandi
framkvæmd forsetakosninganna, m.a. vegna
utankjörstaðaratkvæða. Omar Friðriksson
kynnti sér ýmsar hliðar þessara mála.
STAFLI af kjörkössum, sem væntanlega verða notaðir í kosningun-
um næsta laugardag. Myndin er tekin fyrir kosningarnar 1991.
AtkvæAi talið
gilt ef greini-
legt er við
hvern er átt
reynd talinn ef um tvö utankjörstað-
aratkvæði sama kjósanda er að
ræða, sem liggja í sitt hvorri kjör-
deildinni við lok kjörfundar og ef
________ kjörstjórn hefur ekki vitn-
eskju um bæði atkvæðin.
Við kosningar utan kjör-
fundar er heimilt að
leggja atkvæði inn í ann-
arri kjördeild en þar sem
" ' viðkomandi kjósandi er á
kjörskrá og er það oft gert.
Hafi kjosandi greitt atkvæði utan
kjörfundar í tvígang og liggi annað
atkvæðið í hans kjördeild en hinu
atkvæðinu hefur verið skilað í aðra
kjördeild, er það atkvæði sem er í
kjördeild þar sem kjósandinn er á
kjörskrá, tekið til meðferðar í lok
kjördags, en hitt kemur aldrei til
álita, ef ekki er vitneskja í kjördeild-
inni um tilvist þess. Kemur þá ekki
fram hvort um yngra eða eldra at-
kvæði er að ræða. „Þetta myndi þá
leiða til þess, að reynist ______
vera atkvæði annars stað-
ar, þá er viðkomandi búinn
að kjósa samkvæmt kjör-
skrá þegar þær eru bornar
saman, að sögn Ólafs.
Þetta vandamál getur
komið upp við allar kosningar en
talið er hugsanlegt að meira verði
um það nú en endranær að kjósend-
ur greiði atkvæði tvisvar. „Þetta
gefur tilefni til þess að vekja at-
hygli kjörstjórna á því að koma öll-
um utankjörfundaratkvæðum í rétta
kjördeild til að fyrirbyggja þetta,“
segir Ólafur.
Afleiðingar
kosningakerfisins
Ólafur Þ. Harðarson, dósent í
stjórnmálafræði við Háskóla ís-
lands, telur ekki að ákvörðun Guð-
rúnar að draga framboð sitt til baka
spilli fyrir framkvæmd kosning-
anna. Bendir hann á að kjósendur
megi kjósa á ný ef þeir komi því .
við og hér sé í reynd um svo fá
atkvæði að ræða að utankjörfundar-
atkvæðin eigi ekki að geta valdið
alvarlegum álitamálum.
„Líkurnar á því að þeir sem hafa
þegar kosið Guðrúnu Pétursdóttur
og ná ekki að kjósa á ný, breyti
einhveiju um úrslit kosninganna,
eru afskaplega litlar,“ segir Ölafur.
Hann bendir á að ákvörðun Guð-
rúnar sé afleiðing þess kosninga-
kerfis sem notað er. „Þetta gerist
ekki þegar um hlutfallskosningar
er að ræða. Málin horfa öðru vísi
við í því kosningakerfi sem hér er
notað við forsetakosningar, vegna
þess að hér er um einfalda meiri-
hlutakosningu að ræða. Frambjóð-
andi sem er jafn neðarlega í skoð- ;
anakönnunum og Guðrún Péturs- !
dóttir var, veit að líkurnar á að ná
kjöri eru nánast engar. Það er því :
skiljanlegt að menn vilji ekki eyða
krafti og fjármunum í að ljúka kosn-
ingabaráttunni,“ segir Ólafur.
Kosningakerfið getur leitt til þess
að mati Ólafs að stuðningsmenn
frambjóðenda sem standa illa að
vígi í könnunum ákveði á síðustu
stundu að snúa við blaðinu ef sýnt
þykir að þeirra frambjóðandi næði
ekki kjöri og kjósa annan frambjóð-
anda til að hafa áhrif á úrslitin.
Kjósa „taktískt“, eins og það er
kallað. Þetta ýti undir frambjóðend-
ur sem eru með lítið fylgi að draga
framboð sitt til baka af ótta við að
það muni reytast af þeim á seinustu
dögunum.
Olafur segir að ef tekið yrði hér
upp kosningakerfi eins og notað er
við forsetakosningar á írlandi, þar
sem kjósendur geta merkt við fleiri
en einn frambjóðanda, ætti að draga
úr líkunum á því að frambjóðendur |
dragi sig til baka.
Olafur segir erfitt að segja um
það fyrirfram i hve ríkum mæli kjós-
endur muni breyta afstöðu sinni á
kjördag í ljósi skoðanakannana en
telur þó alveg víst að ekkert slíkt
hafi átt sér stað við forsetakosning-
arnar árið 1980.
Þetta hefur vakið spurningar um
hvort eigi að takmarka gerð skoðan-
akannana skömmu fyrir kjördag.
Ólafur er því algerlega andvígur og
segir það mikla óvirðingu við kjós-
endur og dómgreind þeirra.
„Þeir sem hafa skömm og fyrir-
litningu á kjósendum, sérstaklega
skynsömum kjósendum, munu nátt-
úrlega hefja þann söng að banna
kjósendum að fá upplýsingar. Ef
menn á annað borð vilja kjósa tak-
tískt, þá er skynsamlegast fyrir þá
að nota niðurstöður skoðanakann-
ana. Ef skoðanakannanir yrðu
bannaðar væri bara verið að neyða
kjósendur til að reiða sig á verri
upplýsingar. Ef ég ætla að kjósa
taktískt og ef skoðanakannanir hafa
verið bannaðar, þá mun ég ekkert
gefast upp heldur beita öðrum að-
ferðum til að reyna að fínna út
hverjir séu líklegastir til að verða
efstir. Ég yrði hins vegar í verri
stöðu til þess. Ef kjósendur vilja
kjósa taktískt eftir skoðanakönnun-
um, þá eiga þeir fullan rétt á því,“
segir Ólafur.
„Maður heyrir stundum frambjóð-
endur segja að menn eigi að kjósa
----------- þann sem þeir vilja helst,
og auðvitað mega þeir
halda þessu fram, en að
ætla að skylda kjósendur
til þess að kjósa þann sem
þeir vilja helst er bara
ósvífni. Kjósandi má kjósa
þann sem hann vill helst ef honum
sýnist en ef hann metur það svo að
hann vilji veija atkvæði sínu öðru-
vlsi og kjósi næst besta kostinn, þá
á hann fullkominn rétt á því. Skoð-
anakannanir hjálpa slíkum kjósanda
og eru bara eins og hveijar aðrar
upplýsingar í nútímalegu samfélagi,“
segir Ólafur Harðarson.
Irskir kjós-
endurgeta
merkt við
fleiri en einn
|
I
{
Í
I
(