Morgunblaðið - 10.07.1996, Blaðsíða 27

26 MIÐVIKUDAGUR;lO.JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 10. JÚLÍ 1996 27
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÁBYRG UMGENGNI
í SMUGUNNI
FJÖRUTÍU til fimmtíu íslenzkir togarar munu stunda
veiðar í Smugunni í Barentshafi í sumar og eru þeir
fyrstu nú að tínast á miðin. Þessar veiðar verða stundaðar
í ósamkomulagi við Noreg og Rússland, en tilraunir til að
semja við þessi ríki um veiðarnar hafa farið út um þúfur
hingað til. Hins vegar er ljóst að ekki ber mjög mikið í milli
í deilunni lengur. Hún er því viðkvæm og mikilvægt að
möguleikum á lausn hennar sé ekki spillt að óþörfu.
í ljósi þess að samningar hafa ekki náðst og að engin
alþjóðleg stofnun getur með réttu gert tilkall til þess að
stjórna veiðum í Smugunni, sem er alþjóðlegt hafsvæði, er
eðlilegt að íslenzkar útgerðir haldi skipum sínum þangað
eins og verið hefur undanfarin sumur. Það skiptir hins veg-
ar máli, að umgengni þeirra um fiskimiðin sé ekki aðfinnslu-
verð.
Norðmenn og Rússar hafa gagnrýnt harðlega að íslenzku
skipin nota flottroll við veiðarnar, en slík veiðarfæri eru
bönnuð við þorskveiðar bæði í norskri og rússneskri lög-
sögu, þar sem talið er að þau taki of mikið af smáfiski. ís-
lenzku útgerðirnar hafa heldur ekki brugðizt við ábendingum
um að nota smáfiskaskilju á flottrollið og svokallaðan glugga,
sem kemur í veg fyrir að meira komi í trollið en skipin ráða
við að vinna. Of mörg dæmi eru um að ekki hafi hafzt und-
an að vinna fiskinn og þess vegna hafi þurft að henda honum
í sjóinn..
Með ábyrgri umgengni um auðlindina í Smugunni geta
íslenzkir sjómenn og útgerðarmenn stuðlað að því að deilan
leysist farsællega og að hinum erfiðu átökum íslands við
nágrannaríkin ljúki. Þeir myndu sömuleiðis ganga á undan
með góðu fordæmi með því að sýna auðlindinni sömu tillits-
semi þegar verið er á úthafsveiðum og þegar veitt er innan
lögsögu, sem er auðvitað sjálfsagt.
Með því að halda áfram að hunza áðurnefnda gagnrýni
og ábendingar gefa íslenzkir útgerðarmenn hins vegar þeim
röddum, sem tala um „sjóræningjaveiðar" byr undir báða
vængi og torvelda um leið lausn Smugudeilunnar. SKkt
gæti jafnframt spillt fyrir viðræðum á næsta ári um veiðar
á öðrum úthafssvæðum, þar sem ýmist þarf að endurnýja
samninga, sem gerðir hafa verið fyrir veiðarnar á þessu ári
eða reyna að ná samkomulagi þar sem ekkert er nú í gildi.
Loks getur ábyrg umgengni um auðlindina, í Smugunni
jafnt og annars staðar, styrkt álit og hagsmuni íslenzks sjáv-
arútvegs á alþjóðlegum vettvangi. Slíkt er ekki sízt mikil-
vægt í ljósi aukinnar áherzlu ýmissa stærstu fiskkaupenda
í markaðslöndum íslands á að kaupa eingöngu fisk, sem
veiddur er með ábyrgum og sjálfbærum hætti.
BLÖNDUÓS-
HVERAGERÐI
KAUPSTAÐIRNIR Blönduós og Hveragerði eiga merk
afmæli um þessar mundir. Blönduósingar fagna 120
ára afmæli byggðar og verzlunar við Blönduós, sem varð
kaupstaður 1988. Þar búa um 1.000 manns. Hvergerðingar
fagna hálfrar aldar afmæli sveitarfélags síns, en Hveragerði
varð sérstakt hreppsfélag árið 1946 og kaupstaður árið
1987. Þar búa um 1.800 manns.
Blönduós er verzlunar- og þjónustumiðstöð fyrir blómleg-
ar sveitir Austur-Húnavatnssýslu og úrvinnslustaður land-
búnaðarhráefna. Hefur að auki nokkrar sjávarnytjar. Þar
situr sýslumaður Húnvetninga. Þar eru skólar, sjúkrahús,
elliheimili og margs konar önnur þjónusta fyrir íbúa og
nærsveitir.
Hveragerði er „höfuðstaður ylræktar" hér á landi. Þar er
Garðyrkjuskóli ríkisins. Þar er Dvalarheimilið Ás, Heilsu-
stofnun Náttúrulækningafélags íslands og fleiri vísar að
alþjóðlegum heilsu- og ferðamannabæ, sem- byggðin stefnir
í að verða. Ogþar er feiknmikill jarðhiti/orkaí jörðu; náttúru-
auðlind, sem býður upp á margs konar atvinnu- og virkjunar-
möguleika.
Blönduós og Hveragerði eiga það sammerkt að búa að
góðu og framsæknu fólki, margs konar atvinnu- og menning-
arstarfsemi og miklum framtíðarmöguleikum. Blönduós er
dæmigert landbúnaðarþéttbýli með góða ferðaþjónustu- og
nokkra sjávarnytjamöguleika. Blómabærinn Hveragerði á
mikla möguleika á sviði heilsu- og ferðaþjónustu. Og máski
enn stærri möguleika á sviði ýmiss konar orkunýtingar.
Hann nýtur og nálægðar við þéttbýlið á höfuðborgarsvæðinu.
Morgunblaðið sendir Blönduósingum og Hvergerðingum
beztu afmæliskveðjur og óskir um farsæla framtíð.
Sjúklingur sem tekur þátt í ákveðnu kerfi
með því að merkja í þar til
gerðan reit í skattaskýrslu. i---------
árleg greiðsla kr. 1.500-2.000 ^
1 Sjúklingur fer til heimilislæknis
VALFRJALST STYRIKERFI
t Sjúklingur fer til heimilislæknis
Sjúklingur utan kerfisins ber
^ svipaðan kosnað og áður
Beiðni um rannsóknir ef þörf er
Heimilis-
læknir
Ókeypis
Trygginga-
stofnun greiðir
fyrir rannsóknir
Beiðni um rannsóknir ef þörf er
Heimilis-
iæknir,
kr. 200/600
Trygginga-
stofnun greiðir
fyrir rannsóknir
Sjúklingur fer til heimilislæknis og fær tilvísun á sérfræðing
Sjúklingur fer til heimilislæknis og fær tilvísun á sérfræðing
Heimilis-
læknir,
kr. 200/600
Ov
Svar
berst til\
heimlislæknis
Sérfræðingur,
kr. 1.200 og
40% af kostnaði
Heimilis- Svar Sérfræðingur, Trygginga-
læknir, berst tilV—— lægragjald og stofnun greiðir
Ókeypis heimlislæknis 40% af kostnaði fyrir rannsóknir
Sérfræðingur sem samþykkir að starfa innan kerfisins fær einnig bónus fyrir hvern sjúkling.
Sjúklingur getur sem áður farið fram hjá þessu kerfi en missir þá rétt á kostnaðarlækkun. Sérfræðingur missir jafnframt uppbótina.
Trygginga-
stofnun greiðir
fyrir rannsóknir
Valfrjálst stýrikerfi
í heilsugæslunni
Heilbrígðisráðuneytið stefnir að því að efla
heilsugæsluna hér á landi meðal annars með
því að taka upp valfrjálst stýrikerfí, sem hvorki
á að auka kostnað ríkis né sjúklinga. Það á
hins vegar að hvetja til þess að fólk leiti fyrst
til heilsugæslulækna en ekki sérfræðinga.
Jóhanna Ingvarsdóttir kynnti sér hugmynd-
ir og tillögur ráðuneytisins.
LEITA á leiða til enn frekari
verðstýringar en nú er til
að hafa áhrif á verkaskipt-
ingu innan heilbrigðisþjón-
ustunnar þannig að það borgi sig að
leita til heilsugæslulækna en ekki
sérfræðinga. Þetta er eitt af þeim
markmiðum, sem heilbrigðisráðuneyt-
ið hefur sett sér í tengslum við sam-
komulag, sem gert hefur verið við
Félag íslenskra heimilislækna og felur
m.a. í sér þó nokkrar breytingar á
skipulagi heilsugæslunnar hér á landi.
Astæður fyrir uppsögnum heilsu-
gæslulækna á dögunum eru ýmsar,
skv. mati ráðuneytisins, sumar eiga
sér langa forsögu, aðrar styttri.
„Stefna heilbrigðisyfirvalda, einkum
er varðar stjórnskipulag og verka-
skiptingu, er sögð óljós og þeirri
stefnu og þeim lögum, sem þó eru
til, að sögn, ekki fylgt. Ástandið er
talið verst í Reykjavík þar sem sjálf-
stæð starfsemi sérfræðinga er talin
ógna uppbyggingu heilsugæslunnar
og taka frá henni verkefni. Því er
haldið fram að sérfræðingar fari
gjarnan inn á verksvið heilsugæslunn-
ar og gangi jafnvel á rekstrarmögu-
leika ákveðinnar starfsemi, s.s. lög-
bundinnar vaktgæslu, sbr. vaktstarf-
semi barnalækna í Reykjavík. Auk
þessa telja heilsugæslulæknar til ýmis
önnur mál, sem ekki hafa verið leyst
varanlega, s.s. vaktafyrirkomulag í
Garðabæ og Hafnarfirði, símsvörun
og vaktaálag um land allt. Svo langt
er gengið að fullyrt er að heilbrigðis-
yfirvöld séu með afskiptaleysi sínu
að leggja heilsugæslukerfið og þar
með heilbrigðiskerfið allt í rúst,“ seg-
ir í túlkun ráðuneytisins.
Danskt tilraunakerfi
Samkvæmt nýgerðu samkomulagi
ráðuneytis og Félags íslenskra heimil-
islækna á að stefna að því að hrinda
í framkvæmd frá og með næsta ári
fimm ára tilraun með svokallað val-
fijálst stýrikerfi í samvinnu við heild-
arsamtök lækna. Leitað verður eftir
samvinnu við Hagfræðistofnun Há-
skólans eða annan óháðan
aðila um eftirlit og mat á
niðurstöðum. Heilbrigðis-
ráðuneytið og Félag ís-
lenskra heimilislækna
kynntu þetta nýja kerfi á
fundi í fyrradag, en fyrirmyndin mun
vera sótt til Danmerkur. Gert er ráð
fyrir að í nýja kerfinu verði læknis-
heimsóknir til heimilislækna ókeypis
og einhver afsláttur af sérfræðinga-
heimsóknum gegn 1.500-2.000 króna
árlegri eingreiðslu á mann. í þessari
tilraun velur einstaklingur með krossi
á skattskýrslu hvort hann vill t.d.
fyrir ákveðið gjald verða þátttakandi
í þessu kerfi, sem tryggja á honum
gjaldlausar komur á heilsugæslustöð
og afslátt hjá sérfræðingi eða verði
utan slíks kerfis og beri þá svipaðan
kostnað og nú er. Sérfræðingar geti
líka valið hvort þeir vilja taka þátt í
tilvísunarkerfi og fá þá uppbót fyrir
að sjá sjúkling innan þess eða vera
utan og fá þá ekki uppbót. Sjúkling-
ur, sem valið hefur þetta kerfí, getur
samt sem áður farið framhjá því en
missir þá rétt á kostnaðarlækkun
vegna þeirra samskipta. Sérfræðing-
urinn missir jafnframt uppbótina.
Skipuð verður nefnd til að útfæra
þessar tillögur strax að loknum sum-
arfríum og að því stefnt að fyrsti
þáttur tilraunarinnar geti hafist um
áramót með vali sjúklings á skatt-
skýrslu. Áður en þessi leið er farin,
þarf að gera áætlun um áhrif á heild-
arkostnað, þ.m.t. áætlaðar breytingar
vegna kostnaðar lækningarannsókna.
Fylgst verður með kostnaðarþróun
þessarar tilraunar á sex mánaða fresti
og tilraunin stöðvuð ef niðurstöður
þeirra athuguna verða ekki í samræmi
við heildarmarkmið um gæði og hag-
kvæmni hins breytta skipulags. Til-
raunin verður þó að standa í það
minnsta átján mánuði til að einhver
reynsla fáist.
Valfrelsi sjúklinga sem og
sérfræðinga
Kristján Erlendsson, sem lengst af
hefur starfað sem sérfræðilæknir en
er nýlega tekinn við sem skrifstofu-
stjóri í heilbrigðisráðu-
neytinu, segir þetta kerfi
vera afbrigði af danska
„módelinu". Danska kerfið
sé þó stífara og nær tilvís-
anaskyldu. -Hjá okkur yrði
þetta kerfi valfijálst, bæði hvað varð-
aði sjúklinga og sérfræðinga.
„Það er reynt að auka verðstýring-
una og hvatt til að fólk leiti til heilsu-
gæslunnar fyrst. Það gerist þannig
að fólk getur valið á skattskýrslu að
greiða jafnaðargjald, sem myndi
tryggja því ókeypis komu á heilsu-
gæslustöð og afslátt ef heilsugæslu-
læknirinn ákveður síðan að vísa sjúkl-
ingnum áfram til sérfræðings. Jafn-
framt fengi sérfræðingurinn ábót eða
bónus fyrir að vera innan kerfisins
og sjá sjúklinga skv. tilvísun. Það
breytir híns vegar ekki því að sjúkl-
ingur, sem velur að vera utan þessa
kerfis, hefur eftir sem áður fullan
rétt á sinni heilsugæslustöð og þarf
að greiða komugjald, eins og nú, og
ef hann ákveður að fara beint til sér-
fræðings reikna ég með að gjaldtakan
verði svipuð því sem nú er. Stærsta
breytingin er því sú að það verður
gjaldfijálst á heilsugæslustöðvum og
lækkun kostnaðar við að fara til sér-
fræðings ef heimilislæknir vísar á
hann,“ segir Kristján.
Ýmsir hnútar eru enn óleystir varð-
andi framkvæmd þessa nýja kerfis,
að sögn Kristjáns, m.a. hvernig börn
upp að 16 ára aldri komast inn í kerf-
ið þar sem þau gera ekki skattskýrsl-
ur, en að afloknum sumarleyfum verð-
ur skipuð nefnd, sem fullmóta á út-
færslu þess. Nauðsynlegt sé að vanda
vel til verksins þar sem um tilraun
er að ræða. Kristján segir að endan-
legir útreikningar liggi ekki fyrir að
svo stöddu, en ljóst sé að nýja kerfið
megi ekki kosta ríkissjóð neitt. Sömu-
leiðis sé ekki ætlunin að auka kostnað
sjúklinga. Nýja kerfið sé spurning um
tilfærslur. í þeim útreikningum, sem
gerðir hafa verið, hafi verið gengið
út frá því hvaða kostnað ríkissjóður
myndi bera við að komugjöld á heilsu-
gæslustöðvar falli niður. Einnig hver
afsláttur til sjúklinga gæti orðið og
bónus til sérfræðinga. „Eins
og gefur að skilja eru fjöl-
margir óvissuþættir í svona
dæmum og þá þarf að reikna
upp aftur og aftur út frá
mismunandi forsendum. í
stað komugjalda nú þurfum við tekj-
ur, sem við reiknum með að skili sér
í umræddum jafnaðargjöldum og
krossum á skattaskýrslur. Það yrði
síðan hrein viðbót ef það tekst að
spara í lyfjanotkun og rannsóknar-
kostnaði. Það eru uppi ákveðnar hug-
myndir um hveiju þetta gæti skilað,
en erfitt er að yfirfæra upplýsingar
um beinan sparnað erlendis frá yfir
á ísland þar sem við búum í rauninni
við mjög sérstakt kerfi hér.“
Kristján segir að með þessu sé ver-
ið að beina fólki til heilsugæslulækna
fyrst. „Það er stefna, sem allir eru í
rauninni sammála um, að heilsugæslan
skuli vera hornsteinninn í þessu kerfi
okkar og alla jafna skuii sjúklingar
hefja feril sinn um kerfíð þar, en hafi
hins vegar fijálst val til að gera annað
ef svo vill.“ Hann segir að ráðuneytið
hafi ekki haft formlegt samráð við
sérfræðinga við undirbúning þessa
máls. Talið hafi verið eðlilegt að kynna
heilsugæslunni þetta fyrst. Síðar verð-
ur farið í að hafa samráð við sérfræð-
inga. „Það er mjög mikilvægt að það
sé samstaða um kerfið milli heilbrigðis-
yfirvalda og allra lækna því ég held
að það sé löngu kominn tími til að við
náum upp einu samvirku kerfi í stað
þess að vera með læknahópa, sem telja
sig þurfa að vera í vamarbaráttu hver
við annan.“
Samkvæmt upplýsingum frá heil-
brigðisráðuneytinu mun tilraun af
þessu tagi skera úr um vilja almenn-
ings og vilja sérfræðinga hvað varðar
flæðistýringu með tilvísunum. Hún
mun einnig geta veitt mikilvægar
upplýsingar um tilvísanavenjur ein-
stakra heilsugæslulækna og gefið
tækifæri til aðhalds og eftirlits. Óskað
verður eftir hugmyndum, m.a. heilsu-
gæslunnar, um það hvernig staðið
skuli að eftirliti með tilvísanavenjum
heilsugæslulækna. Leitað verður eftir
frekari samvinnu við heildarsamtök
lækna til að stuðla að opinskárri
fagumræðu um verkaskiptingu, hvar
mörk liggja milli sérfræðiverkefna og
frumþjónustu og á hvern hátt fara
skal með þau verk, sem liggja á þeim
mörkum.
Heilsugæslan hornsteinninn
Samkomulagið felur ennfremur í
sér eflingu heilsugæslunnar um allt
land sem hornsteins heilbrigðisþjón-
ustunnar sem aftur kallar á aðgerðir
til að hafa áhrif á verkaskiptinu innan
heilbrigðisþjónustunnar. Stefna ráðu-
neytisins er að tryggja eðlilega verka-
skiptingu lækna starfandi utan
sjúkrahúsa í samræmi við það megin-
sjónarmið að eðlilegt sé að sjúklingur
leiti fyrst til heilsugæslu
þegar hann þarfnast þjón-
ustu heilbrigðiskerfisins.
Sú viðleitni mun á hvetjum
tíma mótast af því megin-
markmiði að veita sjúkl-
ingum' bestu heilbrigðisþjónustu sem
völ er á, því hlutverki ráðuneytisins
að gæta ítrustu hagkvæmni í meðferð
á sameiginlegum sjóðum landsmanna
og þess sjónarmiðs að sjúklingar hafi
ákveðið frelsi til að velja innan heil-
brigðiskerfisins. Stefnt verður að því
að leggja leiðir, sem beina sjúklingum
á þann stað í heilbrigðiskerfinu er
hæfir þeirra vandamáli hverju sinni
og sá ferill hefjist I flestum tilfellum
hjá heilsugæslunni. Jafnframt verður
stefnt að því að fá fram hreinskilna
fagumræðu um „eðlilega" verkaskipt-
Tilraun í
minnst átján
mánuði
Ekkert gjald á
heilsugæslu-
stöðvum
ingu, eins og segir í tillögum ráðu-
neytisins. Þessu tii framdráttar er
talið nauðsynlegt að hraða byggingu
heilsugæslustöðva og fjölga stöðum
heilsugæslulækna um 25 á höfuð-
borgarsvæðinu til ársins 2005 svo
auka megi aðgengi sjúklinga að þjón-
ustunni, en miðað við núverandi stöðu,
er talið nauðsynlegt að Reykjavíkur-
svæðið gangi fyrir öðrum landsvæð-
um næstu árin.
Áætlanir ná til ársins 2005
í ráðuneytinu liggja nú fyrir áætl-
anir um byggingu heilsugæslustöðva
til ársins 2005. Hraði og umfang slíkr-
ar uppbyggingar er vissulega háð
fjárveitingum hveiju sinni og þar með
samþykktum ríkisstjórnar og Alþing-
is. Samkvæmt þeirri áætlun, sem nú
liggur fyrir, er hafin bygging heilsu-
gæslustöðvar í Kópavogi og ný stöð
er á hönnunarstigi í Fossvogi. Þá er
augljós þörf nýrrar stöðvar í Grafar-
vogi. Þessar stöðvar eru efstar á for-
gangslista, en jafnvel hefur komið til
umræðu að semja við hóp heilsu-
gæslulækna um að þeir reisi og reki
heilsugæslustöð sem einkafyrirtæki
eða hlutafélag og gerður verði þjón-
ustusamningur um fjármögnun hús-
næðis, rekstur og þjónustu. Fleiri
hættir á fyrirkomulagi geta þannig
komið til greina sem tilraun fyrir
rekstur heilsugæslunnar og byggingu
heilsugæslustöðva.
Vandamál Mosfellsbæjar eru aðkal-
landi og er gert ráð fyrir úrlausn á
næstu árum. Þar er um að ræða leigu-
húsnæði, sem er of lítið og ekki til
frambúðar. Heilsugæslustöð í Voga-
og Heimahverfi hefur lengi verið í
umræðunni. Að hluta verður málið
leyst í byijun með fjölgun lækna á
Lágmúlastöðinni, annars áftar í for-
gangsröð. Haldið verður opnum
möguleikum á að stækka Árbæjar-
stöðina þegar húsnæði losnar við
flutning Pósts og síma. Taka þarf
ákvarðanir sameiginlega fyrir Hlíða-
stöð, Heilsuverndarstöð og Miðbæjar-
stöð þegar séð verður hvað verður
með starfsemi Heilsuverndarstöðvar.
Stækka þarf heilsugæslustöð í Hafn-
arfirði en þar eru nú sjö læknar með
18 þúsund manns. Stækka þarf
heilsugæslustöð í Garðabæ þegar hús-
næði gefst. Heilsugæslan í Reykja-
nesbæ verður skoðuð í tengslum við
nýbyggingu D-álmu sjúkrahússins og
kveðið er á um breytingar á hlutverki
Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur.
Stjórnskipan heim í hérað
Stefnt er að því að koma á breyttri
skipan stjórnar heilbrigðisþjónustu
sem byggir í meginatriðum á niður-
stöðum starfshóps um heilsugæsluna,
stofnanir og stjórnsýslu sem skilað
var til ráðherra í fyrrasumar og hafa
nú verið endurskoðaðar. í tillögunum
er gert ráð fyrir skýrari verkaskipt-
ingu en nú er, stærri stjórnunarein-
ingum og flutningi ákvarðanatöku
heim í hérað. Stjórnir heilbrigðismála
sitji kjörtímabil ríkisstjórna og þær
annist skipulag og rekstur heilsu-
gæslu hvers svæðis. Til dæmis er tal-
ið eðlilegt að slíkar stjórnir hefðu
frumkvæði að framkvæmd tillagna.
Heilsugæslustöðvar og aðrar stofnan-
ir verða þjónustueiningar, sem heyra
undir stjórn heilbrigðismála á hveiju
svæði og fyrirhugað er að breyta og
auka verksviði héraðslækna og hér-
aðshjúkrunarfræðinga frá því sem nú
er.
Stjórn heilbrigðismála ber ábyrgð
á að veita íbúum á starfssvæði sínu
alla almenna heilsugæslu. Hún felur
tilteknum heilsugæslustöðvum eða
semur við ákveðna aðila um að sinna
ákveðnum grunnþáttum heilsugæslu.
Meginverkefni heilsugæslustöðva
verða skilgreind víðar en í tillögum
starfshópsins frá því í fyrrasumar.
Einstaklingar sækja að jafnaði þjón-
ustu til þeirrar heilsugæslustöðvar,
sem þeir eru skráðir hjá, almennt
næst lögheimili. Gert er ráð fyrir að
greiðslur til öldrunarstofnana og sjálf-
stætt starfandi aðila á hveiju svæði
fari í gegnum stjórnir heilbrigðismála.
Þau sjúkrahús, sem veita þjónustu á
landsvísu, verði til að byija með utan
við þetta kerfi og fái sérstaka fjárveit-
ingu. Fallist Alþingi á þær leiðir, sem
lagðar eru til, ættu framkvæmdir að
geta hafist árið 1997. En komi tillög-
ur ráðuneytisins til framkvæmda mun
þurfa að endurskoða lög um heilbrigð-
isþjónustu, lög um almannatrygging-
ar auk ýmissa reglugerða og stjórn-
sýsluákvæða.
Ríkisstjórnin marki stefnu í ávana- og fíkniefnavörnum
Hærri sjálfræðisaldur
og þyngri refsingar
Nefnd á vegum dóms-
málaráðherra hefur skil-
að tillögum vegna átaks
í ávana- og fíkniefna-
vömum. Þar er m.a. lagt
til að hækka sjálfræðis-
aldur, þyngja refsingar
og að hald verði lagt á
ágóða af sölu ólöglegra
efna. Þá þurfi lögregla
að fá skýra heimild til
að beita „óhefðbundn-
um“ rannsóknaraðferð-
um, svo sem að kaupa
upplýsingar.
HÆKKA ber sjálfræðisaldur
ungmenna í áiján ár úr sext-
án árum, í samræmi við sjálf-
ræðisaldurinn í mörgum nágrannaríkj-
um okkar, segir í nýrri skýrslu verk-
efnisstjómar dómsmálaráðherra,
vegna átaks í ávana- og fíkniefnavöm-
um. Verkefnisstjómin styður tillögu
sína um hækkun sjálfræðisaldurs, með
þeim rökum að erfiðlega hafi gengið
að fá 16-18 ára ungmenni til að gang-
ast undir fíkniefnameðferð nema með
þvingunaraðgerðum.
8 tillögfur gerðar
í skýrslunni er ljallað um þessi
mál og lagðar fram átta tillögur um
aðgerðir í þeim til ráðherra, sem
ákvað í byrjun þessa árs að hrinda
af stað átaki í ávana- og fíkniefna-
vörnum. Tilgangur þess var m.a. að
athuga hvort herða bæri viðurlög við
dreifingu ávana- og fíkniefna, hvort
endurskoða þurfi meðferð ákæm-
valds og dómstóla á brotum vegna
ávana- og fíkniefna og efla löggæslu
og önnur úrræði gegn dreifingu og
neyslu ávana- og fíkniefna.
í átakinu átti einnig að efla for-
vamir á sviði ávana- og fíkniefna,
þar á meðal með fræðslu í skólurri,
bæta úrræði og leita nýrra leiða til
að endurhæfa ungmenni sem leiðst
hafa út í neyslu ávana- og fíkniefna
og skoða meðferðarúrræði fyrir ung-
menni sem hafa leiðst út í afbrot í
tengslum við ávana- og fíkniefna-
neyslu, og fengið refsidóma þeirra
vegna. Dögg Pálsdóttur hæstaréttar-
lögmanni var falið að vera verkefnis-
stjóri en jafnframt var skipuð sérstök
verkefnisstjórn með fulltrúum ávana-
og fíkniefna- og forvamadeildar lög-
reglunnar í Reykjavík, fulltrúa for-
eldra ungmenna sem leiðst hafa út í
neyslu ávana- og fíkniefna og fulltrú-
um ungmenna.
Verkefnisstjórnin telur m.a. að
tryggja beri þyngri refsingu við
ávana- og fíkniefnabrotum í þeim til-
vikum þegar börnum og ungmennum
undir lögaldri hafa verið látin í té
ávana- og fíkniefni, börn eða ung-
menni notuð til að fremja slík brot
eða ef brotið er framið í skólum eða
öðmm menntastofnunum, stofnunum
félagslegrar þjónustu eða á stöðum
þar sem skólabörn og nemendur
stunda nám, íþróttir eða félagslíf.
Meðal þess sem verkefnisstjórnin
telur nauðsynlegt er að í áfengislög
verði sett ákvæði sem tryggi að tekið
verði tillit til eðlis brota við ákvörðun
refsingar. Hún bendir á í þessu sam-
bandi að viðurlög við brotum á áfeng-
islögum hjá vínveitingaleyfishöfum
sé nú aðallega áminning eða tíma-
bundin svipting vínveitingaleyfis í t.d.
í SKÝRSLU verkefnisstjórnar dómsmálaráðuneytis er lögð áhersla
á mikilvægi þess að meðferð ákæruvalds og dómstóla á brotum
vegna ávana- og fíkniefna sé hraðað svo sem kostur er.
eitt kvöld. Æskilegt sé að mati verk-
efnisstjórnar að herða refsingar
vegna þessara brota, enda sýni
reynslan að oftast séu sömu aðilarnir
brotlegir við lögin.
Vantar heimild til að „frysta"
Verkefnisstjórnin bendir einnig á
að í ljós hafi komið að ávana- og fíkni-
efnadeild lögreglunnar telji sig skorta
nægjanlegar heimildir í lög til að
„frysta" fjármuni sem fínnast á sak-
borningum í ávana- og fíkniefnamál-
um. Vinnureglan sé sú að skila þess-
um peningum, liggi ekki fyrir játning
viðkomandi aðila að þeir séu gróði
af ólöglegri sölu ávana- og fíkniefna.
Verkefnastjómin kveðst telja eðli-
legra að lagt sé hald á alla slika fjár-
muni og ákæruvaldið Iáti síðan dóm-
stóla um að skera úr um hvort gera
megi þá upptæka sem ávinning af
sölu, m.a. í samræmi við framkvæmd
þessara mála í Danmörku. Þá kveðst
verkefnastjórnin telja ýmislegt mæla
með því að setja í lög viðbótarheimild
til dómstóla um að ákveða hver ávinn-
ingurinn sé, í þeim tilvikum sem erf-
itt reynist að segja til um hver hann
er. Jafnframt sýnist rétt að hennar
mati, að kveða á um að með dómi
sé unnt að gera upptækar eignir sem
sannanlega hafi verið greitt fyrir með
söluhagnaði af ólöglegum ávana- og
fíkniefnum.
Jafnframt er bent á að í áfengislög-
um er kveðið á um að heim- ---------
ilt sé að kyrrsetja farartæki
sem flytji ólöglega til
landsins áfengi, svo sem
skip, flugvélar eða bíla, og
setja þau að veði til trygg-
ingar greiðslu á sektum og máls-
kostnaði. Engar sambærilegar heim-
ildir séu hins vegar til varðandi farar-
tæki sem notuð eru til ólöglegs inn-
flutnings ávana- og fíkniefna.
Stóraukin misnotkun steralyfja
Verkefnastjórnin segir ennfremur
að misnotkun steralyfja hafi færst
stórlega í vöxt á undanförnum árum,
sem geti haft alvarlegar afleiðingar
fyrir líkamlegt sem andlegt heilsufar
manna. Einnig sé algengt að þeir sem
noti steralyf, misnoti einnig önnur lyf
eða fíkniefni og eru örvandi efni á
borð við amfetamín og efedrín nefnd
í því sambandi. Nauðsynlegt sé því
að mati verkefnisstjórnar að endur-
skoða lagaákvæði þánnig að steralyf
falli undir lög um ávana- og fíkniefni.
Þá ieggur verkefnisstjórnin
áherslu á mikilvægi þess að meðferð
ákæruvalds og dómstóla á brotum
vegna ávana- og fíkniefna sé hraðað
svo sem kostur er. Telur verkefnis-
stjórnin þau mál í sæmilegu horfi
hjá lögreglu og dómskerfi, og líku
máli gegni hvað varðar fullnustu
dóma samkvæmt athugun sem gerð
var og leiddi í ljós að Fangelsismála-
stofnun ríkisins hefur á undanförn-
um árum hagað málum þannig að
tíminn frá dómsuppkvaðningu og til
fullnustu sé ætíð sem skemmstur.
Þessu beri að fagna.
Verkefnisstjórnin segist jafnframt
telja nauðsynlegt að efla starfsemi
ávana- og fíkniefnadeildar við emb-
ætti Lögreglustjórans í Reykjavík og
að skerpa landsumboð deildarinnar í
ávana- og fíkniefnamálum.
Heimild fyrir „óhefðbundnar“
aðferðir
„Við rannsókn ávana- og fíkniefna-
brota þarf oft að beita því sem kallað
er óhefðbundnar rannsóknaraðferðir.
Ávana- og fíkniefnadeild lögreglunn-
ar í Reykjavík þarf á hveijum tíma
að hafa yfir að ráða mannafla og
tækjabúnaði til að geta sinnt sem
best rannsóknum þessara mála. Þá
þarf deildin að hafa skýrar heimildir
til að beita óhefðbundnum rannsókn-
araðferðum þegar slíkt á við. Verk-
efnisstjórnin telur til greina koma að
deildin hafi heimild til að kaupa upp-
lýsingar til að upplýsa stærri ávana-
og fíkniefnabrot," segir í skýrslu
hennar.
Jafnframt er lögð áhersla á eflingu
forvarna á sviði ávana- og fíkniefna,
og þurfi að beina sjónum
sérstaklega að brotthvarfi
ungmenna úr skóla annars
vegar og atvinnuleysi með-
al ungs fólks hins vegar
að mati verkefnisstjórnar,
þar sem báðir þessir þættir skipti
máli í forvarnastarfi í þessum efnum.
Talið er að samræma þurfi með
markvissari hætti en nú er gert for-
varnastarf allra þeirra opinberu aðila
sem að þessum málum koma. Verk-
efnisstjómin telur sömuleiðis nauðsyn
á að ríkisstjórnin marki sér nú þegar
stefnu í ávana- og fíkniefnavörnum,
og væri mikilvægur liður, í slíkri
stefnumörkun að setja á stofn sér-
stajct afbrota- og vímuvarnaráð.
• í framhaldi af stefnumörkun ríkis-
stjómarinnar í ávana- og fíkniefna-
vömum þyrfti dómsmálaráðuneytið,
að mati verkefnisstjórnar, að marka
sér eigin stefnu í afbrota-, ávana- og
fíkniefnavörnum, til dæmis til þriggja
ára. Stofnanir sem nú heyri undir
ráðuneytið, svo sem löggæsla, sýslu-
menn, dómstólar og Fangelsismála-
stofnun ríkisins, verði síðan falið að
útfæra þá stefnu með verkáætlun
sem liggi fyrir innan tiltekins tíma,
og er bent á dagsetninguna 1. janúar
1997 í því sambandi.
Sömu aðilar
brjóta áfeng-
islög ítrekað