Morgunblaðið - 04.07.1996, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 4. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
RETTLÆTIFULL-
NÆGT í BOSNÍU
EINURÐ Carls Bildts, yfirmanns endurreisnarstarfsins í
Bosníu, við að þvinga Radovan Karadzic, „forseta“ lýðveld-
is Bosníu-Serba, frá völdum og krefjast þess að hann verði fram-
seldur til stríðsglæpadómstólsins í Haag, er lofsverð. Ein for-
senda þess, að friður geti fest rætur í hinu stríðshrjáða landi,
er að þjóðunum, sem byggja það, finnist réttlæti hafa verið
fullnægt í málum þeirra manna, sem ákærðir hafa verið fyrir
stríðsglæpi. Það er að sjálfsögðu óþolandi fyrir þá mörgu borg-
ara, sem hafa mátt þola þjáningar og harðræði af hálfu hers
Bosníu-Serba að einn af stjórnendum hans skuli gegna æðsta
embætti eftir að friður er kominn á.
Stríðsglæparéttarhöld hafa stundum verið kölluð réttlæti sig-
urvegarans. Yfirleitt hafa það verið ríkin, sem fara með sigur
af hólmi í styrjöld, sem draga valdamenn hinna sigruðu fyrir
dóm. Þetta var tilfellið eftir síðari heimsstyrjöld er réttað var
í málum japanskra og þýzkra stjórnmálamanna og herforingja,
þótt dómstólarnir væru í orði kveðnu alþjóðlegir. Stríðsrekstur
bandamanna var ekki endilega flekklaus, þótt því færi víðs-
fjarri að þeir fremdu viðlíka grimmdarverk og Öxulveldin. Engra
spurninga var hins vegar spurt um aðferðir sigurvegaranna.
Á tíma kalda stríðsins voru engir alþjóðlegir stríðsglæpadóm-
stólar settir á stofn, þótt oft hefði verið ástæða til. Orsök þessa
var meðal annars sú að í þeim staðbundnu stríðum, sem geis-
uðu víða um heim, áttu stórveldin oft hagsmuna að gæta og
það voru ekki sízt Kína og Sovétríkin, sem stóðu í vegi fyrir því
að hlutlausir, alþjóðlegir dómstólar yrðu settir á fót til að dæma
í stríðsglæpamálum.
Að kalda stríðinu loknu hafa hins vegar skapazt nýjar forsend-
ur til að fullnægja réttlætinu þegar stríðsglæpir hafa verið
framdir. Samstaða hefur nú náðst um það á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna að setja á stofn tvo alþjóðlega og óháða stríðs-
glæpadómstóla, annan vegna þjóðarmorðsins í Rúanda og hinn
vegna stríðsins í Bosníu. Síðarnefndi dómstóllinn hefur ákært
menn úr liði allra stríðsaðila og þannig sýnt að hann gerir ekki
upp á milli þeirra. Hitt er annað mál að fleiri Bosníu-Serbar eru
í hópi hinna ákærðu en Króatar eða Múslimar, enda eru flestir
sammála um að hernaður Serba hafi verið hrottalegri en hinna.
Meðferð stríðsglæpadómstólsins á málum stríðsglæpamanna
í Bosníu skiptir miklu máli fyrir framtíðina. Takist dómstólnum
að sannfæra heimsbyggðina um hlutleysi sitt og að allt kapp
hafi verið lagt á að ná til þeirra, sem ákærðir hafa verið, er von
til þess að I framtíðinni verði oftar hægt að fullnægja réttlæti,
sem ekki verði kennt við sigurvegara, heldur við alþjóðlegan
rétt, sem almennt er viðurkenndur af ríkjum heims.
MÖGULEIKAR
í FERÐAMÁLUM
NÁLÆGT 190.000 erlendir ferðamenn lögðu leið sína hing-
að til lands í fyrra. Ferðaþjónusta er augljóslega orðinn
gildur þáttur í atvinnulífi, gjaldeyrisöflun og þjóðartekjum. Hún
lýtur engu að síður lögmálum harðnandi samkeppni á heims-
markaði. Árangur í slíkri samkeppni næst ekki án viðvarandi
fyrirhafnar og framsýni.
Parker W. Borg, sendiherra Bandaríkjanna hér á landi, fjall-
ar í grein hér í blaðinu í gær um það, hvernig bæta megi ferða-
þjónustu án þess að spilla viðkvæmu umhverfi. Glöggt er gests
augað. Sitt hvað í grein sendiherrans er lærdómsríkt fyrir ís-
lenzka ferðafrömuði.
Strönd íslands er einhver sú stórbrotnasta í heiminum, seg-
ir greinarhÖfundur. Gönguferðir um Látrabjarg, Hornstrandir
eða Austfirði eru ógleymanlegar. „En sú reynsla yrði enn sterk-
ari í minni ef auðveldara væri að sjá staðina af hafi. Okkur
hefur oft orðið hugsað til skemmtiferðaskipa sem sigla með
þúsundir ferðamanna um firðina í Alaska og Noregi... í slíkri
siglingu væri hægt að bjóða ferðir í smærri þorp og fara skoðun-
arferðir um griðasvæði sjófugla."
Höfundur veltir því og fyrir sér, „hvort víkingaþorp með
endurbyggðum húsum í líkingu við Stöng“ geti haft aðdráttar-
afl fyrir erlenda ferðamenn. Hann hvetur til þess að komið
verði upp skiltum með stuttum söguskýringum á helztu sögu-
stöðum, t.d. á Njáluslóðum, Laxdæluslóðum og Þingvöllum, sem
og að gefin verði út ieiðsögubók um söguslóðir og þekktir stað-
ir merktir. Hann staldrar við möguleika, tengda hitasvæðum
og heilsuþjónustu og eldri borgurum. Hann spyr, hvort lengja
megi ferðamannatímann, m.a. með snjósleðaferðum, öræfaferð-
um í fjallajeppum og hesta- og skíðaferðum á björtum og löng-
um dögum apríl- og maímánaða. Hann vekur athygli á óþægind-
um vegna lokana safna og veitingastaða yfir jól og ármót, en
æ fleiri ferðamenn komi hingað á þeim árstíma „til að taka þátt
í séríslenzkum hátíðarhöldum." Ábendingar greinarhöfundar
eiga erindi við forsvarsmenn ferðamála hér á landi.
HÁGÖNGU
Tungnafellsjökull
Nyröri Háganga
HORFT í norðaustur ofan af S
Kaldir eyði
sérstæð ósp
Úrskurður skipulagsstjóra ríkissins um að
fram fari frekara mat á umhverfísáhrifum
vegna framkvæmda við fyrirhugaða Há-
göngumiðlun hefur verið kærður til umhverf-
isráðherra. Kristín Gunnarsdóttir rekur í
síðari grein aðdraganda framkvæmdanna.
IFYRRI grein var fjallað um
frummatsskýrslu Landsvirkj-
unar vegna miðlunar við Há-
göngur og raktar umsagnir
þriggja umsagnaraðila, tveggja
sveitarstjórna í Ása- og Djúpár-
hreppi, Hollustuverndar ríkisins og
Náttúruverndarráðs. Þá var greint
frá svörum Landsvirkjunar við um-
sögnunum. Hér á eftir verður gerð
grein fyrir umsögn Orkustofnunar,
veiðimálastjóra, Samvinnunefndar
um svæðisskipulag miðhálendis ís-
lands og athugasemdum frá nokkr-
um einstaklingum. Þá er rakin niður-
staða skipulagsstjóra ríkisins og úr-
skurðarorð og hluti af kæru Lands-
virkjunar til umhverfisráðherra.
Frestun á stækkun miðlunar
við Þórisvatn
í umsögn Orkustofnunar segir að
stofnunin hafi bent á Hágöngumiðl-
un sem möguleika á aukinni miðlun
á Þjórsársvæði í tengslum við laus-
lega athugun á veitu Þjórsár frá
Norðlingaöldu til Þórisvatns árið
1993. I matsskýrslunni komi fram
niðurstaða Landsvirkjunar um að
miðlun við Hágöngur sé hagkvæm-
ari kostur en að stækka miðlun í
Þórisvatni en jafnframt er tekið
fram að með þessari framkvæmd
sé aðeins um að ræða að fresta
ákvörðun um að stækka miðlun í
Þórisvatni. Orkustofnun tekur undir
þessa skoðun og leggur áherslu á
að þessi aðgerð til að auka orku-
vinnslu virkjana skili raforku með
kostnaði sem er aðeins um helming-
ur þess sem orkan mun kosta frá
nýjum vatnsaflsvirkjunum. Þá segir:
„Þegar metin eru umhverfísáhrif
einstakra lóna á Þjórsársvæðinu tel-
ur Orkustofnun að líta verði heild-
stætt á þau mál og taka tillit til
þess að með friðlýsingu Þjórsárvera,
þar sem miklir umhverfishagsmuni
voru í húfí, voru miðlunarmöguleikar
þrengdir umtalsvert."
Bent er á að í matsskýrslu Lands-
virkjunar komi fram hugmyndir
Orkustofnunar um hugsanleg um-
hverfisáhrif Hágöngumiðlunar á
möguleika á að nýta háhitasvæðið
til raforkuframleiðslu og áætlun um
rannsóknir á háhitasvæðinu. Settir
eru fram nokkrir almennir fyrirvar-
ar, þar sem svæðið væri lítið þekkt.
Eftir að lónið yrði komið í gagnið
yrði fyrirsjáanlega dýrara að nýta
háhitasvæðið til raforkuframleiðslu.
Könnun á útbreiðslu og ummerkjum
jarðhita á yfírborði ásamt efnagrein-
ingu væri lokið en ekki fengist úr
því skorið nema með viðnámsmæl-
ingu hver útbreiðslan væri, til dæm-
is á 250-750 metra dýpi. Þær rann-
sóknir mætti gera hvenær sem væri
óháð gerð miðlunarlónsins. Það væri
því mat Orkustofnunar að Há-
göngulón hindraði ekki rannsóknir
á útbreiðslu háhitasvæðisins.
Fram kemur að ólíklegt sé að
gerð Hágöngulóns muni breyta
nokkru um eðli háhitasvæðisins en
lónið kunni að hafa áhrif á hvernig
svæðið bregst við vinnslu þegar að
henni kemur. Leiði rannsókn í Ijós
að ástæða sé til að ætla að þau
áhrif geti verið umtalsverð til hins
verra fyrir vinnsluna eða að lónið
geri hana að ráði dýrari væri hægt
að hætta rekstri miðlunarinnar og
tæma lónið. Orkustofnun telur að
enn muni líða einhveijir áratugir þar
til kemur að því að háhitasvæði á
miðju hálendinu verði nýtt. Stofnun-
in hafi því ekkert við fyrirhugaða
framkvæmd að athuga.
Leitað var umsagnar Vegagerðar-
innar og í svari hennar kemur fram
að Vegagerðin hafí engar athuga-
semdir fram að færa varðandi fram-
kvæmdina.
Áhríf á lífríki í vötnum
í umsögn veiðimálastjóra segir
að eðlilegt hefði verið að leita eftir
áliti Veiðimálastofnunar á fyrri stig-
um, þar sem virkjanaframkvæmdir
á hálendinu geti haft áhrif á vatns-
föll og stöðuvötn og ekki síst lífríki
þeirra, þar sem oft er lítið vitað um
lífríki fallvatna í svo mikilli hæð
yfír sjó. Vegna skorts á upplýsingum
um fisktegundir og skilyrði fyrir fisk
í Köldukvísl ofan Sauða-
fellslóns væri eðlilegt að
gera þar lágmarksúttekt
áður en lagt er í fram-
kvæmdina. Raunar tengd-
ist það heildarúttekt, sem
eðlilegt væri að gera vegna miðlun-
arframkvæmda, sem fyrirhugaðar
eru á svæðinu, svo sem Norðlinga-
öldumiðlun.
í svari Landsvirkjunar kemur
fram að drög hafa verið gerð að
rannsóknum á urriðastofnum Þóris-
vatns og Kvíslaveitu. Rannsóknirnar
muni meðal annars felast í tilrauna-
veiðum, seiðarannsóknum og mæl-
ingum ýmissa umhverfisþátta. Þá
muni þær fela í sér úttekt á lífríki
Köldukvíslar.
Bent er á að með tilkomu Há-
göngumiðlunar muni vorflóð fara
sjaldnar um yfírfall Köldukvíslar og
vatn í farvegi Köldukvíslar neðan
Sauðafellslóns muni því haldast tært
mestan hluta ársins. Vistfræðileg
skilyrði fyrir bleikju fyrir neðan foss
í Köldukvísl færu því væntanlega
batnandi með tilkomu lónsins. Loks
segir að heildarsýn eða stefna um
nýtingu vatnsins til orkuframleiðslu
á svæðinu hafi legið ljós fyrir um
langt skeið. Þannig að unnt hafi
verið að meta heildaráhrif á lífríki
vatnasviðsins.
Ævintýraheimur
fyrir ferðafólk
Engar athugasemdir bárust frá
Þjóðminjasafni íslands en Sam-
vinnunefnd um svæðisskipulag mið-
hálendis íslands bendir á að ágrein-
ingur sé um stjórnsýslumörk á svæð-
inu milli Holta- og Landsveitar og
Djúpár- og Ásahreppa. í athugsemd
frá Veiðifélagi Holtamannaafréttar
er bent á að öll lögbýli í Ása- og
Djúpárhreppi eigi rétt til upprekstr-
ar á sauðfé, einnig veiði-
rétt á Holtamannaafrétti
og að þeim beri skylda til
að smala afréttinn. Þá
segir, „Frá Jökulheimum
og norður með vesturhlíð-
um Vatnajökuls er ævintýraheimur
fyrir ferðafólk. Þar má nefna Kerl-
ingar og Hamarinn í Vatnajökli með
sínu standbergi, jarðhita ogjökullón,
ásamt mörgum gígum, hraunum og
kynjamyndum, sem fínnast á þessu
svæði, sennilega er ekki hægt að
finna meiri auðn á landinu en þarna.
Lítiö vitaö
um lífríki
faiivatna