Morgunblaðið - 28.06.1996, Síða 1

Pétur Kr.
Hafstein er trausts-
ins verður
Er friðar-
boðskapur Astþórs
pólitík?
FJÓRÐIJ almennu kosninga-
baráttunni um embætti forseta
íslands er senn að ljúka. Aldrei
hefur hún verið háð undir jafnm-
iklum þunga fjölmiðlunar og að
þessu sinni. Aldrei hafa menn
gengið til kosningabaráttunnar
með jafnmiklar heitstrengingar
um að beita embættinu jafnt inn
á við og út á við. Áherslurnar
í málflutningi sumra frambjóð-
enda hafa að vísu breyst nokkuð
í hita leiksins með hliðsjón af
því, hvaða vísbendingar skoðan-
akannanir hafa gefið um al-
menningsálitið. Að lokum verð-
ur erfítt að henda reiður á auka-
og aðalatriðum.
Vert er að minnast þess, að
forsetaembættið varð til við allt aðrar að-
stæður en nú ríkja í þjóðfélagi okkar. Fyrsti
forsetinn, Sveinn Björnsson, var raunar ekki
kosinn í almennum kosningum heldur á
fundi Alþingis á Þingvöllum við stofnun ís-
lenska lýðveldisins 1944. Ólíklegt er, að
nokkrir þeirra, sem þar sátu og tóku ákvörð-
un um stjórnarskrá lýðveldisins íslands,
hafí gert sér í hugarlund þá breytingu, sem
yrði á íslenska þjóðfélaginu rúma hálfa öld
fram í tímann.
Ákvæði stjórnarskrárinnar um völd og
áhrif forseta íslands hafa verið túlkuð og
framkvæmd með varúð og virðingu. Nokkuð
hefur borið á því undanfarnar vikur, að
menn hafi viljað breyta um áherslur í þessu
efni og gefið til kynna, að embættinu fylgdi
annað og meira en stjórnarskráin segir.
Látið í veðri vaka, að forseti íslands geti
með sjálfstæðum hætti beitt sér á alþjóða-
vettvangi án tillits til þeirrar stefnu sem
Alþingi og ríkisstjóm hafa mótað.
Varað við ranghugmyndum
Hitinn í kosningabaráttunni og sífelld
þörf fyrir að koma einhveiju nýju á fram-
færi við fjölmiðla getur gefíð vísbendingar
um, að annað og meira felist í því að kjósa
forseta íslands en í stjómarskránni stendur.
Hættulegt er að skapa slíkar ranghugmynd-
ir um forsetaembættið ekki síst, þegar rætt
er um samskipti við önnur ríki. Annarra
þjóða menn miða almennt viðhorf sín til
forsetaembættis við allt aðrar aðstæður en
þær, sem eru hér á landi. Þannig hafa þjóð-
kjörnir forsetar í Finnlandi, Frakklandi og
Bandaríkjunum miklu meiri pólitísk völd en
forseti Islands, sem er ábyrgðarlaus af
stjórnarathöfnum. Hér hvílir öli pólitísk
ábyrgð á Alþingi og ríkisstjórn.
Raunar getur það eitt að kjósa til forseta
einstakling, sem hefur í pólitísku starfí eða
á öðrum vettvangi, verið með áberandi hætti
andsnúinn ríkjandi stefnu þjóðar sinnar í
utanríkismálum og samskiptum við önnur
ríki, gefið forystumönnum annarra landa
hættuleg merki. Síst af öllu þurfum við Is-
lendingar á því að halda nú á
tímum sívaxandi alþjóðasam-
vinnu að senda frá okkur slík
merki. Raunar yrði það í hróp-
legri andstöðu við þá stað-
reynd, að meiri samstaða ríkir
nú um meginstefnuna í utan-
ríkis- og öryggismálum en
nokkru sinni fyrr, frá því að
lýðveldið var stofnað.
Á hinu er heldur alls ekki
þörf að telja þjóðinni trú um,
að hún kjósi forseta til að gegna
einhveiju allt öðru hlutverki en
stjórnarskráin felur forseta ís-
lands. Slíkt kynni að kalla á
óþarfa og erfiða spennu um hið
friðhelga forsetaembætti, sam-
einingartákn þjóðarinnar, sem
á að vera hafíð yfír flokkadrætti og deilur.
Þegar allt þetta er haft í huga, er ljóst,
að líklega er embætti forseta Íslands enginn
greiði með því gerður, að um það sé kosið
með þeim hætti, sem við gerum. Þeim mun
frekar reynir á, að frambjóðendur til þess
gangi fram með þeim hætti, að þeir veki
ekki ranghugmyndir um stöðu forsetans,
hlutverk hans og völd.
Merki embættisins haldið á loft
í mínum huga er enginn vafi á því, að
af þeim frambjóðendum, sem kosið er um
í kosningunum á laugardag, hefur Pétur
Kr. Hafstein dregið upp raunsannasta mynd
af skyldum forseta með málflutningi sínum
í baráttu undanfarinna vikna. Pétur er lík-
legastur frambjóðendanna til að gefa emb-
ættinu þá virðingu og vigt sem forsetar lýð-
veldisins hafa gert fram að þessu. í rúm
50 ár höfum við kynnst því hvernig þetta
hefur verið gert af fjórum ólíkum einstak-
lingum. Hver þeirra hefur með sínum hætti
sett svip sinn á forsetaembættið en alltaf
hefur það verið þjóðinni mikilvægt samein-
ingartákn. í forsetakosningunum eigum við
að velja einstakling sem getur haldið merki
þessa virðulega embættis á loft. Pétur Kr.
Hafstein er þess trausts verður.
ÞAÐ ER alveg með ein-
dæmum hvað hægt er að af-
baka og snúa öllum hlutum
upp í andstæður sínar, það hef
ég orðið var við. Fréttamenn,
blaðamenn, ritstjórar, mót-
frambjóðendur Ástþórs og
fleiri hafa verið einstaklega
iðnir við að snúa út úr og finna
framboði Ástþórs Magnússon-
ar allt til foráttu.
Mér er það með öllu óskilj-
anlegt hvernig fólk fer að því,
og þá aðallega pólitíkusar, að
flokka friðarboðskap undir
pólitík. Pólitíkus nokkur sagði
í sjónvarpsviðtali um daginn
að forsetinn ætti ekki eða
mætti reka sjálfstæða utanríkispólitík.
Það er sjálfsagt eitthvað til í því að sam-
kvæmt stjórnarskránni megi forsetinn
ekki reka sjálfstæða utanríkispólitík. Við
skulum hafa það hugfast að frið eða frið-
arboðskap á ekki að flokka undir pólitík,
því ættu allir að geta verið sammála.
Mér finnst afskaplega skrýtið að forset-
anum skuli vera þau takmörk sett að
mega ekki varpa fram til alþjóðar sínum
eigin skoðunum og meiningum á hinum
og þessum málum sem varða hagsmuni
þjóðarheildar hveiju sinni án þess að
margir telji að það sé verið að misnota
forsetaembættið sem slíkt.
Við göngum að kjörkössum og greiðum
atkvæði persónu sem við treystum til að
standa vörð um, halda utan um og veija
menningu okkar, sjálfstæði og frelsi. For-
setinn á að vera verðugur fulltrúi okkar
útávið og gæta þess að standa vörð um
hlutleysi okkar, en hann má ekki hafa
sínar eigin skoðanir og honum eru ákveð-
in takmörk sett í þeim efnum.
Boðskapurinn sem friður 2000 er að
boða með Ástþór Magnússon í fararbroddi
virðist eiga erfitt uppdráttar á þessum
vettvangi og það er það sem ég fæ einfald-
lega ekki skilið. Mig langar að spyrja, er
líka verið að reyna að hlekkja^ friðarboð-
skap í pólitíska fjötra. Við íslendingar
ættum að reyna að koma í veg fyrir það
að gera friðinn að pólitísku
bitbeini.
Getum við státað af því að
búa í fijálsu landi meðan að
kjarnorkuvopn eru á ferð og
flugi allt í kringum landið okk-
ar? Getum við hrósað okkur
fyrir það að búa í velferð-
arþjóðfélagi þegar þúsundir
manna lifa við fátæktarmörk?
Getum við sætt okkur við það
að forsetinn megi ekki tjá sig
um þessi mál eða hafa sjálf-
stæðar skoðanir á þeim? Eig-
um við að sætta okkur við það
að forsetinn geti hugsanlega
tekið afstöðu með einni þjóð
frekar en annarri? Eigum við
ekki að nota forsetaembættið til að koma
þeim skilaboðum til allra þjóða heims um
þá einstöku hlutleysisstöðu okkar íslend-
inga í veröldinni? Er ekki forsetaembættið
sameiningartákn, er forsetinn þá ekki for-
seti ríkra, er hann þá ekki forseti fá-
tækra, er hann þá ekki forseti góðra og
slæmra, er hann ekki forseti heilbrigðra,
er hann ekki forseti sjúkra? spyiji hver
fyrir sig.
Ég tel að Ástþór Magnússon hafi valið
réttan vettvang til að vekja athygli á boð-
skap friðar 2000, og heitir það ekki að
misnota framboðið í mínum huga. Mér
finnst hann sýna einstakan kjark og þor
með því að vekja athygli á boðskapnum á
þessum vettvangi. í mínurn huga er sama
hvaðan gott kemur, og ég tel að hann
hafi nú þegar unnið stóran sigur í þágu
friðarins. Þeir sem greiða þessu framboði
atkvæði leggja sitt af mörkum til friðar
og jafnréttis. Eins og fram hefur komið
er friður víðtækt hugtak, gefum framboði
Ástþórs Magnússonar tækifæri með því
að greiða því atkvæði og gleymum pólitík-
inni. Til unga fólksins vil ég koma þessum
skilaboðum, þið eigið framtíðina, þið erfið
landið og þið hafið áhrif á framtíðina með
atkvæði ykkar.
194.784 eru á kjörskrá
FORSETAKJÖR fer fram á morgun. Þá hafa 194.784 íslend-
ingar rétt til að ganga í kjörklefa og kjósa sér forseta til
næstu fjögurra ára. Á Stór-Reykjavíkursvæðinu eru á kjör-
skrá 129.310 manns þar af rúmlega 73 þúsund í borginni
sjálfri.
Það eru því um 66,4% allra atkvæðisbærra manna í Reykja-
vík og Reykjaneskjördæmi og nú öndvert við alþingiskosning-
ar er hvert atkvæði greitt í forsetakjöri jafngilt án tillits til
búsetu. Kjörskráin skiptist þannig milli kjördæma: Reykjavík
79.394; Reykjanes 49.916; Vesturland 9.745; Vestfirðir 6.148;
Norðurland vestra 7.159; Norðurland eystra 18.980; Austur-
land 8.982 og Suðurland 14.460. Hér er að sjálfsögðu um
áætlaðar tölur að ræða, en endanlegar kjörskrártölur munu
birtast á sjálfan kosningadaginn.
BJÖRN BIRGISSON.
Höfundur er vélstjári á ísafirði.
Björn
Bjarnason
BJÖRN BJARNASON
Höfundur er menntamálaráðherra.
Björn
Birgisson