Morgunblaðið - 27.06.1996, Blaðsíða 7
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. JÚNÍ 1996 C 7
SJÓNARHORN
VIÐSKIPTI
„Ábyrg s1jómuii“
Allur almenningur er orðinn upplýstari en
áður um þann samfélagslega kostnað sem
af siðlausum viðskiptum hlýst og krefst þess
vegna vandaðra viðskiptahátta, segir Þröst-
ur Sigurjónsson. Þetta skynja stjómendur
og vita að neytendur munu meta þau fyrir-
tæki sem starfa með ábyrgum hætti.
STJÓRNENDUR fyrir-
tækja hafa í síauknum
mæli tekið að huga að
siðferðilegri ábyrgð í
viðskiptum. Skýring
þess kann að vera sú
að þeir hafa komist að
raun um að siðferðilega
ábyrg viðskipti eru
vænlegustu viðskiptin.
Allur almenningur er
orðinn upplýstari en
áður um þann samfé-
lagslega kostnað sem
af siðlausum viðskipt-
um hlýst og krefst þess
vegna vandaðra við-
skiptahátta. Þetta
skynja stjórnendur og
vita að neytendur munu meta þau
fyrirtæki sem starfa með ábyrgum
hætti.
Annað sem kann að valda breyttu
hugarfari er að sífellt fleiri hafa
tekið að efast um að ríkjandi við-
skiptafyrirkomulag hafi verið til
heilla fyrir menn og samfélag. Hin
hefðbundna skilgreining á hlutverki
fyrirtækja er að þau skuli keppast
við að hámarka hagnað sinn óháð
öllu öðru. Fyrirtæki eru samkvæmt
þessari hugmynd samfélagslega
ábyrg í starfsemi sinni með því að
öðíast sem mestan hagnað. Rökin
eru þau að sérhvert skref í átt til
aukinnar hagkvæmni og hámörk-
unar hagnaðar leiðir til samfélags-
legra góðra afleiðinga.
Hér verður hins vegar vandamál
á vegi okkar því óteljandi dæmi eru
um hið gagnstæða. Sum fyrirtæki
kappkosta að flytja starfsemi sína
til landa þar sem umhverfisstaðlar
og öryggiskröfur eru í lágmarki,
svo kostnaður vegna mengunar-
varna og öryggisbúnaðar verði sem
minnstur en hagnaður sem mestur.
Það þekkjast einnig mörg dæmi um
að fyrirtæki í harðri hagnaðarleit
fari þá leið að blekkja í auglýsing-
um, leyna göllum, múta stjórnvöld-
um, svíkja undan sköttum með til-
heyrandi byrði og kostnaði á ann-
arra herðar. Til langs tíma hafa
framleiðendur getað notað um-
hverfið sem allsheijar ruslahaug,
lækkað með því móti verð vara
sinna og neytendur notið góðs af.
Þessar aðfarir þykja víðast hvar í
dag ótækar. Þess vegna er í raun
nauðsynlegt að verðleggja þá
mengun sem af starfsemi fyrir-
tækja hlýst og þeir sem njóta góðs
af viðkomandi starfsemi verða að
greiða fyrir.
Um það verður ekki deilt að ein-
staklingar bera siðferðilegar skyld-
ur og siðferðilega ábyrgð á því sem
þeir gera og segja. Enn fremur er
það ljóst að athafnir eða fram-
kvæmdir fyrirtækja eru undir fram-
kvæmdum einstaklinga komnar.
Einstaklingar bera þess vegna
ábyrgð á athöfnum í nafni fyrir-
tækja og ef fyrirtæki gerist siðferði-
lega sekt er það vegna þess að ein-
hver eða einhveijir einstaklingar
innan þess breyttu ekki af siðferði-
legri ábyrgð. Þess vegna er óeðli-
legt að gera minni siðferðilegar
kröfur til fyrirtæka en til manna
almennt. Þó eru þeir til sem sjá
málið með öðrum hætti. Það er eins
og hugsun sumra sé þannig að þeg-
ar út í viðskipti er komið gildi ann-
að siðferði en almennt ríkir. Þeir
myndu aldrei stela af vini sínum
eða ættingja, en hika svo ekki við
að svíkja í viðskiptum
eða undan skatti. Fyr-
irtækjum á að vera
umhugað um velferð
samfélags síns, það er
þeirra hagur jafnt sem
annarra að stuðla að
betra mannlífi. Ef
samfélagið hefur tök á
að mennta og þroska
þegna sína, eru fyrir-
tækin sjálf að hljóta
hæfari starfskraft að
launum. Það ætti því
að vera langtíma-
markmið hvers fyrir-
tækis að stuðla að sem
mestri hagsæld samfé-
lagsins alls því þannig
stuðlar það best að vexti og við-
gangi þess sjálfs.
Þetta sjá stjórnendur dagsins í
dag. Á aðeins örfáum árum hefur
orðið gríðarleg breyting á viðhorfi
stjórnenda til þess að virkja öflugan
og heilsteyptan fyrirtækjabrag.
Slíkur fyrirtækjabragur hefur það
hlutverk að einkenna og styrkja
stoðir fyrirtækja. Siðferðileg gildi
hafa fengið vægi sem aldrei fyrr í
allri skipulagningu og markmiðs-
setningu og leitast er við að gera
starfsumhverfi starfsmanna þannig
úr garði að þeir geti af heilum hug
helgað sig fyrirtæki sínu. Innleiðing
siðareglna, siðanefnda, ráðning við-
skiptasiðfræðinga, samvinna
starfsmannahópa um framtíðarsýn
og markmið fyrirtækja, allt eru
þetta þættir sem notaðir hafa verið
til þess að ná fram ákjósanlegum
fyrirtækjabrag. Enn fremur hefur
ný tegund starfsemi rutt sér til
rúms, en það eru fyrirtæki sem
sérhæfa sig í þjónustu og ráðgjöf
á sviði viðskiptasiðferðis. Allt þetta
hefur haft gríðarleg áhrif á við-
skiptaumhverfi fyrirtækja á aðeins
fáeinum árum.
Annað atriði sem sífellt fleiri
stjórnendur hafa leitt hugann að er
hvaða bolmagn fyrirtæki þeirra hafa
til þess að bæta nánasta umhverfi
sitt. Fyrirtæki hafa i langan tíma
getað hunsað umhverfisáhrif starf-
semi sinnar ef þeim býður svo við
að horfa. Rót umhverfisvandans
liggur í valdi mannsins til að hafa
áhrif á náttúrana. Menn hafa vitan-
lega viðurkennt þennan vanda og
reynt að taka á honum eftir megni.
Aðrir eru hins vegar þeirrar skoðun-
ar að stjórnendur eigi að halda öllu
fjáimagni innan fyrirtækis nema
þegar kemur að arðgreiðslu til hlut-
hafa. Það sé síðan ákvörðun hluthaf-
anna hvort þeir vilji láta fé af hendi
til styrktar góðum málefnum. Hins
vegar er málum svo háttað að fáir
einstaklingar hafa fjárhagslegt bol-
magn til þess að láta styrki af hendi
rakna svo einhvetju nemur. Ein-
staklingar geta sjaldnast innt af
hendi jafn stórkostleg verkefni og
fjárhagslega sterk fyrirtæki geta.
Viðleitni sumra fyrirtæki í þessa
átt er lofsverð. Eimskip hefur tekið
fossa í fóstur, Skeljungur styrkir
skógrækt og Landsvirkjun kapp-
kostar að græða upp jafn mikið
land og það gróðurlendi er sem fer
undir lón. Hins vegar eru sumir
fullir efasemda um ágæti verkefna
af þessu tagi og telja að hræsni búi
undir frekar en nokkuð annað. Það
er ekki langt síðan í einu dagblað-
anna birtist leiðari þar sem ráðist
var á starfsemi af þessu tagi og
Þröstur
Sigurjónsson
talað um að villa á sér heimildir og
að nudda sér utan í vinsæl mál.
Leiðarinn var skrifaður í ljósi nýút-
kominnar ársskýrslu Landsvirkjun-
ar en í henni var gerð grein fyrir
umhverfisstarfi fyrirtækisins. Af-
staða sú sem birtist í leiðaranum
er að mínu viti vanhugsuð. Hún er
sú að fyrirtæki sem kunna með ein-
hveijum hætti að vera skaðleg
umhverfi sínu ættu ekki að kynna
með hvaða hætti þau þó vilja vera
ábyrg í starfsemi sinni. Starfsemi
Landsvirkjunar er einfaldlega þess
eðlis að það fer land undir vatn.
Við því er ekkert að gera, ef við
viljum nýta okkur raforkuna. Eins
er þetta með olíufyrirtækin.
Brennsla bensíns mengar. En allur
almenningur kýs að aka vélknúnum
ökutækjum sem brenna bensíni og
þar með verða til mengun. En er
það ekki bara gott mál þegar þessi
fyrirtæki taka það upp hjá sjálfum
sér að sinna umhverfisvænum mál-
efnum? Og er nokkuð að því að þau
vilji nýta sér það til þess að styrkja
ímynd sína og orðspor? Það er ekki
verið að villa á sér heimildir, það
er einfaldlega verið að taka ábyrga
afstöðu sem er lofsverð. Að auki
er það mín skoðun að þegar fyrir-
tæki hefur ákveðið að styrkja um-
hverfið með þessum hætti, vandi
það öll vinnubrögð betur en ef það
væri ekki ábyrgt með þessum hætti.
Umræða um siðleysi í íslensku
viðskiptalífi hefur verið töluverð á
undanförnum misserum. í ljósi
fjöldagjaldþrota á árunum 1986 til
1994 er ef til vill eðlilegt að menn
staldri við, því á þessu tímabili voru
2.600 fyrirtæki lýst gjaldþrota og
þrotabúskröfur námu tæpum 58
milljörðum króna, samkvæmt
skýrslu Aflvaka Reykjavíkur. Seint
verður séð hversu stóran hluta þess-
ara gjaldþrota megi rekja til
ábyrgðarleysis í viðskiptum, en at-
hyglisvert er að líta til þess að í
32% tilfella var sami aðili stjórnar-
formaður í tveimur eða fleiri félög-
um. Ríkisvaldið á að gegna forystu-
hlutverki í því að gera ekki samn-
inga við aðila sem draga á eftir sér
langan gjaldþrotahala. Morgun-
blaðið greindi hins vegar frá því
30. maí síðastliðinn að landbúnað-
arráðuneytið hafi flutt námuleyfi
þrívegis yfir á ný fyrirtæki sama
aðila en eldri fyrirtækin voru tekin
til gjaldþrotaskipta. Ríkið veitti
þannig sama aðila námuleyfi í þriðja
sinn þótt viðkomandi hafi farið með
fyrstu tvö fyrirtækin í gjaldþrot og
ríkið tapað um 50 milljónum á þeim
gjaldþrotum. Það eru tilvik sem
þessi sem nauðsynlegt er að koma
í veg fyrir.
Ljóst er að menn hafa í ríkara
mæli tekið að efast um ágæti þess
viðskiptafyrirkomulags sem ríkt hef-
ur um langt skeið. Menn hafa tekið
að spyija sig grundvallarspuminga
eins og þeirra í hvers kyns um-
hverfi þeir vilja lifa og hvers kyns
framtíð þeir vilja búa börnum sínum.
Ábyrg afstaða sumra stjórnenda
fyrirtækja virðist hafa smitað út frá
sér og er svo komið að það telst
jafnvel í tísku að sinna umhverfis-
málum eða huga að bættum við-
skiptaháttum. Ef þetta er tískufyrir-
bæri er ekkert nema gott um það
að segja. Þá er bara að vona að
fyrirbærið sé ekki bóla sem spring-
ur, heldur haldi áfram að blása út
og dafna öllum til góð.
Höfundur er viðskiptafræðingur
frá Háskóla ísinnds og BA í heim-
spcki frá snnm skóla.
- kjarni málsins!
AUÐUR Gunnarsdóttir, Gunnar Páll Jóhannesson og Hrafnhildur
Sigurðardóttir, afgreiðslusljóri.
I
Söluskrifstofa Flugleiða
á Húsavík flytur
Húsavík. Morgunblaðið.
FLUGLEIÐIR hf. hafa flutt
söluskrifstofu sína frá Húsa-
víkurflugvelli til Húsavíkur og
er hún nú staðsett í Stóragerði
7, miðsvæðis í bænum.
Afgreiðslustjóri er Hrafn-
hildur Sigurðardóttir en með
henni starfa þrír að afgreiðslu.
Á næsta ári hafa Flugleiðir flog-
ið til Húsavíkur í 40 ár, fyrst
með tvær ferðir á viku en nú
eru þær 11 á viku yf ir sumar-
mánuðina með Flugleiðum og
Flugfélagi Norðurlands.
VIDSKIPTI/ATVINNULÍF
DAGBÓK
Alþjóðleg ráðstefna
um hagskýrslugerð
HAGSTOFA íslands heldur 5. ráðstefnu Alþjóðasamtaka um
opinbera hagskýrslugerð - International Association for Official
Statitics (IAOS)dagana 2.-5. júlí nk. Ráðstefna verður haldin að
Scandic Hótel Loftleiðum í Reykjavík. Helstu viðfangsefni ráð-
stefnunnar lúta að öflun gagna til hagskýrslugerðar, hagnýtingu
stjórnsýsluskráa við gerð hagskýrslna og nýjungum og stefnu í
miðlun hagtalna, þar á meðal dreifingu upplýsinga á veraldarvef
alnetsins svonefnda, segir í frétt. Jafnframt verður fjallað sérstak-
lega um landfræðileg upplýsingakerfi og hagskýrslugerð og um
hagskýrslugerð fyrir einstök landsvæði og þéttbýli.
Alls verða um 60 fyrirlestrar fluttir á ráðstefnunni og koma fyrir-
lesararnir úr flestum heimshornum. Þátttakendur á ráðstefnunni
verða um 200 að tölu, þar af um 50 gestir. í hópi þátttakenda eru
meðal annarra 15 hagstofustjórar frá 13 ríkjum í Evrópu, Asíu og
Eyjaálfu auk Sameinuðu þjóðanna og Efnahags- og framfara-
stofnunar Evrópu (OECD).
Ráðstefnan er opin öllum þeim sem starfa við hagskýrslugerð,
nota hagskýrslur eða hafa áhuga á efni ráðstefnunnar. Fyrirlestrar
og umræður fara fram á ensku og frönsku og verða túlkaðar jafn-
harðan af öðru málinu á hitt.
skrifarar fyrir PC og Macintosh.
Margar gerðir
Heimilistæki hf
TÆKNi-OG TÖLVUDEILD
SÆTÚNI 8 SlMI 5691500
r